Θεσσαλονίκη: Γιατί εμφανίζονται τα φίδια και πώς τα αντιμετωπίζουμε

Αίσθηση, αλλά και ανησυχία προκάλεσε η είδηση της εύρεσης ενός φιδιού κοντά στα 2 μέτρα σε ντουζιέρα στο Πανόραμα Θεσσαλονίκης.

Ένα περιστατικό που έρχεται να προστεθεί σε μια «αλυσίδα» εμφανίσεων φιδιών σε κατοικημένες περιοχές τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς είχαν προηγηθεί τα περιστατικά σε Τούμπα και Νικόπολη, καθώς και εκείνα που δεν είδαν το φως της δημοσιότητας.

Άλλωστε είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι όπως σημειώνουν τα μέλη της Animal Rescue and Defence Squad, που επενέβησαν στο πρόσφατο περιστατικό του Πανοράματος, συνολικά τον τελευταίο καιρό έχουν αντιμετωπίσει άλλες δέκα περιπτώσεις για απομάκρυνση φιδιών, ώστε να τα επιστρέψουν στο φυσικό τους περιβάλλον.

Τι συμβαίνει λοιπόν με τα φίδια στην πόλη (και) το φετινό καλοκαίρι; Κατά πόσο πρέπει να ανησυχούμε και πώς πρέπει να αντιδράσουμε;

Όσον αφορά το περιστατικό στο Πανόραμα, πρόκειται για έναν έφιο μήκους 1,80 μ.

Πώς βρέθηκε όμως στην περιοχή και στο συγκεκριμένο σπίτι;

Στο χώρο υπήρχαν κλουβιά τα οποία φιλοξενούν τα σκυλιά που έχουν οι ιδιοκτήτες. Κοντά σε αυτά υπήρχε νερό και τροφή, κάτι που φυσικά αποτελεί πόλο έλξης για τα φίδια, όπως και ενδεχομένως ποντίκια που μπορεί να κυκλοφορούν στη γύρω περιοχή.

Στην Ελλάδα υπάρχουν 27 είδη φιδιών, από τα οποία μόνο οι οχιές μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα λόγω του δηλητηρίου τους. Σε ένα τέτοιο περιστατικό η αντιμετώπισή του πρέπει να γίνεται άμεσα και αποκλειστικά σε νοσοκομείο.

Το αντιτετανικό εμβόλιο και ο αντιτετανικός ορός αφορά τα υπόλοιπα φίδια που δεν έχουν δηλητήριο.

Όσον αφορά τις περιπτώσεις που έχουν καταγραφεί το τελευταίο διάστημα στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης, μιλούμε για έφιους (που λανθασμένα στη Β. Ελλάδα αποκαλούνται λαφιάτες), σαΐτες, νερόφιδα και δύο οχιές.

Σχετικά με τον έφιο, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν έχει καθόλου δηλητήριο. Είναι καθαρά σφιγκτήρας και οφιοφάγος. Αυτό είναι μάλιστα κάτι θετικό για την περιοχή στην οποία εμφανίζεται το συγκεκριμένο είδος καθώς λόγω μεγέθους σημαίνει ότι δεν υπάρχουν άλλα είδη που να τριγυρνούν εκεί πέρα.

Ο έφιος που βρέθηκε στο Πανόραμα ήταν κάτω από το ξύλινο πάτωμα της ντουζιέρας, δείγμα του ότι μπορεί να τρομοκρατήθηκε και αυτό από το γάβγισμα των σκυλιών τα οποία μπορεί και να το κυνήγησαν όταν το αντιλήφθηκαν.

Το συγκεκριμένο είδος μπορεί να κάνει μια κίνηση σαν προσποίηση για να μας τρομάξει στην περίπτωση που είμαστε κοντά του.

Γι΄αυτό το λόγο και οι ειδικοί επισημαίνουν πως όταν δούμε φίδι θα πρέπει να έχουμε μια απόσταση ασφαλείας από αυτό τουλάχιστον 3 μέτρων.

Όπως και εμείς φοβόμαστε τα φίδια, το ίδιο μας φοβούνται και αυτά. Και το ενδεχόμενο να μας επιτεθούν ή να μας δαγκώσουν θα γίνει μόνο εάν τα πλησιάσουμε αρκετά, τα πατήσουμε ή πάμε να τα πιάσουμε.

Οι οδηγίες των ειδικών είναι σαφείς.

