Τα κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας διεκδικούν μια θέση στα κορυφαία της Ευρώπης
Καιρός να αναδειχθεί ένας μοναδικός θησαυρός της πόλης.
Μια μεγάλη προσπάθεια καλλωπισμού και ανάδειξης σημαντικών για την πόλη σημείων ξεκίνησε ο Δήμος Θεσσαλονίκης και δεν έχουμε παρά να την επικροτήσουμε. Συγκεκριμένα, μια απόφαση άξια λόγου υλοποιείται- επιτέλους- και αφορά έναν τόπο με μεγάλο ιστορικό και πολιτιστικό φορτίο.
Ο λόγος για τα Κοιμητήρια Ευαγγελίστριας, που μετά από εισήγηση του κ. Κουριαννίδης , θα ενταχθούν στην Ένωση Σημαντικών Κοιμητηρίων της Ευρώπης (ASCE).
Η Διαδρομή των Ευρωπαϊκών Κοιμητηρίων αποτελεί μία πιστοποιημένη διαδρομή πολιτισμού του Συμβουλίου της Ευρώπης, που ιδρύθηκε πριν περίπου 30 έτη ως ένας μηχανισμός για την οικοδόμηση διεθνών σχέσεων και τον διαμοιρασμό συλλογικής μνήμης.
Πέραν, όμως, της ένταξης, ο δήμος της πόλης προχωρά στην περιμετρική ανάπλαση της εν λόγω περιοχής, μιας και οι όροι του σχετικού διαγωνισμού έχουν περάσει από την πρώτη Οικονομική Επιτροπή. Σε μια εποχή ξεχασμένη από χρόνια, που θα μπορούσε να αποτελεί έναν κορυφαίο τουριστικό προορισμό, λόγω της πληθώρας των σημαντικών σημείων της (Ισλαχανέ, 3 ιστορικά κοιμητήρια, Μουσείο Κεμάλ, Νοσοκομείο Άγιος Δημήτριος, κάστρα).
Με πρωτοβουλία αντιδημάρχου Τεχνικών Έργων κ. Ε. Κυριζίδη πρώτο μέλημα των αρμοδίων του δήμου θα είναι η κατασκευή έργων αντιστήριξης του κοιμητηρίου καθώς και άλλων αντίστοιχων εργασιών.
Με την κατασκευή φρακτών και άλλες εργασίες που αφορούν για παράδειγμα στον φωτισμό, τα Κοιμητήρια θα αποκτήσουν μια άλλη όψη, πολύ πιο αναβαθμισμένη από την προηγούμενη, ενώ παράλληλα θα αποκτήσουν ακόμα πιο ισχυρή θέση στον αστικό ιστό της πόλης.
Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητή η σημασία των εργασιών. Η ολοκλήρωση του έργου δεν ομορφαίνει απλώς τούτο το σημείο της Θεσσαλονίκης, αλλά ανοίγει το δρόμο για την συμμετοχή σε χρηματοδοτικά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προβάλλει τα Κοιμητήρια σε ευρωπαϊκά μέσα ως ένα μέρος που αξίζει κανείς να επισκεφτεί και ενισχύει την πρόσβαση σε ένα μεγάλο δίκτυο ανθρώπων με γνώση και ιδέες για τη βελτίωση του έργου των Κοιμητηρίων.
Η ανάδειξη των Κοιμητηρίων αλλά και άλλων καίριων για την πόλη σημείων θα οδηγήσει τελικώς σε αισθητική αναβάθμιση, αλλά κυρίως στην προσέλκυση επισκεπτών και σε πραγματική εξωστρέφεια στην πράξη.
Μένει να δούμε το τελικό αποτέλεσμα και φυσικά αναμένουμε αντίστοιχες ενέργειες για ακόμα περισσότερα σημεία, αντίστοιχης αίγλης.
Λίγα λόγια για τα Κοιμητήρια Ευαγγελίαστριας
Τα κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας καταγράφουν μνήμες από τα χρόνια της τουρκοκρατίας, του Αʼ Παγκοσμίου Πολέμου, των ταραχών αλλά και της λάμψης του Μεσοπολέμου, του Βʼ Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής, του Εμφυλίου και της χούντας. Πρόκειται για μια ιστορία που ξεκινά από τα τέλη του 19ου αιώνα και φτάνει μέχρι τη δεκαετία του 70, οπότε και διεκόπη ο ενταφιασμός εκεί, λόγω κορεσμού του εδάφους και στενότητας του χώρου.
