Το καλό παράδειγμα των Τιράνων

Λέξεις: Χρήστος Ερμής Λαζάρου

Το Σεπτέμβριο του 2019 επισκέφτηκα για πρώτη φορά την πρωτεύουσα της Αλβανίας, τα Τίρανα. Έμεινα εκεί για λιγότερο από μία ημέρα αλλά ωστόσο είχα την ευκαιρία να περπατήσω και να δω ολόκληρο το κέντρο της πόλης και μερικές περιοχές στα προάστια. Η αλήθεια είναι ότι δεν πρόσμενα πολλά πράγματα από τα Τίρανα. Γνώριζα πως τα τελευταία χρόνια είχε σημειωθεί αύξηση στην τοπική κατασκευαστική δραστηριότητα. Δεν είχα όμως ψάξει παραπάνω το θέμα. 

Εκ πρώτης όψεως τα Τίρανα είναι ένα αστικό κέντρο όπου αποτυπώνεται αρκετά ξεκάθαρα η κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα της Αλβανίας. Πλήθος από σχετικά πρόχειρες και μισοτελειωμένες οικίες. Περιοχές με δυστοπικά τετράγωνα συγκροτήματα, απομεινάρια του σοσιαλισμού. Και τέλος μεγάλες αστικές παρεμβάσεις όπως απέραντες πλατείες και αγάλματα που μαρτυρούσαν την ύπαρξη ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος στο παρελθόν. 

Φυσικά δεν έλειπαν παραδείγματα νεοπλουτισμού και kitsch αισθητικής, όπως μονοκατοικίες σε στυλ μεσαιωνικού κάστρου και ξενοδοχεία με μπαρόκ προσόψεις. It’s the Balkans baby! 

Ως εδώ όλα αυτά ήταν λίγο πολύ αναμενόμενα. Προχωρώντας προς το εσωτερικό της πόλης όμως άρχισα να παρατηρώ διάφορες στην αισθητική. Το γενικό κλίμα φτώχειας και υποβάθμισης συνέχιζε να διατηρείται αλλά υπήρχαν ορισμένες ενέσεις χωρικής ανάπτυξης. Η πρώτη τέτοια παρέμβαση που είδα ήταν ένα κόκκινο 12όροφο κτήριο, σύγχρονου σκανδιναβικού σχεδιασμού που έστεκε σε ένα γωνιακό οικόπεδο. Το νέο κτήριο Park Gate. Σε αυτό το σημείο σκέφτηκα ότι εδώ βλέπουμε ένα παράδειγμα προσεκτικά σχεδιασμένης αρχιτεκτονικής που στέκει με αυθάδη τρόπο μεσα στον αστικό ιστό και σε κάνει να αναρωτιέσαι πώς βρέθηκε εδώ κάτι τέτοιο. Ανταποκρίνεται στη σύγχρονη αισθητική και εναρμονίζεται με το περιβάλλον του. Συνειδητοποίησα ότι στην Ελλάδα δεν έχουμε παρόμοια παραδείγματα επηρεασμένα από την σύγχρονη σκανδιναβική αισθητική που φαίνεται να έχει πετύχει τόσο πολύ στο εξωτερικό σε σημείο που να αποτελεί τάση.

Η επόμενη ένεση αναβάθμισης ήταν ένα αρκετά ψηλό κτήριο στο κέντρο της πόλης για το οποίο μάλιστα αργότερα διάβασα ένα αφιέρωμα σε αρχιτεκτονικό site. Επρόκειτο για έναν πύργο του οποίου οι πρώτοι όροφοι διέθεταν κυκλική κάτοψη ενώ όσο αναπτυσσόταν καθ’ ύψος η κάτοψη γινόταν τετράγωνη. Ο σκελετός ήταν καλυμμένος από ένα skin(κάλυμμα) από γυαλί και πλάκες λευκού γρανίτη. Ήταν το Hotel Plaza Tirana (TID Tower). Δεν μπορώ να πω ότι αυτό το κτήριο με ενθουσίασε αλλά ωστόσο ήταν σίγουρα κάτι πολύ ανώτερο από οτιδήποτε υπάρχει στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.

Λίγο πιο μετά επισκέφθηκα ένα κομμάτι του ιστορικού κέντρου όπου οι περισσότερες οδοί ήταν πεζοδρομημένες. Τα κτίσματα σε αυτήν την περιοχή ανήκαν ως επί το πλείστον σε αυτό που αποκαλούμε μοντέρνα λαϊκή (ανώνυμη) αρχιτεκτονική. Ανάμεσα τους υπήρχαν και ορισμένα αξιόλογα παλιά κτήρια. Αυτό που με εντυπωσίασε είναι πως πολλά από αυτά τα κτίσματα διέθεταν καλλιτεχνικά γεωμετρικά μοτίβα και σχέδια που ουσιαστικά έκρυβαν την ασχήμια της πόλης και εξωράιζαν το αστικό περιβάλλον. Μάλιστα τα περισσότερα μοτίβα ήταν ποιοτικά και καλοσχεδιασμένα ενώ απείχαν πολύ από κακόγουστα και παιδαριώδη graffiti. Όλα αυτά ήταν μέρος μιας πολιτικής που εφάρμοσε ο πρώην δήμαρχος της πόλης και νυν πρωθυπουργός, Edi Rama, στη προσπάθεια να διαγράψει την κομμουνιστική μιζέρια και μονοτονία των προηγούμενων ετών. Κάποια χρόνια αργότερα ο ίδιος έλαβε διεθνείς διακρίσεις για αυτή τη πολιτική.

