Θεσσαλονίκη: Η πορεία προς την αποβιομηχάνιση

Διαβάστε ακόμη Θεσσαλονίκη: Τα χρόνια της βιομηχανικής ανάπτυξης

Το κλίµα της ευφορίας θα ανατραπεί το 1973 µε την διεθνή πετρελαϊκή κρίση και την συνακόλουθη αύξηση της τιµής των πρώτων υλών. Σταδιακά η πολιτική ρευστότητας θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην βιοµηχανία της Θεσσαλονίκης. Παρόλα αυτά, η ύφεση δεν ανέκοψε αµέσως τη δυναµική των προηγούµενων ετών κι έτσι παρατηρείται ένα κύµα νέων επενδύσεων.

Την ίδια εκείνη χρονιά η Μακεδονική Μεταλλουργία επενδύει 50 εκ. δραχµές για την δηµιουργία εργοστασίου συρµατουργίας και η Βαλκάν Εξπόρτ άλλα 30 εκ. δραχµές για την επέκταση των δραστηριοτήτων της. Η υποδηµατοποιία Galaxy επενδύει 40 εκ. δραχµές για να λειτουργήσει εργοστάσιο στην Θεσσαλονίκη µε 250 εργάτες. Η εταιρία Brown Bovery δαπανά 86 εκ. δραχµές για την παραγωγή ηλεκτρικών υλικών. Το 1973 είναι επίσης η χρονιά που υπογράφονται συµβάσεις µε τις ιαπωνικές TEKKOSHA και MITSUBISHI για την δηµιουργία χηµικών εργοστασίων και το ύψος της επένδυσης ανερχόταν σε 17,3 εκ. δολάρια. Παράλληλα η Ξυλοπάν και Ήλιος επεκτείνουν τις εγκαταστάσεις τους δαπανώντας σχεδόν 200 εκ . δραχµές. ∆υο χρόνια µετά η εταιρία ηλεκτροκινητήρων ∆αµίγος ΑΕ επενδύει 176 εκ. δραχµές για την επέκτασή της ενώ στα τέλη της ίδιας χρονιάς ξεκινά στη Θεσσαλονίκη η ανέγερση του εργοστασίου της SATO που θα διαπρέψει τα επόµενα χρόνια και θα βραβευτεί το 1987 για την καινοτοµία της.

Μέσα σε µία εικοσαετία το βιοµηχανικό τοπίο της Θεσσαλονίκης έχει αλλάξει αισθητά. Οι µεταλλουργικές και µηχανολογικές βιοµηχανίες έχουν σχεδόν τετραπλασιαστεί και οι χηµικές βιοµηχανίες αυξήθηκαν ενώ η κλωστοϋφαντουργία έχει µειωθεί στο ήµισυ. Στα επόµενα χρόνια και ενώ έχει µεσολαβήσει η πολιτική αλλαγή του 1981, η ύφεση είναι πλέον εµφανής. Τα κέρδη της βιοµηχανίας για το 1981 είναι ακόµα µικρότερα από εκείνα του 1976 κι όµως θα φορολογηθούν περισσότερο. Μια σειρά από βιοµηχανίες σε κάθε κλάδο αρχίζουν να κλείνουν. Τα µεγάλα ονόµατα δεν αποτελούν εξαιρέσεις. Το 1982 η αµερικανική ESSO αποφασίζει να κλείσει σειρά εργοστασίων στην Ευρώπη προσαρµοζόµενη στην ζήτηση και την βελτίωση των προδιαγραφών των διυλιστηρίων σε παγκόσµια κλίµακα.

Οι τίτλοι τέλους για την εταιρία του Πάπας, που κατηγορήθηκε για προνοµιακές σχέσεις µε την δικτατορία, θα πέσουν δυο χρόνια αργότερα, το 1984, όταν το ελληνικό κράτος αγοράζει την εταιρία, που στο εξής ονοµάζεται ΕΚΟ. Η ΕΘΥΛ κλείνει το 1986 καθώς τα αντικροτικά σύνθετα για την βενζίνη απαγορεύτηκαν και η ελληνική νοµοθεσία περιόριζε την κερδοφορία της. Την ίδια χρονιά το ελληνικό κράτος αποκτά την πλειοψηφία των µετοχών της Steyer και την µετονοµάζει σε ΕΛΒΟ. Από το 1983 µέχρι το 1985 θα κλείσουν και οι εταιρίες παραγωγής αυτοκινήτων PONY, MOTOEMIL και AGRICOLA. Η υφαντουργία της Βίλκα κλείνει στα τέλη της δεκαετίας του 1980.

Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις θα παίζουν στο εξής σηµαντικό ρόλο και η στάση τους θα καθορίσει, ως ένα βαθµό, τις εξελίξεις. Τον Ιανουάριο του 1989 και εν µέσω οικονοµικής κρίσης µε την ανάπτυξη καθηλωµένη, τα ελλείµµατα στα ύψη και τον πληθωρισµό σε έξαρση, τα συνδικάτα κηρύσσουν απεργία. Βαλκάν Εξπόρτ, ΒΙΑΜΥΛ, Heninger, GOODYEAR είναι κάποιες µόνο από τις επιχειρήσεις που θα παραµείνουν κλειστές. Σήµερα καµία από αυτές τις εταιρίες δεν υφίσταται. Μαζί τους και χιλιάδες θέσεις εργασίας. Όπως σηµειώνεται από τον Ε. Χεκίµογλου και την Ε. Ρούπα «η λογική της τιµωρίας του κέρδους, χωρίς διάκριση για την προέλευσή του αποδυνάµωνε κάθε διάθεση για ανάληψη νέας πρωτοβουλίας», ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που ονειρεύονται την πλήρη κρατικοποίηση της ελληνικής βιοµηχανίας καθώς η αντιεπιχειρηµατική ατµόσφαιρα και ρητορεία κέρδιζε διαρκώς έδαφος. Οι λύσεις που αναζητούνται περιορίζονται στις τοπικές ιδιαιτερότητες της περιοχής, υποβαθµίζοντας την βορειοελλαδική βιοµηχανία σε επαρχιακή ενώ αναζητείται η παρέµβαση του κράτους. Η αποβιοµηχάνιση της Θεσσαλονίκης είναι πλέον γεγονός µη αναστρέψιµο.

Στην δεκαετία ωστόσο του 1990 η Θεσσαλονίκη και η περιοχή της Βόρειας Ελλάδας έρχονται αντιµέτωπες µε µια σειρά αρνητικών εξελίξεων. Η κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισµού θα επιφέρει κοσµογονικές αλλαγές. ∆ιαδοχικά µεταναστευτικά κύµατα έχουν ως προορισµό την πόλη, νέες αγορές µε χαµηλό κόστος ανοίγονται στα βόρεια της χώρας ενώ το ρεύµα επισκεπτών από την κεντρική Ευρώπη ανακόπτεται. Παράλληλα η Θεσσαλονίκη εγκλωβίζεται στην διαµάχη για το όνοµα της Μακεδονίας και αλλάζει η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων για την πόλη µε την εσωστρέφεια να θριαµβεύει.

Από το 1988 µέχρι το 2002 ο κορµός της οικονοµικής δραστηριότητας της πόλης, η κλωστοϋφαντουργία και η ένδυση, θα ξηλωθούν κυριολεκτικά και είτε θα κλείσουν είτε θα µεταφερθούν στις γειτονικές και φθηνές χώρες. Η οικοδοµή, η αποκαλούµενη και ως λοκοµοτίβα της ελληνικής οικονοµίας, σε συνδυασµό µε τα δηµόσια έργα κατάφεραν πρόσκαιρα να διασκεδάσουν την ύφεση και «να λειτουργήσουν ως πέπλα που έκρυψαν τις διεργασίες που συντελούνταν από πίσω» όπως παρατηρεί ο Αχ. Χεκίµογλου. ∆εν κατάφεραν, ωστόσο, να αποτρέψουν το κλείσιµο εταιριών που δέσποσαν κατά το προηγούµενο διάστηµα. Χαρακτηριστικό είναι το αιφνιδιαστικό κλείσιµο της GOODYEAR το καλοκαίρι του 1996 που άφησε 400 εργαζόµενους στην ανεργία, καθώς στράφηκε στις φθηνότερες αγορές την Ανατολικής Ευρώπης. Η εταιρία «Χηµικές Βιοµηχανίες Βορείου Ελλάδος» το 1999 συγχωνεύεται µε τη Βιοµηχανία φωσφορικών Λιπασµάτων Καβάλας και κλείνει οριστικά το 2006. Παράλληλα το κύµα ιδιωτικοποιήσεων στην περιοχή της Αττικής µεγάλωσε την ψαλίδα ανάµεσα στις δύο πόλεις και µετέβαλε την Αθήνα σε διεθνή «παίκτη».

