Θεσσαλονίκη 1917: η φωτιά που γέννησε μια πόλη
Ένα νέο ντοκιμαντέρ παρουσιάζει μια ανθρωποκεντρική ιστορία της μεγάλης πυρκαγιάς της πόλης.
του Γρηγόρη Βαρδαρινού
Η ιδέα για αυτό το ντοκιμαντέρ γεννήθηκε απαρατήρητη στο δημιουργικό οργασμό μιας άλλης προσπάθειας που δεν τελεσφόρησε. Μια υποσημείωση σε ένα τετράδιο που μεγάλωσε και έγινε ολόκληρο κεφάλαιο και αναπτύχθηκε σε πλήρες ντοκιμαντέρ με πλούσιο και πρωτότυπο αρχειακό υλικό. Η σπίθα ήταν το λεύκωμα της Αλέκας Γερόλυμπου «ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ: Θεσσαλονίκη Αύγουστος 1917», εκδόσεις University Studio Press. Μια εξαίρετη επιστήμονας και άνθρωπος αφηγείται μέσα από εικόνες της εποχής και αληθινές μαρτυρίες το χρονικό της καταστροφής. Οι μαρτυρίες για την πυρκαγιά ήταν τόσο γλαφυρές που τράβηξε αμέσως την προσοχή μας και εκτιμήσαμε το δυναμικό που υπήρχε για να διηγηθούμε μια ενδιαφέρουσα ιστορία για το κοινό. Ζήσαμε για λίγο αυτό που έζησαν οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης και νιώσαμε δέος γι’ αυτά που πέρασαν. Συνειδητοποιήσαμε το μέγεθος της καταστροφής. Είναι μια ανθρωποκεντρική ιστορία, σε μεγάλο βαθμό άγνωστη, που επιθυμούσαμε διακαώς να διηγηθούμε.
Ήταν ευτυχής συγκυρία ότι πλησίαζε η επέτειος των 100 χρόνων από αυτό το σημαδιακό γεγονός. Νιώσαμε ότι θα ήταν μια καλή ευκαιρία χρηματοδότησης του ντοκιμαντέρ καθώς υπήρχε το κίνητρο της επικαιρότητας του θέματος, το οποίο μάλιστα είναι άγνωστο στο ευρύ κοινό, ειδικά εκτός Θεσσαλονίκης.
Αντιμετωπίσαμε και πολλές δυσκολίες στην πορεία. Καταρχήν τα πρώτα δικά μας βήματα ήταν διστακτικά. Απογοητευμένοι από την ατελέσφορη προσπάθεια του προηγούμενου ιστορικού πρότζεκτ –μια προσπάθεια που διήρκεσε κοντά 2 χρόνια– ήμασταν συγκρατημένοι στην αρχή. Αναφέραμε την ιδέα προφορικά σε κάποιους ανθρώπους για να βολιδοσκοπήσουμε αντιδράσεις και πιθανόν ενδιαφέρον. Τότε μόνο αρχίσαμε να αναλώνουμε τον εαυτό μας σε καινούρια έρευνα για το νέο πρότζεκτ της Πυρκαγιάς.
Σημαντικός αρωγός στο κομμάτι της έρευνας ήταν η Αλέκα Γερόλυμπου. Η πρώτη επιστήμονας που ασχολήθηκε ποτέ εμπεριστατωμένα με την Μεγάλη Πυρκαγιά του 1917 και ειδήμων στο θέμα μετά από δεκαετίες μελέτης, μας κατεύθυνε προς πηγές και επιστήμονες, οι οποίοι μάλιστα μπορεί και να είχαν διαφορετική άποψη από την ίδια επί του θέματος. Παράλληλα, μια εξαιρετική συνεργάτης της ομάδας μας, η δημοσιογράφος και σεναριογράφος Αναστασία Μπαρτζουλιάνου ερεύνησε σε βάθος και εύρος πολλά αρχεία και βιβλιογραφικές αναφορές.
