Το Καρατάσιου είναι ένα πείραμα που πέτυχε

Εικόνες: Σοφία Λαμπρινοπούλου

Στο πρώην στρατόπεδο Καρατάσιου καμία ημέρα δεν είναι συνηθισμένη. Σε έναν από τους μεγαλύτερους πνεύμονες πρασίνου της πόλης, που σταθερά εδώ και χρόνια διεκδικείται ως ελεύθερος χώρος από κατοίκους και συλλογικότητες, η φύση φοράει τα καλά της και σε υποδέχεται χωρίς διακρίσεις. Μόνη προϋπόθεση εντός και εκτός εισαγωγικών: να πιστεύεις ότι πρόκειται για ένα αστικό πείραμα καταδικασμένο να πετύχει.

Ξέρεις ότι πλησιάζεις στην είσοδο του πρώην στρατοπέδου όταν ξεκινάς και μετράς αυτοκίνητα, παρκαρισμένα το ένα πίσω από το άλλο επί της Λεωφόρου Στρατού στην Πολίχνη. Είναι απαράβατος κανόνας τα οχήματα να παραμένουν εκτός ώστε οι επιβάτες τους να περπατούν ελεύθεροι, χωρίς κανέναν περιορισμό και θόρυβο, στην αχανή έκταση των 689 στρεμμάτων. Από το πρώτο βήμα ακόμα, περνώντας το κατώφλι της μεγάλης σιδερένιας πόρτας, το κελάηδισμα των πτηνών που βρίσκουν καταφύγιο στο φυσικό τοπίο του Καρατάσιου σε μεταφέρει σε κλίμα εκδρομικό, σαν να απέδρασες εκτός πόλης για να διώξεις τις έγνοιες της καθημερινότητας από πάνω σου.

«Έχουμε πέρδικες, γερακίνες, κουκουβάγιες, παπαγάλους, τσαλαπετεινούς, δρυοκολάπτες. Επειδή γύρω από την έκταση τρέχει πάντα καθαρό νερό από το ρέμα του Ξηροποτάμου, πολλά πουλιά καταλήγουν εδώ γιατί ίσως νιώθουν πιο προστατευμένα. Εδώ κανείς δεν τα κυνηγάει». Η κυρία Δέσποινα σκύβει με φροντίδα πάνω από τα μαρούλια της και τα ποτίζει. Είναι Περκίτισσα, είναι δηλαδή μέλος της Ομάδας Αστικών και Περιαστικών Καλλιεργειών (ΠΕΡ.ΚΑ) που δημιουργήθηκε στις αρχές του 2011 με στόχο την συλλογική καλλιέργεια λαχανικών, εποχιακών φρούτων, λουλουδιών και βοτάνων σε αγρό μέσα ή κοντά στην πόλη της Θεσσαλονίκης, πιο συγκεκριμένα στο χώρο του πρώην στρατοπέδου Καρατάσιου.

Όταν τότε μια ομάδα ανήσυχων ανθρώπων έφτιαξε τους περιαστικούς λαχανόκηπους και ξεκίνησε να καλλιεργεί ένα μικρό τμήμα από τη συνολική έκταση του χώρου, με την υποστήριξη του τοπικού Πολιτιστικού Συλλόγου, κανείς δεν περίμενε ότι, επτά χρόνια μετά, 150 οικογένειες θα είχαν φρέσκα φρούτα και λαχανικά στο τραπέζι τους χωρίς να χρειάζεται να τα αγοράσουν. «Και δεν είναι μόνο αυτό. Καλλιεργούμε φυσικά, με τη χρήση παραδοσιακών σπόρων και φυτών, χωρίς λιπάσματα και επικίνδυνα χημικά ραντίσματα. Αυτό που φτάνει τελικά στο στομάχι μας γίνεται με απλό νεράκι, σκάψιμο, μεράκι και πολλή αγάπη για τη γη». Μία ακόμη Περκίτισσα, η κυρία Νούλα τονίζει αυτές τις συγκεκριμένες ιδρυτικές αξίες της ΠΕΡ.ΚΑ, όπως και την αρχή της φιλοσοφίας τους να προσφέρονται σακούλες με τη σοδειά που περισσεύει σε ανθρώπους από ευπαθείς κοινωνικές ομάδες με σοβαρά οικονομικά προβλήματα.

Είναι και οι δύο γυναίκες εξοικειωμένες με τη συλλογική δράση, μιας και προέρχονται από πολιτιστικά σωματεία των τριγύρω περιοχών του Δήμου Παύλου Μελά. Είναι γιαγιάδες που φέρνουν τα εγγόνια τους στο Καρατάσιου και τους μαθαίνουν να ξεχωρίζουν τον μαϊντανό από το σέλινο,  το πεύκο από το κουκουνάρι και το θυμάρι από το δενδρολίβανο.