Αρχικά, δεν χρειάζεται πανικός. Προφανώς και θα μας κυριαρχήσει ο φόβος όταν έρθουμε αντιμέτωποι με ένα τέτοιο θέαμα, αλλά θα πρέπει να διατηρήσουμε τη ψυχραιμία μας.

Από εκεί και πέρα, δεν πλησιάζουμε το φίδι, δεν επιχειρούμε να το πιάσουμε μόνοι μας, δεν προσπαθούμε να το εξολοθρεύσουμε.

Να επικοινωνήσουμε άμεσα με όποιον φορέα μπορούμε και μέχρι να έρθει στο σημείο κάποιος που να γνωρίζει πως θα διαχειριστεί το συμβάν να φροντίσουμε να διατηρούμε οπτική επαφή με το φίδι για να βλέπουμε από απόσταση τις κινήσεις του και να ενημερώσουμε για το πού μπορεί να έχει πάει.

Μύθος επίσης η πρακτική του ότι αν χτυπήσεις με ξύλο για να κάνεις θόρυβο, το φίδι θα απομακρυνθεί από μόνο του.

«Να μην τρομάζει ο κόσμος»

Οι ειδικοί είναι ξεκάθαροι για το αν πρέπει να μας ανησυχεί το συμβάν που σημειώθηκε στο Πανόραμα ή αυτό που έγινε πριν λίγες ημέρες στην Πάτρα με έναν 50χρονο άνδρα να δαγκώνεται από οχιά.

«Να μην τρομάζει ο κόσμος» είναι το ξεκάθαρο μήνυμα που στέλνουν. Άλλωστε, όπως αναφέρουν στην parallaxi, κάθε χρόνο υπάρχουν τουλάχιστον 40 με 80 κλήσεις για επέμβαση σε περιστατικά εντοπισμού και απομάκρυνσης φιδιών, ένας αριθμός απόλυτα φυσιολογικός για τη Θεσσαλονίκη και τα περίχωρά της.

Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε το γεγονός ότι μέσω των ανθρώπινων ενεργειών έχει καταστραφεί μεγάλο μέρος των βιοτόπων των φιδιών και ενδεχομένως να είναι και αυτός ένας λόγος που τα φίδια αναζητούν νέους βιότοπους.

Τι πρέπει να προσέχουμε

Για τα περιστατικά των τελευταίων ημερών σε Θεσσαλονίκη και Πάτρα, μίλησε και ο κ. Ηλίας Στραχίνης, ερπετολόγος και υποψήφιος διδάκτωρ του τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ δίνοντας χρήσιμες πληροφορίες, αλλά και συμβουλές.

Ένα από τα ζητήματα που έθεσε ήταν αυτό της κακής διαχείρισης των σκουπιδιών και των τροφίμων από πλευράς μας. Κάτι τέτοιο προσελκύει ποντίκια και αυτά με τη σειρά τους θα προσελκύσουν τα φίδια.

Όσον αφορά τα σπίτια στα περίχωρα της πόλης, δεν θα πρέπει να υπάρχουν εκτεθειμένες τροφές, σωροί αντικειμένων που αποτελούν την καλύτερη κρυψώνα για τα φίδια, καθώς και ψηλά χόρτα που θα τα κάνουν να αισθάνονται σαν στο… σπίτι τους.

Δεν το σκοτώνουμε, δεν το τραυματίζουμε

Όπως γράφει το physiodifis.eu, αν συναντήσουμε ένα φίδι στο σπίτι ή τον κήπο μας, και αυτό είναι κάτι που δεν το επιθυμούμε, δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να το σκοτώσουμε.

1. Πριν από οτιδήποτε άλλο αφομοιώνουμε την βασική αρχή. Δεν το σκοτώνουμε, δεν το τραυματίζουμε.

2. Δεν κάνουμε τίποτα. Συνήθως είναι η πιο εύκολη και αποτελεσματική λύση. Ένα φίδι δεν έχει κανέναν λόγο να μείνει σε έναν χώρο χωρίς τροφή και θα φύγει μόνο του αρκεί να βρει ανοικτό το πέρασμα από το οποίο μπήκε. Αν βέβαια υπάρχει τροφή -όπως ποντίκια- μέσα στο σπίτι, τότε φίδι δεν είναι το πιο σημαντικό μας πρόβλημα.

3. Προσπαθούμε να αναγνωρίσουμε εάν είναι δηλητηριώδες ή όχι.

4. Απομακρύνουμε παιδιά, κατοικίδια ζώα και ανθρώπους που φοβούνται.