Με την Διευθύντρια Παραγωγής Χριστίνα Γκωλέκα ήρθαμε σε επαφή, με την βοήθεια της ομάδας «Φωτογραφίες Παλιάς Θεσσαλονίκης» και ειδικά του Θεόδωρου Νάτσινα, με τον εγγονό του Γάλλου αξιωματικού και φωτογράφου Joseph Pigassou που έχει απαθανατίσει την ανθρωπογεωγραφία της Θεσσαλονίκης μήνες πριν την Πυρκαγιά. Οι φωτογραφίες του πρώτη φορά προβάλλονται σε ντοκιμαντέρ. Σημαντικό αρχειακό υλικό βρέθηκε στις ταινιοθήκες της Γιουγκοσλαβίας και του Φρίουλι της Ιταλίας. Φιλμ της εποχής από τις ημέρες της πυρκαγιάς που αποκτήσαμε τα πνευματικά δικαιώματα και πρώτη φορά θα παιχτούν στην Ελλάδα σε υψηλή ανάλυση. Τέλος στυλοβάτης της προσπάθειας μας όσον αφορά το αρχειακό υλικό είναι ο ντόπιος συλλέκτης και συγγραφέας Γιάννης Μέγας που μας παραχώρησε το πολύτιμο αρχείο του των 12,000 τεκμηρίων. Χωρίς την ευγενική του υποστήριξη δεν θα μπορούσαμε να φέρουμε εις πέρας την προσπάθεια μας και να ολοκληρώσουμε το ντοκιμαντέρ.
Θα λέγαμε ότι με την έρευνα ταξιδέψαμε στο παρελθόν, μάθαμε πράγματα για την ιστορία της πόλης που πριν δεν γνωρίζαμε, συνειδητοποιήσαμε ότι η σημερινή Θεσσαλονίκη έχει πάρει τη συγκεκριμένη μορφή που πήρε μέσα από μια σειρά από γεγονότα (π.χ. πόλεμοι, προσφυγικό, απαλλοτριώσεις γης, και αργότερα αντιπαροχές) των οποίων όμως καταλυτικός παράγοντας ήταν η πυρκαγιά του 1917 και η απόφαση της κυβέρνησης Βενιζέλου για ανοικοδόμηση της πόλης εκ βάθρων με το σχέδιο Εμπράρ. Η πόλη γεννήθηκε ξανά μέσα από τη φωτιά και μέσα από τις στάχτες της, ακριβώς όπως λέει κι ο τίτλος μας.
Μετά από 1,5 χρόνο δουλειάς, δεν παύουμε να συγκινούμαστε από το μέγεθος της καταστροφής, το βάρος της ιστορίας που φέρουν τα βήματά μας στους ίδιους δρόμους που πριν από 100 χρόνια φλέγονταν. Βλέπουμε πια με άλλο μάτι την πόλη μας, είτε ως κάτοικοι είτε ως επισκέπτες. Οι δρόμοι και οι γειτονιές όπου μεγαλώσαμε και ζήσαμε τόσα χρόνια, όπου ερωτευτήκαμε και παίξαμε, αποκτούν ένα ιστορικό βάθος και μια ομορφιά που δεν είχαμε εκτιμήσει μέχρι σήμερα.
Αυτό το ταξίδι στο παρελθόν, που ζωντάνεψε μέσα από τις μαρτυρίες γεννάει δυνατά συναισθήματα. Και την συνειδητοποίηση του τι χάθηκε στη Θεσσαλονίκη από την καταστροφή ανεκτίμητων μνημείων της εβραϊκής και οθωμανικής κληρονομιάς.
Αυτό ήταν μια ιδιαίτερη δυσκολία. Το υλικό που παράχθηκε και συγκεντρώθηκε είναι αρκετό για μια μίνι σειρά ντοκιμαντέρ, όχι απλώς ένα ντοκιμαντέρ. Η Μεγάλη Πυρκαγιά του 1917 είναι ένα καταλυτικό γεγονός με πολλές προεκτάσεις σε μια δεκαετία (1912-1922) μεγάλων αλλαγών στην Ελλάδα αλλά και στα Βαλκάνια. Η Θεσσαλονίκη μεταμορφώνεται από μια οθωμανική, μεσαιωνική πόλη, με τα ελικοειδή στενοσόκακα και τα αδιέξοδα δρομάκια της, σε μια σύγχρονη Ευρωπαϊκή πόλη, με ορθολογικά σχεδιασμένη ρυμοτομία. Καθ΄ όλη τη δεκαετία διεξάγονται αιματηροί πόλεμοι, βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών, προσφυγικές ροές. Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται στο επίκεντρο και είναι ένα μωσαϊκό φυλών και θρησκειών. ‘Έπρεπε να μην παρασυρθούμε από τις διάφορες θεματικές όσο ενδιαφέρουσες και αν ήταν και να παραμείνουμε προσηλωμένοι στο γεγονός της Πυρκαγιάς και την επακόλουθη διαχείριση του από την Ελληνική κυβέρνηση και την γέννησης της σύγχρονης Θεσσαλονίκης. Στήριγμα μας τα ιστορικά ντοκουμέντα και η επιστημονική τεκμηρίωση.