«Αν δεν βρισκόμουν εδώ, ο εγγονός μου θα νόμιζε ότι τη φράουλα την παράγει το σούπερ μάρκετ και ότι η πασχαλίτσα είναι μόνο μια ζωγραφιά», λέει η κυρία Δέσποινα και η ένταση της φωνής της αυξάνεται από το πάθος που τη διακατέχει.

Στην ΠΕΡ.ΚΑ συναντάς ανθρώπους όλων των ηλικιών και από όλες τις κοινωνικές τάξεις να επιχειρούν μαζί να λειτουργήσουν στο πλαίσιο της αυτοδιαχείρισης και της απαιτούμενης ομαδικότητας που προστάζει το εγχείρημά τους. Μέσα σε όλο αυτό το χρονικό διάστημα, από τον πρώτο σπόρο που φύτεψαν μέχρι τους καρπούς των κόπων τους που απολαμβάνουν σήμερα, οι οκτώ «Πέρκες» που έχουν δημιουργηθεί σε περίπου δεκαπέντε στρέμματα παίρνουν όλες τις αποφάσεις τους μέσα από συνελεύσεις. Είναι χωρίς αμφιβολία ο πυλώνας της διεκδίκησης του πρώην στρατοπέδου ως ελεύθερου χώρου πρασίνου για όλους και δεν είναι καθόλου τυχαίο που αποτελούν πρότυπο παγκοσμίως. Περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένοι πολίτες από όλο τον κόσμο, Ευρωβουλευτές και ομάδες Πανεπιστημίων αλλά και απλοί τουρίστες, ταξιδεύουν στη Θεσσαλονίκη με σκοπό να έρθουν σε άμεση επαφή με το πρότυπο των «Περκιτών» και να καταλάβουν σε βάθος τη μέθοδο λειτουργίας τους. To know-how της Περιαστικής Καλλιέργειας γίνεται κατά κάποιον τρόπο ένα εξαγώγιμο προϊόν…

Λίγο πιο πέρα από τους πρώτους μπαξέδες, έξω από τους εγκαταλειμμένους πρώην στρατώνες που έχουν μετατραπεί σε χώρους συνάθροισης και συγκέντρωσης των καλλιεργητών, οι άντρες της κυριακάτικης παρέας βάζουν τα κάρβουνα στην ψησταριά και ετοιμάζουν το μπάρμπεκιου του μεσημεριού. Άλλωστε το μεγαλύτερο κατόρθωμά τους είναι οι σχέσεις που έχουν διαμορφώσει μεταξύ τους, το συναισθηματικό δέσιμο που προκύπτει όταν αρκετά ζευγάρια χέρια πιάνουν την ίδια γη και φροντίζουν να την προστατεύουν από κοινού.

Οι προστάτες του χώρου

Οι φύλακες του πρώην στρατοπέδου όμως δεν είναι μόνο οι ήρωες των κήπων. Από το 2006 που παρουσιάστηκε επίσημα η Κίνηση Πολιτών Καρατάσιου μέχρι τη μετεξέλιξή της σε Πολιτιστικό Σύλλογο Καρατάσιου και έως σήμερα, αρκετές είναι οι ομάδες και οι συλλογικότητες που εμπνεύστηκαν από το όραμα της απόδοσης του χώρου στους πολίτες και εντάχθηκαν στη συνολική προσπάθεια διεκδίκησης.

Όλη τη χρονιά εντός του χώρου οι μικροί αθλητές της Ακαδημίας Ποδοσφαίρου «Λύκοι» κάνουν προπονήσεις και παίζουν τους αγώνες τους στα γήπεδα που έχουν κατασκευαστεί στο παρελθόν εντός του χώρου του πρώην στρατοπέδου. Τη γυμναστική τους κάνουν και οι δημότες που συμμετέχουν στα προγράμματα «Άθληση για όλους» του Δήμου Παύλου Μελά στο εντευκτήριο του Καρατάσιου, στο κτίριο που βρίσκεται στην είσοδο.

Το σχολείο που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την είσοδο του πρώην στρατοπέδου, το 2ο ΓΕΛ Πολίχνης, συμμετέχει επίσης ενεργά στο project «Μητροπολιτικό Πάρκο Καρατάσιου» που προωθείται όλα αυτά τα χρόνια. Από το 2007 μέχρι και σήμερα, η Περιβαλλοντική Ομάδα του σχολείου έχει δημιουργήσει τον δικό της κήπο μέσα στον χώρο, έχει αναλάβει τον δικό της λαχανόκηπο μέσα στην ΠΕΡΚΑ και παρεμβαίνει μέχρι και στις συνεδριάσεις του δημοτικού συμβουλίου με θέμα την αξιοποίηση της έκτασης. Φέτος απαρτίζεται από μαθητές που πρωτοείδαν το κίνημα να γεννιέται όταν ακόμη πήγαιναν στο Δημοτικό και τώρα πια ετοιμάζονται να δώσουν Πανελλήνιες με ριζωμένη την πεποίθηση ότι στο Καρατάσιου δεν πρέπει να πέσει «ούτε σταγόνα τσιμέντο».

