Θεσσαλονίκη: Μια όαση περιπάτου που έχει καταληφθεί από παρκαρισμένα

Από μια εγκαταλελειμμένη γωνία της πόλης στα δυτικά σε μία όαση περιπάτου που όμως αναγκάζεται να ζήσει ξανά το παρελθόν της.

Η πλατεία των Δώδεκα Αποστόλων εκτείνεται πάνω από την Πλατεία Βαρδαρίου και συγκεντρώνει πολλά μνημεία.

Μέχρι να περάσει στη νέα της εποχή, η πυκνή οίκηση της περιοχής και τα σταθμευμένα αυτοκίνητα είχαν υποβαθμίσει την περιοχή.

Ένας από τους λιγοστούς πια ανοιχτούς χώρους της πόλης που άλλαξε όψη, όμως και πάλι αρχίζει να θυμίζει ένα ατελείωτο πάρκινγκ.

Οδηγοί που διεκδικούν Όσκαρ για την ασυδοσία τους και την ασυνειδησία τους, καθώς παρκάρουν για ώρες μέσα στον πεζόδρομο τα αυτοκίνητά τους, αλλά το αυτί τους δεν ιδρώνει ούτε από τα ροζ χαρτάκια κλήσεων της Δημοτικής Αστυνομίας που βρίσκουν στο παρμπρίζ τους.

Η αλυσίδα που απαγόρευε την είσοδο των ΙΧ από την οδό Παπαρηγοπούλου… αγνοείται, ενώ από τη βόρεια πλευρά κάποιοι με το έτσι θέλω καταστρέφουν τους πασσάλους, ώστε να μπορούν ανενόχλητοι να μπαινοβγαίνουν με τα οχήματά τους.

Ένα σημείο που επισκέπτονται καθημερινά δεκάδες τουρίστες για να θαυμάσουν έναν ναό – κομψοτέχνημα και αντικρίζουν αυτήν την άθλια κατάσταση.

Κάτοικοι που κάνουν τη βόλτα τους μόνοι τους ή με τα κατοικίδια τους αναγκάζονται να κάνουν κάποιες φορές να κάνουν σλάλομ ανάμεσα στα παρκαρισμένα.

«Δόθηκε τόσο χρήμα για να διαμορφωθεί η πλατεία και οι γύρω δρόμοι και ξοδεύτηκε μάταια» σημειώνουν οι κάτοικοι που ζητάνε από το Δήμο Θεσσαλονίκης να πάρει πιο δραστικά μέτρα.

«Δεν αρκούν μόνο οι κλήσεις από τη Δημοτική Αστυνομία. Πρέπει να η αστυνόμευση να γίνει εντονότερη για να το καταλάβουν οι ασυνείδητοι και να σταματήσει αυτή η αυθαιρεσία» αναφέρει επιχειρηματίας της περιοχής.

«Οι κάτοικοι πιστεύουν ότι τα αφήνουμε εμείς τα αυτοκίνητα εδώ πέρα. Για ποιο λόγο να το κάνουμε και να φάμε κλήση; Έρχονται τα αφήνουν, πηγαίνουν κάνουν τις δουλειές τους, πίνουν τους καφέδες τους και γυρνάνε να τα πάρουν. Σα να μη συμβαίνει τίποτα» προσθέτει.

«Ο Δήμος πρέπει να τοποθετήσει πασσάλους που να μην μπορούν όμως να αφαιρεθούν. Να προστατευθεί επιτέλους ο πεζόδρομος, ο χώρος, το μνημείο» λένε οι κάτοικοι.

Η πλατεία και ο ναός των Δώδεκα Αποστόλων

Η περιοχή των Δώδεκα Αποστόλων ορίζεται από τις οδούς Αγίου Δημητρίου, Κάλβου, Καρατζά και τα τείχη της πόλης στα δυτικά.

Ο ναός των Δώδεκα Αποστόλων βρίσκεται στην αρχή της οδού Ολύμπου, νότια της Ληταίας Πύλης και κτίστηκε την περίοδο 1310-1314 όπως μαρτυρούν οι επιγραφές που βρέθηκαν. Ο πυλώνας νότια του ναού και η κινστέρνα στα βορειοδυτικά μαρτυρούν ότι αποτελούσε καθολικό μοναστηριού που πιστεύεται ότι ήταν αρχικά αφιερωμένo στη Θεοτόκο.

