Θεσσαλονίκη: Ο ακριβής εντοπισμός του τόπου εκτελέσεων πίσω από το Γεντί Κουλέ

Λέξεις: Σπύρος Κουζινόπουλος

Οι ομαδικοί τάφοι των 33 εκτελεσμένων κομμουνιστών του Γεντί Κουλέ εντοπίστηκαν, όπως είναι γνωστό, στο πάρκο της Εθνικής Αντίστασης Συκεών, τριγύρω από το αφιερωμένο στο αντιστασιακό έπος μνημείο που υπάρχει στο κέντρο της μικρής πλατείας, στη συμβολή των οδών Κανάρη, Σολωμού και Μιαούλη στις Συκιές Θεσσαλονίκης. Η επιλογή του χώρου δεν ήταν τυχαία. Καθώς δεκαετίες τώρα υπήρχαν πληροφορίες ότι στην περιοχή εκείνη, σε κοντινή απόσταση από το Επταπύργιο, ήταν «ο συνήθης τόπος εκτελέσεων» των μελλοθάνατων κρατούμενων στο κάτεργο αυτό, μιας από τις χειρότερες φυλακές από ιδρύσεως του ελληνικού κράτους.

Για χρόνια ο πρόεδρος του παραρτήματος Συκεών της ΠΕΑΕΑ (Πανελλήνια Ενωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης), Κώστας Μητσόπουλος, πίεζε την Πολιτεία, τον δήμο Νεάπολης – Συκεών και άλλους φορείς για την ανέγερση του μνημείου στο συγκεκριμένο σημείο. Καθώς, παλιός Συκεώτης ο ίδιος, γνώριζε ότι η περιοχή ακριβώς εκείνη χρησιμοποιούνταν ευρύτατα στα μαύρα χρόνια του Εμφυλίου ως τόπος εκτελέσεων κομμουνιστών κρατούμενων στο Γεντί Κουλέ. Και στη συνέχεια του ομαδικού ενταφιασμού στο ίδιο σημείο, των εκτελεσμένων σε ομαδικούς λάκκους, όπου σώριαζαν τα άψυχα πλέον κορμιά των εκτελεσμένων το ένα πάνω στο άλλο. Χωρίς κανένα διακριτικό σημάδι που να υποδηλώνει την ταυτότητα του κάθε αδικοχαμένου τουφεκισμένου.

Η εκτέλεση του Νίκου Μητσόπουλου

Είχε όμως και έναν ακόμη πιο σοβαρό λόγο ο αείμνηστος πλέον Κώστας Μητσόπουλος που επέμενε σθεναρά για τη δημιουργία του μνημείου της Εθνικής Αντίστασης στην πλατειούλα που, μετά τη διαμόρφωση από τον δήμο Νεάπολης – Συκεών και την τοποθέτηση του γλυπτού μνημείου, της δόθηκε το ίδιο όνομα, «πλατεία Εθνικής Αντίστασης».

Κι αυτό γιατί γνώριζε, ήταν απολύτως βέβαιος, ότι στο σημείο εκείνο είχε εκτελεστεί με άλλους εννέα μελλοθάνατους κομμουνιστές και ο αδελφός του Νίκος Μητσόπουλος. Ο οποίος είχε στηθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα στις 16 Δεκεμβρίου 1947 μαζί με άλλους εννέα συντρόφους του, για τη συμμετοχή τους στην οργάνωση «Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα».

Οι άλλοι εκτελεσμένοι κομμουνιστές από το Γεντί Κουλέ εκείνη τη μέρα ήταν οι: Κώστας Βιζουκίδης, Βαγγέλης Δαμασκηνίδης, Βασίλης Δημητριάδης, Δημήτρης Δήμου ή Πυρέτης, Αχιλλέας Καρακαλπάκης, Βασίλης Μαλίγκος, Θανάσης Παπαργύρης, Βασίλης Παπάζογλου και Απόστολος Ωρολογάς.

Ενώ για την ίδια υπόθεση είχαν εκτελεστεί τη μεθεπόμενη μέρα 18/12/1947 άλλοι δέκα κομμουνιστές, οι: Σταύρος Ιωαννίδης, Στέλιος Καστούρας, Σταύρος Κελάδης, Νίκος Κυριάκου, Αστέριος Νάντζιος, Αναγνώστης Νόστης, Αριστοτέλης Πουλακίδας, Κώστας Σιδηρόπουλος, Δημήτρης Στεφάνου και Δημήτρης Σιδεράκης.