5. Αν είμαστε σίγουροι ότι δεν είναι οχιά, χρησιμοποιούμε γάντια και ειδικά εργαλεία αν υπάρχουν για να το χειριστούμε.

6. Το τοποθετούμε σε ειδική υφασμάτινη σακούλα ή μαξιλαροθήκη ή πλαστικό δοχείο με οπές.

7. Το μεταφέρουμε σε απόσταση από την κατοικία που βρέθηκε, εάν ανήκει στην πανίδα της περιοχής.

8. Αν δεν αισθανόμαστε αρκετά σίγουροι για να κάνουμε τα παραπάνω, τότε χρησιμοποιούμε μια σκούπα για να το κατευθύνουμε προς την έξοδο. Δεν χρειάζονται βίαιες κινήσεις και προσέχουμε μην το τραυματίσουμε.

9. Αν αισθανόμαστε ότι χρειαζόμαστε υποστήριξη απευθυνόμαστε σε επίσημο φορέα που δραστηριοποιείται σε θέματα ερπετών (όπως Ελληνική Ερπετολογική Εταιρεία, Κέντρα Περίθαλψης Άγριων Ζώων, Μ.Γ.Φ.Ι.). Σε αστικές περιοχές μπορούμε να απευθυνθούμε και στην Πυροσβεστική.

Τι πρέπει και τι ΔΕΝ πρέπει να κάνουμε σε περίπτωση τσιμπήματος

Τι συμβαίνει λοιπόν εάν την… πατήσουμε και μας τσιμπήσει ένα φίδι;

Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι το δηλητήριο των οχιών δρα αργά, έτσι θα έχουμε χρόνο για να επισκεφτούμε ένα νοσοκομείο. Είναι εξαιρετικά σπάνιοι οι θάνατοι από δάγκωμα οχιάς στην Ελλάδα.

Ένα από τα πράγματα που πρέπει να κάνουμε άμεσα είναι να αφαιρέσουμε οποιοδήποτε αντικείμενο ή ύφασμα που θα μπορούσε να σφίξει το δαγκωμένο μας μέλος όσο αυτό πρήζεται. Με λίγα λόγια να απομακρύνουμε από πάνω μας πράγματα όπως δαχτυλίδια, βραχιόλια, ρολόγια.

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι και το γεγονός ότι πρέπει να μείνουμε όσο το δυνατόν περισσότερο ακίνητοι, ιδιαίτερα το δαγκωμένο μέλος να είναι σε πλήρη ακινησία.

ΔΕΝ δένουμε το δαγκωμένο μέλος, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε νέκρωση μέλους, σηψαιμία, γάγγραινα.

ΔΕΝ σκίζουμε το δέρμα, ΔΕΝ το κόβουμε, ΔΕΝ ρουφάμε στο δηλητήριο. Πράγματα που συνήθως «προτείνουν» στο διαδίκτυο ή έχουμε δει στις ταινίες, αλλά είναι τελείως εσφαλμένα!

Σύμφωνα με το εγχειρίδιο πρώτων βοηθειών του Εθνικού Κέντρου Άμεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ), η βαρύτητα της δηλητηρίασης εξαρτάται από ορισμένους παράγοντες.

Στους παράγοντες αυτούς συμπεριλαμβάνονται η ηλικία, η γενική κατάσταση της υγείας, η θέση και το βάθος του δήγματος.

Ρόλο παίζει επίσης το μέγεθος του φιδιού.

Τα συμπτώματα

Οι επιδράσεις των δηλητηρίων των φιδιών χωρίζονται σε δυο κατηγορίες:

Στα τοπικά συμπτώματα. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται πόνος, οίδημα, μελανιές και φυσαλίδες που επεκτείνονται μέσα σε λίγες ώρες. Οι φυσαλίδες μπορεί να επιμολυνθούν από μικρόβια και να εξελιχθούν σε γάγγραινα.

Στα γενικευμένα συμπτώματα. Εκδηλώνονται σε περίπτωση που απορροφηθεί το δηλητήριο και είναι τα πιο ανησυχητικά.

Συμπεριλαμβάνουν έμετο, αδυναμία, ζάλη, ρίγος με πυρετό, εφιδρώσεις και αιμορραγικές εκδηλώσεις. Επίσης μπορεί να παρατηρηθούν ταχυκαρδία, υπόταση, shock, πνευμονικό οίδημα και οξεία νεφρική ανεπάρκεια.

