Το Χαμάμ Μπέη και η εξιλέωση της… Τέχνης

της Άννας Ποδάρα

Δίπλα στην πολύβουη Εγνατία Οδό, που, είτε μαρμαροστρωμένη ή χωμάτινη ή ασφαλτοστρωμένη, διασχίζει την Θεσσαλονίκη εδώ και αιώνες, στέκεται, σιωπηλό συνήθως, το χαμάμ Μπέη. Παρόλο που αποτελεί ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα μνημεία της πόλης ελάχιστες φορές τον χρόνο, ανοίγει τις πόρτες του στο κοινό. Όσοι το έχουν επισκεφτεί ξέρουν ότι τα κορναρίσματα και τα μαρσαρίσματα των αυτοκινήτων δεν διαπερνούν τους τοίχους του μνημείου, που κλείνουν μέσα τους, ανέπαφο, έναν άλλο κόσμο. Πολλά στοιχεία του αρχικού διακόσμου διατηρούνται από το 1444. Οι ζωγραφισμένοι τοίχοι, τα ψηφιδωτά, οι κεντητοί θόλοι, που ρίχνουν φως στο ημίφως των λουτρών φανερώνουν την αίγλη ενός χαμάμ, που στέκεται σε αυτήν την θέση σχεδόν έξι αιώνες, πριν ακόμα την Άλωση της Κων/πολης και λειτουργούσε μέχρι το 1968.

«Τα βλέπω αυτά όλη μέρα στα τούρκικα σίριαλ και μπήκα για να τα δω και από κοντά. Αλλά τι είναι αυτά στους τοίχους του μνημείου;! Αυτή η Τέχνη κατέστρεψε τον πολιτισμό μας!» Εδώ και ένα μήνα, το χαμάμ φιλοξενεί δύο οπτικοακουστικές εκθέσεις με θέμα τον άνθρωπο και το σώμα του. Κάτω από τον μεγάλο θόλο της κυρίας εισόδου, παρατηρώ μια κυρία να διαμαρτύρεται, επειδή γυμνά σώματα προβάλλονται στους τοίχους ενός δημόσιου… λουτρού.

Η οπτικοακουστική εγκατάσταση της Μαρίας Μιτζάλη, με τίτλο «Η εξιλέωση της Σκιάς» έχει δημιουργηθεί αποκλειστικά για το χαμάμ Μπέη και είναι προσαρμοσμένη στις αρχιτεκτονικές δομές του. Στο ημίφως των δωματίων του αντρικού λουτρού, με τις μικρές ακτίνες του ηλίου να τρυπώνουν από την οροφή και τους ήχους μιας ατμοσφαιρικής μουσικής να γεμίζουν το χώρο, δημιουργείται μια ατμόσφαιρα που προσφέρει στον επισκέπτη μια αξέχαστη εμπειρία. Στις εσοχές των λουτρών προβάλλονται βίντεο καθημερινών ανθρώπων, κάθε ηλικίας που παίρνουν το μπάνιο τους στο λουτρό του σπιτιού τους. Ο επισκέπτης γίνεται μέτοχος της ιεροτελεστίας του καθημερινού λουτρού, της μοναδικής στιγμής της ημέρας που κάθε άνθρωπος μένει μόνος με το σώμα του. Τότε, το ψηλαφίζει, εντοπίζει μια άσπρη τρίχα, σημάδια της προηγούμενης νύχτας, παρατηρεί το γέμισμα του εφηβικού στήθους… Το ανθρώπινο σώμα λειτουργεί σαν ημερολόγιο, από την γέννηση μέχρι τον θάνατο και ψηλαφίζοντας το, έτσι αβίαστα κάτω από το ντους, ζούμε καθημερινά στιγμές αυτογνωσίας. «Η τέχνη καταστρέφει τον πολιτισμό;!

Από τους εκατοντάδες επισκέπτες που έχουν επισκεφτεί μέχρι στιγμής την έκθεση, κάποιοι έχουν αντιδράσει με το γυμνό αλλά αυτό το σχόλιο μας άφησε άφωνους», λέει γελώντας η εικαστικός. Με αφορμή αυτό το επεισόδιο, την ρωτάω για μια άλλου είδους, εξίσου παράλογη, κριτική που δέχεται αυτήν την περίοδο ο καλλιτεχνικός κόσμος. «Εδώ ο κόσμος καίγεται και εμείς ασχολούμαστε με την Τέχνη;» λένε κάποιοι. Μήπως όμως τελικά είναι ανάγκη να το κάνουμε; «Η τέχνη, είναι ένας ακόμα τρόπος έκφρασης, μια μορφή ελευθερίας. Τις δύσκολες εποχές οι άνθρωποι επανεκτιμούν αυτά που τους κάνουν να εκφράζονται ελεύθερα και στρέφονται περισσότερο προς την Τέχνη. Αυτός είναι κι ο λόγος που ανθίζει σε περιόδους κρίσης», εξηγεί η Μαρία Μιτζάλη. «Κι αυτός είναι ο λόγος που πολεμιέται, περισσότερο από ποτέ», προσθέτω εγώ.

Παράλληλα με την Εξιλέωση της Σκιάς, παρουσιάζεται η έκθεση “_In Situ. Κατασκευές ταυτότητας” του Νίκου Ευαγγελόπουλου. Η κατασκευασμένη φωτογραφία, το πεπιεσμένο χαρτί, το κολάζ, η αφαίρεση της φόρμας και η εναλλαγή της με στοιχεία από το καθημερινό περιβάλλον, συνδυάζονται σε μια προβληματική επάνω στο σώμα, την εικόνα και το μύθο σε σχέση με το χώρο του.

info:Την Πέμπτη, 11 Οκτωβρίου, στις 13.30, οι δημιουργοί των εκθέσεων σας προσκαλούν για μια ξενάγηση από τους ίδιους, στο χώρο της έκθεσης. Στις 16.00 θα ακολουθήσει μια ανοιχτή εκδήλωση-συζήτηση στο χώρο του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης. Οι εκθέσεις εντάσσονται στο παράλληλο πρόγραμμα της Photo Biennale, και φέρουν την σφραγίδα του Μουσείου Φωτογραφίας, σε συνεργασία με την 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Είναι επισκέψιμες για το κοινό μέχρι την Παρασκευή, 12 Οκτωβρίου, 09.00 το πρωί με 14.30 το μεσημέρι. Η είσοδος είναι ελεύθερη.