Από την άλλη μεριά, το κάλεσμα της Πρωτομαγιάς είναι το κλασικό ραντεβού όλων των εθελοντών, αλλά και των πολιτών της Θεσσαλονίκης που θέλουν σε λίγη ώρα να βρεθούν σε έναν τόπο καταπράσινο χωρίς να διανύσουν χιλιόμετρα εκτός πόλης. Λίγους μήνες αργότερα, στα τέλη του Αυγούστου, το Φεστιβάλ «Ζωντανεύοντας το Καρατάσιου», που διοργανώνεται από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Καρατάσιου και την Ένωση Ποντίων Πολίχνης, κάνει πράξη ακριβώς αυτό που υπόσχεται: γεμίζει με ανθρώπινες φωνές τον χώρο μέσα από χορευτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Το Καρατάσιου σε διαρκή κίνδυνο

Πριν από ένα μήνα το θέμα του Καρατάσιου οδηγήθηκε στις δικαστικές αίθουσες. Συγκεκριμένα, εκδικάστηκε η ποινική δίωξη που ασκήθηκε από το Ταμείο Εθνικής Άμυνας (ΤΕΘΑ) σε βάρος του νυν Δημάρχου Παύλου Μελά, Δημήτρη Δεμουρτζίδη και του πρώην Δημάρχου, Διαμαντή Παπαδόπουλου.

Κλήθηκαν να απολογηθούν ως «καταπατητές» και «καταληψίες» του χώρου σε μία δίκη που έληξε με την αθώωσή τους λόγω του μη ξεκάθαρου ιδιοκτησιακού καθεστώτος που διέπει το πρώην στρατόπεδο. Από ποιον «εχθρό» λοιπόν πρέπει να προστατευθεί το Καρατάσιου; Και γιατί οι πολίτες που το έχουν αγκαλιάσει και δραστηριοποιούνται μέσα σε αυτό δυσφημούνται ως «παράνομοι»;

Τα 689 στρέμματα του πρώην στρατοπέδου ανήκουν εξαρχής στην ανταλλάξιμη περιουσία του Ελληνικού Δημοσίου, χαρακτηρισμός που σημαίνει ότι μπορεί να αξιοποιηθεί μόνο για κοινωφελείς σκοπούς, με δράσεις και χρήσεις δημόσιου χαρακτήρα. Ο χώρος λειτούργησε ως στρατόπεδο και οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις παρέμειναν στην έκταση μέχρι το 2003, όταν αποχώρησαν πια οριστικά και μεταφέρθηκαν σε άλλο σημείο. Για ένα διάστημα τριών ετών, το πρώην πλέον στρατόπεδο ερημώθηκε και λεηλατήθηκε με βανδαλισμούς και καταστροφές στα υπάρχοντα κτίριά του.

Το 2006, ο τότε Δήμος Πολίχνης εκταμίευσε τα χρήματα του προγράμματος Τοπικής Αυτοδιοίκησης «ΘΗΣΕΑΣ» και κατασκεύασε έργα ανάπλασης και αναψυχής σε 120 στρέμματα του χώρου: τρία γήπεδα ποδοσφαίρου για αθλητικές ακαδημίες της περιοχής, παιδική χαρά, εντευκτήριο – αναψυκτήριο, διαδρομές για τους ποδηλάτες, εγκαταστάσεις ηλεκτροφωτισμού κ.α. Αυτή ήταν η αρχή για να ξεκινήσει η ανθρώπινη παρουσία να «ανθεί» καθημερινά μέσα στο Καρατάσιου.

Ωστόσο, το 2013 η διεκδίκηση του στρατού πάνω στον χώρο έγινε κάτι παραπάνω από έντονη. Στρατιωτικά οχήματα προχώρησαν σε επίδειξη ισχύος κινούμενα συχνά ανάμεσα σε πολίτες και παιδιά που απλώς απολάμβαναν την παραμονή τους στον χώρο, σε μία προσπάθεια να απαγορεύσουν την ελεύθερη είσοδο και να διαλύσουν τις βλέψεις των συλλογικοτήτων για μετατροπή της έκτασης σε Μητροπολιτικό Πάρκο.