Η θεραπεία

Μετά από το δάγκωμα φιδιού, χρειάζεται να γίνει αντιτετανικός ορός. Αντιοφικός ορός γίνεται μόνο στο νοσοκομείο και δεν είναι πάντοτε απαραίτητος, αναφέρεται στο εγχειρίδιο του ΕΚΑΒ.

Επιπλέον, η χορήγηση αντιοφικού ορού μπορεί να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση ή ακόμα και αναφυλαξία σε άτομα που είναι αλλεργικά.

Ποιος βγάζει το φίδι από την τρύπα;

Το παράπονο που εκφράστηκε και πέρσι και επαναλαμβάνεται και φέτος είναι ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει αρμόδια υπηρεσία που να ασχολείται με την απομάκρυνση των φιδιών.

Έτσι, το φίδι από την τρύπα -κυριολεκτικά και μεταφορικά- καλούνται (πέρα από τους εθελοντές) να βγάλουν κάποιες φορές άτομα που δεν έχουν κάποια γνώση πάνω στο αντικείμενο, ούτε έχουν εκπαιδευτεί γι΄αυτό.

Πόσο επικίνδυνα είναι τα δηλητηριώδη φίδια της Ελλάδας;

Πολλοί είναι οι μύθοι που ακούγονται γύρω από την επικινδυνότητα των δηλητηριωδών φιδιών και πως ένα δάγκωμα Οχιάς μπορεί να σκοτώσει έναν άνθρωπο μέσα σε λίγα λεπτά. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει στην περίπτωση των εντόπιων φιδιών.

Η επικινδυνότητα ενός δαγκώματος με έγχυση εξαρτάται από την ισχύ και την τοξικότητα του δηλητηρίου καθώς και από τη συγκέντρωση αυτού στο σώμα του θύματος. Επομένως, η ποσότητα του δηλητηρίου αλλά και το βάρος και η ηλικία του θύματος αποτελούν σημαντικούς παράγοντες (η ποσότητα εξαρτάται από το είδος και το μέγεθος του φιδιού, αλλά ελέγχεται και από το ίδιο το φίδι).

Στο ενδεχόμενο δαγκώματος από οποιαδήποτε Έχιδνίδα της χώρας μας και εφόσον έχει γίνει έγχυση δηλητηρίου από το φίδι, το άτομο που δέχθηκε το δάγκωμα κινδυνεύει να νοσήσει σοβαρά, μόνο στην περίπτωση που αυτό δεν διακομιστεί σε κάποιο νοσοκομείο για τις πρώτες βοήθειες εντός των επομένων ωρών, αλλά αντί αυτού αποφύγει την νοσηλεία ή/και χρησιμοποιήσει «γιατροσόφια» και μη έγκυρες τεχνικές θεραπείας. Σε μία τέτοια περίπτωση μη-νοσηλείας σαν την τελευταία, η υγεία του ατόμου διατρέχει κίνδυνο και υπάρχουν πιθανότητες ο ασθενής να χάσει μέχρι και τη ζωή του στα επόμενα εικοσιτετράωρα.

Οι Οχιές είναι αργά φίδια, γι’αυτό και αν νιώσουν απειλή η πρώτη τους αντίδραση είναι να μείνουν ακίνητες προσπαθώντας έτσι να μη γίνουν αντιληπτές. Εάν νιώσουν πως έγιναν αντιληπτές θα προσπαθήσουν να απομακρυνθούν όσο το δυνατόν γρηγορότερα για να αποφύγουν τον κίνδυνο. Στην περίπτωση που τις πλησιάσει κάποιος αρκετά αρχίζουν να συρίζουν δυνατά (συριγμός) και κουλουριάζονται σε θέση άμυνας, έχοντας στραμμένο το κεφάλι τους προς την απειλή, είτε πρόκειται για άνθρωπο, είτε ζώο, προειδοποιώντας και είναι έτοιμες να χρησιμοποιήσουν την έσχατη άμυνά τους, το δάγκωμα, εάν τις πλησιάσουν σε απόσταση λιγότερη του μισού μέτρου. Παρά τους μύθους που κυκλοφορούν, οι Οχιές δεν θα επιτεθούν ποτέ εάν κάποιος δεν τις αρπάξει ή έρθει τόσο κοντά, εάν δεν νιώσουν δηλαδή άμεση απειλή για την ζωή τους. Ακόμα όμως και σε αυτή την περίπτωση που κάποιος θα τις πλησιάσει στην επικίνδυνη απόσταση των μερικών 10άδων εκατοστών, οι Οχιές, κατά μεγάλο ποσοστό των πιθανοτήτων, θα δαγκώσουν «στεγνά», δηλαδή χωρίς έγχυση δηλητηρίου, ως προειδοποίηση και μόνο.