Η τελευταία επιστολή: «Δεν θα χαθεί ο κόσμος αν με σκοτώσουν οι φασίστες»

Εναν σχεδόν μήνα πριν στηθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα μαζί με τους άλλους συντρόφους του, ο Νίκος Μητσόπουλος θα γράψει στον αδελφό του Κώστα:

«Εν Θεσσαλονίκη τη 14-11-1947

Αγαπητέ αδελφέ μου Κώστα γειά σου,

Υγείαν έχω και εγώ αυτό ποθώ για σας. Κώστα, χθες ήρθε η Κατίνα και μου είπε να σου γράψω δύο λέξεις για να πιστέψεις ότι είμαι καλά και μάλιστα μου έφερε και το γράμμα το οποίο έστειλες και τους γράφεις να σου γράψω όταν περάσω από το δικαστήριο για να μάθεις, γιατί στεναχωριέσαι.

Κωστή, θα σου γράψω δύο λέξεις αλλά δεν πρέπει να στεναχωρηθείς, διότι ο αγώνας έχει και πολλές θυσίες και γιατί δεν πρέπει να στεναχωργιόμαστε καθόλου. Θάρρος πρέπει να έχουμε και μένα κι’ αν σκοτώσουν οι φασίστες δεν θα πει πως θα χαθεί ο κόσμος.

Αλλο δεν έχω να σου γράψω.

Γειά σου

Ο αδελφός σου».

Η βεβαιότητα του Κώστα Μητσόπουλου για τον τόπο εκτέλεσης

Από πού όμως αντλούσε τη βεβαιότητα ο Κώστας Μητσόπουλος ότι το σημείο όπου επέμενε να στηθεί το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης ήταν και ο κρανίου τόπος όπου κατά τον Εμφύλιο τα βόλια του εκτελεστικού αποσπάσματος θέρισαν τον αδελφό του και τους άλλους αγωνιστές; Tι είχε συμβεί;

Ο πρόεδρος του παραρτήματος Συκεών της ΠΕΑΕΑ είχε πληροφορηθεί τον ακριβή τόπο της εκτέλεσης του αδελφού του από τον ιερέα που είχε παραστεί στη μακάβρια τελετή για να ψάλει μετά την εκτέλεση το «ανάπαυσον ο Θεός τον δούλον σου και κατάταξον αυτόν εν Παραδείσω».

Μάλιστα, σύμφωνα με τα όσα εξιστορούσε ο Μητσόπουλος, στην περιοχή όπου στήθηκε το Μνημείο πρέπει να είχε εκτελεστεί και ο πρωτομάρτυρας της ειρήνης, Νίκος Νικηφορίδης, στις 5 Μαρτίου 1951, επειδή συγκέντρωνε υπογραφές υπέρ του πυρηνικού αφοπλισμού. Γι’ αυτό και στα εγκαίνια του μνημείου Εθνικής Αντίστασης Συκεών ήταν παρούσες οι δύο αδελφές του, Ζωζώ και Ολια Νικηφορίδη, οι οποίες δυστυχώς δεν βρίσκονται σήμερα στη ζωή. Εκτενής αναφορά για το θέμα αυτό υπάρχει στο βιβλίο μου «Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης» που κυκλοφόρησε αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις «Ιανός».

Το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης, που βρίσκεται σε σχετικά μικρή απόσταση από το Επταπύργιο, ανεγέρθηκε το 1997 με πρωτοβουλία του παραρτήματος Συκεών της Πανελλήνιας Ενωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης (ΠΕΑΕΑ), την οικονομική συνεισφορά των αντιστασιακών, αλλά και των μελών του ΚΚΕ στην περιοχή, καθώς και με τη βοήθεια του σημερινού και τότε δημάρχου Νεάπολης – Συκεών, Σίμου Δανιηλίδη.