Εκτός από την εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, στα μνημεία της περιοχής συμπεριλαμβάνονται η βυζαντινή κινστέρνα, το Πρόπυλο και το οθωμανικό λουτρό Πασά Χαμάμ (ή λουτρά Φοίνιξ). Το τμήμα των τειχών που ορίζει την περιοχή και όπου αναπτύσσεται μια ζώνη με αρχαιολογικά ευρήματα δεν περιλαμβάνεται στην ανάπλαση που ολοκληρώνει ο δήμος προς τα Ανατολικά με σκοπό την ανάδειξη των τειχών και δημιουργία ζώνης πρασίνου.

Ο ανοικτός διαγωνισμός για την εκπόνηση της «Μελέτης Ανάπλασης του Περιβάλλοντος Χώρου του Μνημειακού Συνόλου των Δώδεκα Αποστόλων», πραγματοποιήθηκε το έτος 2007 και προέκρινε την ανάθεση της σύνταξης μελέτης η οποία ολοκληρώθηκε και εγκρίθηκε το 2010. Τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει η μελέτη αυτή ήταν: Η εξαιρετικά πυκνή δόμηση, η κυριαρχία των αυτοκινήτων, η κατάληψη πεζοδρομίων από σταθερά ή κινητά εμπόδια, η παρουσία κάδων σκουπιδιών και η άναρχη τοποθέτηση του αστικού εξοπλισμού, η κατάληψη των πεζοδρομίων από τραπεζοκαθίσματα, η απουσία πράσινων χώρων και φυτεύσεων και η κυριαρχία των τσιμεντένιων και πλακόστρωτων επιφανειών και η απουσία αισθητικής.

Ο ναός ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο των σύνθετων πεντάτρουλλων τετρακιόνιων σταυροειδών εγγεγραμμένων ναών με νάρθηκα, περίστωο, δύο παρεκκλήσια και λιτή. Κτίστηκε την περίοδο 1310-1314 όπως μαρτυρούν οι επιγραφές που βρέθηκαν.

Η επιγραφή ”Πατριάρχης και κτήτωρ” στο υπέρθυρο της εισόδου, τα μονογράμματα (συμπιλήματα) στα κιονόκρανα της δυτικής όψης και οι κεραμοπλαστικές επιγραφές στη δυτική και νότια όψη αναφέρουν τον Πατριάρχη Νίφωνα Α’ (1310-1314) ως ιδρυτή. Γραπτή επιγραφή στον ανατολικό τοίχο του νάρθηκα μνημονεύει τον ίδιο Πατριάρχη και το μαθητή του ηγούμενο Παύλο ως πρώτο και δεύτερο κτήτορα, αντίστοιχα, ”της σεβασμίας Μονής ταύτης”. Η απεικόνιση του Παύλου δεομένου μπροστά στην ένθρονη Θεοτόκο, στο υπέρθυρο της εισόδου προς τον κυρίως ναό, και οι θεομητορικές σκηνές που κοσμούν τη στοά ενισχύουν την υπόθεση ότι πρόκειται για βυζαντινή μονή αφιερωμένη στην Παναγία, ίσως τη Μονή της Θεοτόκου Γοργοεπηκόου.

Το μνημείο ανήκει στον τύπο των σύνθετων πεντάτρουλλων τετρακιόνιων σταυροειδών εγγεγραμμένων ναών με νάρθηκα και περίστωο με δύο παρεκκλήσια ανατολικά. Τα πολλαπλά επίπεδα όπου αποτυπώνεται έντονα το σημείο του σταυρού, η πλινθόκτιστη ανωδομή, οι ραδινοί τρούλοι, οι πολύπλευρες κόγχες του ιερού βήματος, τα αψιδώματα, τα βαθμιδωτά τόξα, οι ημικιονίσκοι, τα δίλοβα παράθυρα και τα τρίβηλα ανοίγματα συντελούν στη δημιουργία ενός κομψού και ανάλαφρου συνόλου. Ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος στην ανατολική πλευρά προσδίδει ζωγραφική όψη στο αρχιτεκτόνημα. Τα κιονόκρανα των 4 κιόνων του κεντρικού τρούλλου είναι πολύ παλαιότερα και ανήκουν σε παλαιότερο οικοδόμημα άρα έχουν ξαναχρησιμοποιηθεί. Έχει υποστηριχτεί εξάλλου και η άποψη πως ο Νήφωνας επισκεύασε απλώς και ανακαίνισε την εκκλησία προσθέτοντας το νάρθηκα.