Ο αριθµός των άνεργων πτυχιούχων αυξήθηκε και η κεφαλαιοποίηση των επιχειρήσεων της Θεσσαλονίκης υστερούσε αισθητά συγκρινόµενη µε τα δεδοµένα της πρωτεύουσας. Το 2000 και για πρώτη φορά στα µεταπολεµικά χρόνια, η αγοραστική δύναµη της Θεσσαλονίκης θα πέσει κάτω από τον µέσο όρο ενώ η αντίστοιχη της Αθήνας θα εκτοξευθεί. Παράλληλα οι καταθέσεις και η φορολογητέα βάση θα ακολουθήσουν πτωτική πορεία. Τέλος, η εξαγορά επιχειρήσεων της πόλης από αθηναϊκά κεφάλαια οδήγησε σε µετεγκατάσταση των εδρών τους. Το κενό που δηµιουργήθηκε καλύφθηκε από επιχειρήσεις προσανατολισµένες στην εστίαση και την ψυχαγωγία, σφραγίζοντας και µε αυτόν τον τρόπο της εσωστρέφεια της οικονοµικής δραστηριότητας της πόλης.

Στις παραµονές της οικονοµικής κρίσης που ξέσπασε στην Ελλάδα το 2009, η Θεσσαλονίκη είχε µετατραπεί σε µία οικονοµία υπηρεσιών χωρίς όµως να έχει επενδύσει σε κάποιο συγκεκριµένο µοντέλο ανάπτυξης ενώ τουριστικά παρέµενε αναξιοποίητη. Η ανεργία είχε ήδη σκαρφαλώσει στο 20%, έτσι που όσα ακολούθησαν µετά το 2009 να αποτελούν µια χειρότερη, αλλά συνεπή, επανάληψη της οικονοµικής συρρίκνωσης της πόλης.

1996-2010: Τα 10 «µεγάλα» λουκέτα της Θεσσαλονίκης*

• GOODYEAR

• ΒΦΛ (Βιοµηχανία Φωσφορικών Λιπασµάτων)

• ΑΒΕΖ

• SIEMENS

• ΒΙΑΜΥΛ

• Τέξαπρετ

• Βαλκάν Εξπόρτ

• Καµατάκης ΑΤΕΕ

• Βουλινός ΑΕ

• ΕΒΖ

*Με προσωπικό άνω των 100 ατόµων

**ΠΗΓΕΣ

_ Γεωργούλης Π., «Η βιοµηχανική κληρονοµιά της Θεσσαλονίκης. Από τον 19ο αιώνα µέχρι τα µέσα του 20ου», εκδ. ΣΒΒΕ, Θεσσαλονίκη, 2005

_ Καρατζόγλου Γ., «Όψεις της Βιοµηχανίας της Θεσσαλονίκης 1953-1954 µέσα από µια δηµοσιογραφική έρευνα», Θεσσαλονικέων Πόλις, Σεπτέµβριος 2009, τεύχος 29 , σελ. 41-50

_ Καρατζόγλου Γ., «Requiem για τα σβησµένα φουγάρα της Θεσσαλονίκης. Που χάθηκαν 330. 000 ίπποι;», Θεσσαλονικέων Πόλις, ∆εκέµβριος 2012, τεύχος 42, σελ. 62-73

_ Συλλογικό, «1960-1990, Η χρυσή εποχή της βιοµηχανικής ανάπτυξης της Θεσσαλονίκης. Αναµνήσεις διευθυντικών στελεχών», εκδ. ΣΒΒΕ, Θεσσαλονίκη, 2011

_ Χεκίµογλου Αχ., «Θεσσαλονίκη: µια πόλη που έχασε το βηµατισµό της», Οικονοµική Επιθεώρηση, σ. 698-701, 2010

_ Χεκίµογλου Ε. , Ρούπα Ευφ., «Η οικονοµία της Βόρειας Ελλάδας µέσα από τις σελίδες της Βιοµηχανικής επιθεώρησης 1955-1984», εκδ. ΚΕΡΚΥΡΑ, Αθήνα, 2004

_ Χεκίµογλου Ε. , Ρούπα Ευφ., «Η ιστορία της βιοµηχανίας τροφίµων», εκδ. ΚΕΡΚΥΡΑ, Αθήνα, 2006

_ Χρηστίδης Γ., «1989-2009: Η αποβιοµηχάνιση άλλαξε ριζικά την Θεσσαλονίκη», Parallaxi, Νοέµβριος 2009