Στο κέντρο αυτής της πεζοδρομημένης περιοχής, στη μέση μιας πλατείας βρισκόταν ένα υπόστεγο από χάλυβα και γυαλί με σχεδιασμό Αποδόμησης. Ήταν ένα είδος υπαίθριας αγοράς στα πρότυπα του δικού μας Καπάνι. Άλλο ένα σύγχρονο παράδειγμα όπου η πόλη προσπαθεί να αναβαθμίσει και να βελτιώσει την εικόνα της. 

Ολοκληρώνοντας την επίσκεψη μου, βρέθηκα στην κεντρική πλατεία της πόλης. Εκεί μέχρι πρόσφατα επικρατούσε μια αύρα μοντερνιστικού πατριωτισμού. Μια τεράστια άδεια πλατεία με κάποια παλιά κτήρια τριγύρω, ένα μεγάλο άγαλμα του Skanderbeg, του εθνικού ήρωα της Αλβανίας και απέναντι το αυστηρό μουσείο ιστορίας του Αλβανικού έθνους, σχεδιασμένο το 1981. 

Σήμερα αυτή η συνθήκη έχει αρχίσει να αλλάζει. Ο εθνικισμός έχει αρχίσει να δίνει τόπο στην ανεκτικότητα και την εξωστρέφεια. Αυτό αποτυπώνεται και χωρικά. Στο κέντρο της πλατείας έχουν εγκατασταθεί κάθετα σύγχρονα συντριβάνια που “προσκαλούν” τους ανθρώπους να εισέλθουν και να αλληλεπιδράσουν με αυτά. Σε διάφορα άλλα σημεία τοποθετήθηκαν χρωματιστά καθίσματα οργανικής μορφής προσδίδοντας έτσι περισσότερη δράση στο χώρο.

 Τέλος σε μικρή απόσταση από την πλατεία υψώνονται εργοτάξια, ουρανοξύστες τολμώ να πω, με σκανδιναβικό και πάλι σχεδιασμό που υπενθυμίζουν στους κατοίκους και τους επισκέπτες ότι η μιζέρια ανήκει στο παρελθόν και το μέλλον έρχεται.

Με λίγα λόγια διαπίστωσα δύο πράγματα. Οι άνθρωποι στα Τίρανα έχουν επίγνωση του προβλήματος τους. Αντιλαμβάνονται ότι η πόλη τους είναι δυσλειτουργική και ολίγον τι μη ελκυστική. Δεν εθελοτυφλούν. Βλέπουν το πρόβλημα κατάματα. Για το λόγο αυτό ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας κάνουν συντονισμένες προσπάθειες να αλλάξουν την κατάσταση. Εδώ υπάρχει όραμα. Οι άνθρωποι επιμένουν σε μια αναβαθμισμένη και υψηλή αισθητική σαν πείσμα ενάντια στην υποβαθμισμένη πόλη. Παίρνουν πετυχημένα αστικά παραδείγματα από το εξωτερικό και τα εφαρμόζουν με μικροαλλαγές στο τόπο τους. Προσελκύουν μεγάλες επενδύσεις και κοιτάνε ψηλά. Υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα αλλά φαίνεται ότι κινούνται στο σωστό μονοπάτι.

Θα ήταν άδικο να πω ότι ο δήμος Θεσσαλονίκης δεν έχει όραμα για την πόλη ή ότι δεν υλοποιούνται επεμβάσεις και αλλαγές. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα εκτενών έργων που αναβάθμισαν ή θα αναβαθμίσουν την πόλη μας. Το πρόβλημα του τόπου μας είναι η επιμονή στη διατήρηση της γενικής κατάστασης που επικρατεί στον χώρο. Η επιμονή σε ένα παρελθόν που δεν μπορούμε πλέον να αναστήσουμε. Αλλαγές και αναπλάσεις συμβαίνουν και κάποιες μάλιστα είναι εξαιρετικές και ίσως πιο ποιοτικά σχεδιασμένες από αντίστοιχες στην Αλβανία. Ωστόσο χρειαζόμαστε κάτι που να δύναται να διαγράψει την ασχήμια του παρελθόντος της Θεσσαλονίκης. 

Αν δεν πειστήκατε για την κατάσταση στα Τίρανα δείτε μερικές φωτογραφίες από μελλοντικά προγραμματισμένα κατασκευαστικά έργα στην πόλη. Συνεχίζω να πιστεύω πως η Θεσσαλονίκη είναι μακράν πιο ελκυστική από τα Τίρανα. Το ερώτημα είναι για πόσο θα ισχύει αυτό;