Οι ορθόδοξοι χριστιανοί επί Τουρκοκρατίας έθαβαν τους νεκρούς τους χωρίς τάξη ακριβώς έξω από τα ανατολικά τείχη, στην περιοχή κοντά στα λατοµεία και στο σηµερινό νεκροταφείο της Ευαγγελίστριας και στον χώρο όπου βρίσκεται ο Κεδρηνός Λόφος (Σέιχ Σου). Πριν από την ίδρυσή του, οι τάφοι των ορθοδόξων απλώνονταν σε όλη την ανατολική πλευρά, από τα εβραϊκά µνήµατα ως το Αγίασµα του Αγίου Παύλου. Για χρόνια επίσης διατηρούνταν και η βυζαντινή συνήθεια οι χριστιανοί να θάβονται στις αυλές των εκκλησιών και ιδιαίτερα πίσω από το Άγιο Βήµα. Τον 19ο αι. η ελληνική κοινότητα πήρε την άδεια της οθωµανικής διοίκησης να ιδρύσει ελληνικό ορθόδοξο νεκροταφείο. Ήδη από τον 17ο αιώνα, ένα νέο νεκροταφείο υπήρχε στην περιοχή της Ευαγγελίστριας και τελικά το 1874 δόθηκε η άδεια από την τουρκική διοίκηση για τη δημιουργία χριστιανικού νεκροταφείου. Εκείνη την περίοδο, περί το 1875, είχαν κατεδαφιστεί τα ανατολικά τείχη από τους Τούρκους για να αναπνεύσει η πόλη και η περιοχή των κοιμητηρίων της Ευαγγελίστριας βρισκόταν σε πολύ κοντινή απόσταση από το ιστορικό κέντρο της πόλης. Το 1875 η Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Θεσσαλονίκης παραχώρησε με σύμβαση στην Φιλόπτωχο Αδελφότητα Ανδρών την ίδρυση και συντήρηση του νεκροταφείου που ολοκληρώθηκε το 1880. Να θυμίσουμε ότι η Φιλόπτωχος Αδελφότητα Ανδρών Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 1872, με σκοπό την προαγωγή της εθνικής παιδείας ανάμεσα στα μέλη της ακμάζουσας κατά τον τελευταίο αιώνα της τουρκοκρατίας ελληνικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης και λειτουργεί ως σήμερα. Πρώτο µέληµα της Φιλοπτώχου ήταν η περίφραξη του χώρου πράγμα που κατάφερε µε µεγάλη δυσκολία, επειδή οι τουρκικές αρχές δεν επέτρεπαν περιτειχίσµατα. Στη γύρω περιοχή (σε εκτάσεις που δικαιούνταν η ελληνική κοινότητα) δόθηκε άδεια για το Ορφανοτροφείο Ισλά-Χανέ, ένα άλλο κοµµάτι γης δόθηκε για το Αρµενικό Ορφανοτροφείο, ένα για το Αρμένικο νεκροταφεία και ένα άλλο για Νεκροταφείο Διαµαρτυροµένων (τα δύο νεκροταφεία συνορεύουν και έχουν κοινό φύλακα στην περιοχή πάνω από την Ευαγγελίστρια απέναντι από το νοσοκομείο Άγιος Δημήτριος). Στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα το βουλγαρικό νεκροταφείο βρισκόταν στην περιοχή της Ευαγγελίστριας και επανιδρύθηκε εκεί αφού η βουλγαρική παροικία απέσπασε τμήμα του ελληνικού νεκροταφείου (µετά το 1892). Η βουλγαρική κοινότητα έκτοτε ζητούσε επέκταση του δικού της κοιμητηρίου που βρισκόταν στον ίδιο χώρο με εκείνο των ορθοδόξων, αλλά μετά το 1912 το βουλγαρικό κοιμητήριο διαλύθηκε και οι χώροι του προστέθηκαν στην Ευαγγελίστρια.