Αριστουργηματικά ψηφιδωτά της εποχής του Νίφωνα σώζονται αποσπασματικά στα υψηλότερα σημεία του κυρίως ναού: ο Παντοκράτορας και οι προφήτες στον τρούλο, οι Ευαγγελιστές στα σφαιρικά τρίγωνα, το Δωδεκάορτο στις καμάρες και το δυτικό τοίχο και άγιοι μάρτυρες. Πρόκειται για το τελευταίο ψηφιδωτό σύνολο της Θεσσαλονίκης και από τα τελευταία στο Βυζάντιο, προτού αρχίσει η πτωτική πορεία της αυτοκρατορίας. Εικονογραφικά συνδέεται με κωνσταντινουπολίτικα σύνολα, όπως της Μονής της Χώρας και της Μονής Παμμακαρίστου, αλλά τεχνοτροπικά ο εκφραστικός ρεαλισμός που κυριαρχεί σκιαγραφεί το καλλιτεχνικό περιβάλλον που επιχωριάζει στη Θεσσαλονίκη και επηρεάζει ολόκληρη τη Μακεδονία κατά την παλαιολόγεια αναγέννηση.

Το εικονογραφικό πρόγραμμα συμπληρώθηκε με τοιχογραφίες υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας, στα χαμηλότερα τμήματα του κυρίως ναού, το νάρθηκα, το περίστωο και το βόρειο παρεκκλήσι του Προδρόμου με σκηνές από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη και με θέματα συμβολικά ή εμπνευσμένα από την υμνογραφία. Ξεχωρίζουν η Ρίζα του Ιεσσαί, δηλαδή το γενεαλογικό δένδρο της Θεοτόκου στον ανατολικό τοίχο του νότιου περιστώου, οι προεικονίσεις της Παναγίας στο βόρειο τοίχο της ίδιας στοάς, οι ψυχές των δικαίων στο χέρι του Θεού πάνω από τη δυτική είσοδο του εσωνάρθηκα, ο ύμνος των Χριστουγέννων ”τι σοι προσενέγκωμεν Χριστέ” στη βόρεια στοά και ο βίος του Προδρόμου στο βόρειο παρεκκλήσι. Στενή σχέση με την Κωνσταντινούπολη παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες που αποπνέουν ιδεαλισμό, ευγένεια, χάρη και ηρεμία και συνδέονται άρρηκτα με εκείνες της Μονής της Χώρας.

Η τοιχογράφηση του ναού έχει συνδεθεί με την ηγουμενία του Παύλου ”και δευτέρου κτήτορος”, μετά το 1314 ή μεταξύ των ετών 1328-1334. Περί το 1520-1530 η μονή μετατράπηκε σε τζαμί με την επωνυμία Σοούκ Σου Τζαμί (τζαμί του κρύου νερού). Τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες καλύφθηκαν με επίχρισμα, αφού πρώτα αφαιρέθηκαν προσεκτικά οι χρυσές ψηφίδες. Η επωνυμία Άγιοι Απόστολοι συνδέεται με τη νεώτερη παράδοση του 19ου αιώνα. Οι αποκαλύψεις των τοιχογραφιών πραγματοποιήθηκαν σταδιακά από το 1926 και εξής. Μετά τους σεισμούς του 1978 έγιναν εργασίες στερέωσης. Το 2002 καθαρίστηκαν τα ψηφιδωτά και αναδείχθηκε ο χρωματικός πλούτος τους.

*Πηγή: Υπουργείο πολιτισμού και Μνημεία της Θεσσαλονίκης (εκδ. Μόλχο)