Το αρχιτεκτονικό διαμάντι που κάηκε χθες και η ιστορία του

Εικόνες: Σοφία Λαμπρινοπούλου

Η βίλα στον αριθμό 19 της Λεωφόρου Στρατού ήταν η μοναδική που σωζόταν από τις λίγες επαύλεις της περιοχής, πριν καεί ολοκληρωτικά από την επίθεση ακροδεξιών με μολότοφ εναντίον της κατάληψης Libertatia, που στεγαζόταν από το 2008 στο χώρο.

Ιδιοκτήτρια του κτίσματος ήταν Μουσουλμανοεβραία Χαζίζ Νιχάλ Ναζιφέ, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, κόρη του Απτουλάχ Αχμέτ Ραχήμ και της Ισραηλίτισας Χαβά. Η Ναζιφέ γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1873 και μετά τον πρώτο της γάμο με τον Σουκρή Μπέη, «πασά του Yedi Kule», εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Μετά το θάνατο του πρώτου της συζύγου ξαναπαντρεύτηκε τον Ιούνιο του 1899, τον Μουσταφά Εφέντη, εισαγγελέα της Θεσσαλονίκης.

Εκείνος έχτισε για χάρη της μια κατοικία στην οδό Kisla – Humayun 22, δηλαδή στη Λεωφόρου Στρατού 19. Οι δύο όροφοι του σπιτιού ήταν η κύρια κατοικία και διέθεταν χώρους υποδοχής και φιλοξενίας. Στο ημιυπόγειο κατοικούσε το βοηθητικό προσωπικό: πέντε υπηρέτες, δύο κηπουροί και μία μαγείρισσα.

Το κτίριο ήταν κτισμένο στο κέντρο μιας μεγάλης αυλής. Οι τέσσερις ελεύθερες όψεις του διαμορφώθηκαν με συμμετρία και αυστηρότητα ενώ οι δύο όψεις που έβλεπαν στο δρόμο ήταν περισσότερο προσεγμένες, με ιδιαιτερότητα στην οργάνωση και στα μορφολογικά τους στοιχεία.

Στην κύρια όψη προς τη Λεωφόρο Στρατού, στη θέση του κεντρικού άξονα προέβαλλε ένας διώροφος σκεπαστός εξώστης. Το τμήμα του εξώστη στον πρώτο όροφο επικοινωνούσε με την αυλή διαμέσου μια επιβλητικής μαρμάρινης κλίμακας και η οροφή ήταν διακοσμημένη με ζωγραφική που μπορούσε κανείς να τη διακρίνει κάτω από το επίχρισμα.

Η κύρια είσοδος του σπιτιού ήταν στη βορειοδυτική όψη, επί της οδού Σαρανταπόρου. Στην απόληξη του προθαλάμου υπήρχε ένα τριγωνικό αέτωμα με τα σύμβολα της εθνικότητας του ιδιοκτήτη. Εκεί ήταν τοποθετημένο το ξύλινο εσωτερικό κλιμακοστάσιο που οδηγούσε στους ορόφους. Στο εσωτερικό της κατοικίας, η κεντρική επιμήκης αίθουσα, δηλαδή το «σαλόνι» είχε δεξιά και αριστερά του τους υπόλοιπους χώρους.

Το 1935-36, προκειμένου να αντιμετωπιστούν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, μισθώθηκαν χώροι της αυλής σε διάφορες εβραϊκές, ελληνικές και ιταλικές οικογένειες. Το 1941, την περίοδο της γερμανικής κατοχής, η Ναζιφέ πέθανε σε ένα δωμάτιο γειτονικής οικοδομής, στο οποίο είχε περιοριστεί με ελάχιστα προσωπικά αντικείμενα.

Μετά το θάνατό της και επειδή δεν υπήρχαν νόμιμοι κληρονόμοι, το ακίνητο περιήλθε στη Διεύθυνση Εθνικών Κληροδοτημάτων του Υπουργείου Οικονομικών. Σύμφωνα με την 414/1982 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης αναγνωρίστηκε το κληρονομικό δικαίωμα του Δημοσίου.

Οι σεισμοί του 1978 δεν προκάλεσαν σοβαρές ζημιές στο κτίριο, αλλά η Διεύθυνση Πολεοδομίας αποφάσισε την κατεδάφισή του. Ωστόσο, μετά τον χαρακτηρισμό του κτίσματος ως έργο τέχνης το 1982, η απόφαση αυτή ανακλήθηκε. Το κτίριο στέγαζε από το 2008 την κατάληψη Libertatia.

Πηγές: Νεώτερα Μνημεία της Θεσσαλονίκης, Υπουργείο Πολιτισμού, Θεσσαλονίκη 2300 χρόνια, parallaximag