Πριν λίγα χρόνια, με πρωτοβουλία του δήμου Θεσσαλονίκης, ο χώρος των Κοιμητηρίων της Ευαγγελίστριας χαρακτηρίστηκε “προστατευόμενο μνημείο”. Στο νεκροταφείο αυτό είναι θαμμένες σηµαντικές προσωπικότητες της πόλης από το τέλος του 19ου ως τη δεκαετία του 1970 και σύμφωνα με το πολύτιμο αρχείο που υπάρχει στα κοιμητήρια, έχουν καταγραφεί και μαζικοί ενταφιασμοί εκτελεσθέντων Ελλήνων αντιστασιακών κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αλλά και δολοφονημένων απεργών καπνεργατών του ιστορικού Μάη του ʼ36 . Σήµερα είναι ανενεργό αλλά μια περιήγηση στο «µουσείο» της Ευαγγελίστριας, πέρα από την ιδιαίτερη αίσθηοη που αποπνέει ο χώρος, δίνει και µια συγκεντρωτική εικόνα των ιστορικών προσώπων της πόλης.
Από τα ομορφότερα και παλιότερα ανάγλυφα του πρώτου χριστιανικού νεκροταφείου, που θυμίζουν αρχαίες επιτύμβιες πλάκες, είναι αυτό του οικογενειακού τάφου των Άμποτ, που παριστάνει το χρόνο σαν έναν άνδρα ξαπλωµένο σε ανάκλιντρο µε τις τρεις μοίρες όρθιες. (Η οικογένεια Άμποτ, αγγλικής καταγωγής είχε εγκατασταθεί από τις αρχές του 19ου αιώνα στη Θεσσαλονίκη για εμπορικούς λόγους. Είχε κερδίσει την γενική εκτίμηση και συμπάθεια όλου του πληθυσμού. Εβραίοι μεγαλέμποροι και Τούρκοι μπέηδες τους συναναστρέφονταν και εθεωρείτο μια από τις πιο ονομαστές οικογένειες της πόλης. Ή οικογένεια είχε εξελληνιστεί όπως και όλες οι άλλες των Φράγκων. Διατέλεσαν πρόξενοι ξένων δυνάµεων στην πόλη και ένας µάλιστα ΆΑµποτ, πρόξενος της Αγγλίας, σκοτώθηκε από το φανατισµένο τουρκικό όχλο µαζί µε άλλους προξένους το 1876 στη Θεσσαλονίκη). Αξιόλογες είναι επίσης και δέκα µαρµάρινες προτοµές που στήθηκαν από την αρχή λειτουργίας του νεκροταφείου, στο τέλος του 19ου αιώνα, ως το 1960 (Φ. Δαµβέργη, Στ. Δούγγα, Χ. Καραµιχάλη, Ν. Μουσχουντή, Παρίση, Τάσου Παπαναστασίου κ.ά.). Το πιο παλιό γλυπτό είναι µια προτοµή του 1873 στον τάφο του Γρ. Παπαδόπουλου και το νεότερο είναι μια προτομή του 1960 που κοσμεί τον τάφο του Τάσου Παπαναστασίου. Πολλά ονόµατα, δεµένα µε την ιστορία της πόλης, εµφανίζονται στους τάφους του νεκροταφείου της Ευαγγελίστριας, όπως αυτά των ιστορικών οικογενειών Χ. Χατζηκυριάκου, Γ.Τορνιβούκα, Φερναντέζ, Βόγα, Άμποτ, Κατακάλου, Κυριακού, Πρασσακάκη, Πεντζίκη, Φλόκα, Κούσκουρα,, Καλλιδόπουλου κ.ά.
Πρόκειται για μια περιοχή συνολικής έκτασης 145 στρεμμάτων, που ορίζεται από το ανατολικό τείχος της πόλης, από τις οδούς Ολυμπιάδος και Αγίου Δημητρίου, καθώς και από τα διοικητικά όρια μεταξύ των δήμων Θεσσαλονίκης και Αγίου Παύλου και το ρέμα-χείμαρρο της Ευαγγελίστριας. Εκτός από τα κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας εκεί βρίσκονται τα κοιμητήρια των Διαμαρτυρομένων και της Αρμενικής Κοινότητας, τα οποία είναι χαρακτηρισμένα ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία, το νοσοκομείο “Άγιος Δημήτριος”, το οποίο είναι χαρακτηρισμένο ως έργο τέχνης μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο του, καθώς και οι “Κήποι του Πασά”, που έχουν χαρακτηριστεί ως έργο τέχνης και ιστορικό διατηρητέο μνημείο, αλλά και το Μηχανουργείο Αξυλιθιώτη, το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