Από τα 5 είδη Οχιάς της χώρας μας η Νανόχεντρα (Vipera ursinii) φέρει το πιο ασθενές δηλητήριο, που σε συνδυασμό με το μικρό του μεγέθους της καθίσταται η λιγότερο επικίνδυνη Οχιά. Παρ’όλα αυτά, ένα δάγκωμα της συνιστάται να αντιμετωπιστεί με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή με ιατρική περίθαλψη σε κέντρο πρώτων βοηθειών.

Τα υπόλοιπα 2 είδη δηλητηριωδών φιδιών της οικογένειας των Κολουβρίδων (Colubridae), φέρουν ασθενές δηλητήριο, που σε συνδυασμό με την θέση που έχουν στην στοματική κοιλότητα τα δόντια που το εκχέουν, καθίστανται ακίνδυνα για τον άνθρωπο, ανίκανα να προκαλέσουν σοβαρές βλάβες στον οργανισμό, ακόμα και αν καταφέρουν έγχυση. Ανάμεσα στα δύο αυτά φίδια, το Αγιόφιδο φέρει το πιο ασθενές δηλητήριο αλλά είναι και το λιγότερο επιθετικό αν πιαστεί, που σημαίνει ότι πολύ σπάνια θα δαγκώσει, ενώ ο Σαπίτης διακρίνεται από σθεναρή άμυνα αν πιαστεί ή απειληθεί και το δηλητήριο ενός μεγάλου ατόμου (μεγάλη ποσότητα δηλητηρίου) μπορεί να προκαλέσει πόνο, τοπικό πρήξιμο και ίσως κάποια άλλα ελάσσονα συμπτώματα σε ευαίσθητα άτομα. Τα συμπτώματα αυτά συνθήθως υποχωρούν μετά από μερικές ώρες, χωρίς ιατρική αγωγή. Από τα δύο αυτά οπισθόγλυφα είδη δεν έχει καταγραφεί ποτέ κάποια περίπτωση που να χρήζει νοσοκομειακής εισαγωγής.

Όλα τα είδη ερπετών, αμφιβίων ή αρθρόποδων που φέρουν δηλητήριο, είτε αυτά θεωρούνται επικίνδυνα, είτε όχι, μπορούν να προκαλέσουν έντονα συμπτώματα σε αλλεργικά άτομα. Επισκεφτείτε τον γιατρό σας για έλεγχο αλλεργιών.

Σε κάθε περίπτωση, όταν υπάρχουν συμπτώματα πόνου και οιδήματος (πρήξιμο) ή επικίνδυνα συμπτώματα μετά από δάγκωμα φιδιού, συνιστάται η μεταφορά σε κέντρο πρώτων βοηθειών.

Γενικά, τα δηλητηριώδη φίδια της χώρας μας δεν θεωρούνται τόσο επικίνδυνα, όσο φημολογείται πως είναι. Είναι χαρακτηριστικό πως η θνησιμότητα από δήγματα δηλητηριωδών φιδιών στην χώρα μας έχει σχεδόν εκμηδενιστεί εδώ και μερικές δεκαετίες αφού υπάρχουν πλέον οι ιατρικές γνώσεις και η εμπειρία για την κατάλληλη αντιμετώπισή τους. Επίσης, είναι χαρακτηριστικές οι περιπτώσεις ανθρώπων που επισκέφτηκαν το νοσοκομείο αρκετές ημέρες μετά από δάγκωμα Οχιάς χωρίς περαιτέρω κίνδυνο της υγείας τους μετά την νοσηλεία (βλ. σχετικό άρθρο: herpetofauna.at). Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις άτομα που δαγκώθηκαν και δεν επισκέφτηκαν ποτέ το νοσοκομείο, αλλά μόνο με μία ένεση αδρεναλίνης, απέφυγαν τον κίνδυνο (περιστατικό Stefan Dummermuth). Σε καμία περίπτωση αυτά τα παραδείγματα δεν αναφέρονται προς μίμηση, αλλά για να τονιστεί το χαμηλό σχετικά επίπεδο επικινδυνότητας των εντόπιων Εχιδνών προς αποφυγή πανικού και φημολογίας. Τα παραδείγματα δεν μπορούν να θεωρηθούν αντιπροσωπευτικά καθότι οι συνθήκες κάθε φορά είναι διαφορετικές με διαφορετικούς παράγοντες.