Το μνημείο είναι αφιερωμένο στη μνήμη των λαϊκών αγωνιστών του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ που έπεσαν στον αγώνα κατά των κατακτητών ή εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς στα μαύρα χρόνια της Ναζιστικής Κατοχής καθώς και από τις μετακατοχικές κυβερνήσεις, τα «πέτρινα χρόνια» του Εμφυλίου πολέμου. Στη βάση του μνημείου, που δείχνει μια μάνα να κρατάει στα χέρια το νεκρό παιδί της, είναι χαραγμένο ένα μικρό απόσπασμα από το ποιητικό έργο του Γιάννη Ρίτσου «Οι γειτονιές του κόσμου»:

«…Να λείπεις δεν είναι τίποτα

να λείπεις αν έχεις λείψει για ό,τι πρέπει

θάσαι για πάντα μέσα σ’ όλα εκείνα

που γιαυτά έχεις λείψει

θάσαι για πάντα μέσα στον κόσμο…»

Με μπουλντόζα η καταστροφή του νεκροταφείου των τουφεκισμένων

O συγγραφέας Ηλίας Πετρόπουλος, που νεαρός τότε είχε επισκεφθεί αρκετές φορές τον χώρο όπου κροτάλιζαν τα όπλα του εκτελεστικού αποσπάσματος και θάβονταν επιτόπου οι εκτελεσμένοι, θα γράψει τον Μάιο του 1988 από το Παρίσι όπου ζούσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του:

«Οι εκτελέσεις γινόντουσαν πίσω από το Γεντί Κουλέ. Τα πτώματα τα έθαβαν επιτόπου. Εκείνη την εποχή πίσω από το Γεντί Κουλέ ήταν μια απέραντη ερημιά. (…) Η επιφάνεια της κακοτράχαλης γης (της γεμάτης μπάζα από κάποιο παλιό βαρόσι) σχημάτιζε πολλές-πολλές καμπουρίτσες: ήσανε οι τάφοι των τουφεκισμένων. Αυτοί οι τάφοι δεν είχανε μήτε πλάκα, μήτε σταυρό, μήτε τίποτα. Η κάθε μάνα ήξερε τον τάφο του παιδιού της από ένα μικρό σημάδι (παλουκάκι, τούβλο, κονσερβοκούτι κ.λπ.). Κάπου-κάπου ερχότανε στο επισήμως ανύπαρκτο νεκροταφείο των τουφεκισμένων μια χαροκαμένη και σιγόκλαιγε, ενώ από την πίσω σκοπιά της φυλακής ο χωροφύλακας κοίταγε με περιέργεια.

Αυτή ήταν η κατάσταση στο νεκροταφειάκι από το καλοκαίρι του 1949, που κάπως κοπάσανε οι τουφεκισμοί, μέχρι τη νίκη του Πλαστήρα. Με την κυβέρνηση Πλαστήρα οι μανάδες ξεθάρρεψαν και έχτισαν μέσα σε χρόνο ρεκόρ, όλους τους τάφους. Αυτήν τη φορά ο τυχόν επισκέπτης βρισκότανε μπροστά σ’ ένα πραγματικό νεκροταφείο.

Μόλις όμως έπεσε ο Πλαστήρας, ο διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού (το γουρούνι) έστειλε την μπουλντόζα που κατέστρεψε δια παντός το σεπτό νεκροταφείο των τουφεκισμένων κομμουνιστών. Και σαν να μην έφτανε αυτό, διέταξε (το ίδιο γουρούνι) να σπείρουν πάνω στους τάφους κριθάρι».

Κατά μία άλλη εκδοχή που διατύπωσε ο τοπικός ερευνητής Κώστας Νίγδελης, στο βιβλίο του «Συκιές, η εκτός των τειχών Ανω Πόλη», δεν υπήρξε ποτέ προσδιορισμένος, ακριβής χώρος εκτελέσεων, αλλά επρόκειτο για μια μεγάλη σε έκταση περιοχή που περικλείεται στο τετράγωνο των οδών Επταπυργίου, Aνθέων, Βερμίου και Ρέμματος.

«Εκεί στις διάφορες ρεματιές των μικρών λόφων στους πρόποδες του Καρά-Τεπέ, γίνονταν οι εκτελέσεις. Και ίσως γι’ αυτόν τον λόγο το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης βρίσκεται περίπου στο κέντρο της όλης έκτασης».