Οι αντοχές μας τέθηκαν σε δοκιμασία στην τελειοποίηση του σεναρίου. Πέρα από την πληθώρα θεματικών είχαμε και ένα πλούσιο αρχειακό υλικό στο οποίο χανόσουν. Πειραματιστήκαμε με δραματοποιήσεις και αφήγηση, δοκιμάσαμε διάφορες τεχνικές στην επεξεργασία του υλικού και της εικόνας. Μας πήρε πολύ χρόνο αλλά με ομαδική δουλειά προέκυψε ένα στιβαρό και μεστό σενάριο που καθηλώνει το ενδιαφέρον του θεατή και τον φέρνει δίπλα στους ανθρώπους εκείνης της εποχής. Πολύτιμοι συνεργάτες οι Φίλιππος Μανδηλαράς συγγραφέας από Αθήνα και η Αναστασία Μπαρτζουλιάνου δημοσιογράφος-σεναριογράφος, όπως επίσης ο μοντέρ του ντοκιμαντέρ Γιάννης Καράμπελας που χειρίστηκε το άφθονο αρχειακό υλικό με μεράκι και φαντασία.
Τώρα πια στην τελική ευθεία με ολοκληρωμένο το ντοκιμαντέρ «Θεσσαλονίκη 1917: η φωτιά που γέννησε μια πόλη» αυτό που μένει πέρα από την ικανοποίηση για την αίσια ολοκλήρωση του και την επίτευξη του στόχου, είναι οι συνεργασίες και ο κοινός αγώνας. Παλιότεροι έμπειροι συνεργάτες αλλά και νεότεροι όπως η ανερχόμενη μουσικοσυνθέτης Δήμητρα Σιδερίδου που υπογράφει την μουσική του ντοκιμαντέρ, είναι ο θετικός απολογισμός μιας μακροχρόνιας προσπάθειας.
Απομένουν να ικανοποιηθούν οι φιλοδοξίες μας και οι ελπίδες μας ότι θα υπάρξουν περισσότερα ιστορικά ντοκιμαντέρ για τη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία – δηλαδή να υπάρξει χρηματοδότηση – αλλά και ότι το κοινό θα μας συναντήσει στην αίθουσα προβολής να μοιραστούμε συναισθήματα και σκέψεις για την Θεσσαλονίκη που ήταν και που είναι.
*Το ντοκιμαντέρ θα προβάλλεται καθημερινά, στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, καθημερινά από τις 9 έως και τις 17 Σεπτεμβρίου 2017, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό, στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων “Αιμίλιος Ριάδης” (η είσοδος βρίσκεται απέναντι από το περίπτερο 10). Διευκρίνιση: η είσοδος στο χώρο πραγματοποιείται χωρίς επιπλέον χρέωση για το κοινό, με το γενικό εισιτήριο της ΔΕΘ το οποίο κοστίζει 5 ευρώ. Ισχύουν διαφορετικές τιμές για πολύτεκνους, ΑΜΕΑ κλπ. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτό υπάρχουν στη σελίδα της ΔΕΘ: http://tif.helexpo.gr/el/hours
Το πρόγραμμα των προβολών έχει ως εξής:
Τρεις προβολές κάθε Σάββατο και Κυριακή στις: 12.00 – 13.00 / 17.00-18.00 / 19.00-20.00
Δύο προβολές καθημερινά από Δευτέρα έως και Παρασκευή, στις: 17.30-18.30 / 19.00 – 20.00.
Η εκδήλωση πραγματοποιείται με την υποστήριξη της Δ.Ε.Θ. και του Ο.Λ.Θ..