Διαβάστε σχετικά: Στο πρώην Στρατόπεδο Καρατάσιου οι “εχθροί” είναι οι πολίτες

Πέντε χρόνια αργότερα η «απειλή» επέστρεψε, μεταφέροντας αυτή τη φορά την υπόθεση επί της δικαστικής οδού. Εδώ και μια 15ετία το Υπουργείο Οικονομικών και το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας διεκδικούν την ιδιοκτησία της έκτασης, αλλά η αλήθεια είναι πως η συλλογική δράση των πολιτών και η έγκαιρη αυτοοργάνωσή τους φέρνει κάθε εξωγενή «νυμφίο» μπροστά στην εικόνα μίας παγιωμένης κατάστασης.

«Οι πραγματικοί ιδιοκτήτες είναι οι συλλογικότητες, οι φορείς και η τοπική κοινωνία που όλα αυτά τα χρόνια διαφύλαξαν αυτόν τον χώρο με όλες τις πολιτιστικές, εκπαιδευτικές και περιβαλλοντικές δραστηριότητες που διοργάνωσαν», δηλώνουν σε κάθε ευκαιρία οι πρεσβευτές της απόδοσης του Καρατάσιου στους πολίτες ως ελεύθερο χώρο πρασίνου. Η αθώωσή τους στο Δικαστήριο ενισχύει τη νομιμότητα της ύπαρξής τους στο πρώην στρατόπεδο, καθώς δεν δικαιούται κάποιος που δεν έχει την ιδιοκτησία ενός χώρου να κινήσει τη διαδικασία αποβολής κάποιου τρίτου. Ειδικά όταν έχουν χρησιμοποιηθεί χρήματα από δημόσιους φορείς για να κατασκευαστούν έργα αναψυχής προς δημόσια χρήση…

Ένας παράδεισος πρασίνου

Ενάντια στο ξεπούλημα και την οικοπεδοποίηση του πρώην στρατοπέδου, το 2014 κατατέθηκε επίσημη πρόταση αξιοποίησης από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Καρατάσιου και την αρχιτέκτονα – ιστορικό περιβάλλοντος, Βιβιάννα Α. Μεταλληνού.

Το αναλυτικό σχέδιο, που παρουσιάστηκε ως πρωτοποριακή κίνηση πολιτών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, περιελάμβανε ανάμεσα σε άλλα την επανάχρηση των υφιστάμενων κτιρίων, την εκμετάλλευση του υπάρχοντος οδικού δικτύου και την αναζωογόνηση του ελεύθερου χώρου. «Είναι μία πρόταση οικονομικά βιώσιμη, με πολλές πιθανότητες χρηματοδότησης, που θα ενισχύσει την κινητικότητα και τις προοπτικές ανάπτυξης στην ευρύτερη περιοχή, δημιουργώντας παράλληλα έναν πόλο κεντρικότητας μητροπολιτικής εμβέλειας για ολόκληρη τη Θεσσαλονίκη», αναφερόταν στην περιγραφή της. Οι χρήσεις που προτείνονταν ήταν, για παράδειγμα, «πολιτιστικοί ξενώνες σε συνεργασία με την ‘’κίνηση των 5 μουσείων της Θεσ/νίκης’’, αξιοποίηση του ρέματος του Ξηροποτάμου που ρέει περιμετρικά, καταφύγιο αδέσποτων ζώων (προώθηση υιοθεσιών και κλινική αποκατάσταση σε συνεργασία με την Κτηνιατρική Κλινική ΑΠΘ), θεραπευτική ιππασία (ΑμεΑ), χώρος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σχολείων & πάρκο κυκλοφοριακής αγωγής κ.α.

Σήμερα, ενώ οι κατά καιρούς βλέψεις για τσιμεντοποίηση του Καρατάσιου έχουν απομακρυνθεί και τα επίσημα στοιχεία που θέλουν τη Θεσσαλονίκη να διαθέτει μόνο 2, 47 τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο παραμένουν (στη Ρώμη αυτός ο αριθμός φτάνει τα 9, στο Βερολίνο τα 13, στη Σόφια τα 24 και στο Άμστερνταμ τα 27), η απάντηση έρχεται από τα παιδιά. Πέντε εκπαιδευτικοί από σχολεία της τριγύρω περιοχής, που τυγχάνει να είναι και περιαστικοί καλλιεργητές, αφηγούνται την ιστορία μια εκδρομής μαθητών Δημοτικού στο πρώην στρατόπεδο.

«Ήρθαμε πέρυσι με 22 μαθητές της Έκτης Δημοτικού και πριν μπούμε μέσα, τους ρωτήσαμε ”τι θέλετε να γίνει αυτός ο χώρος, πώς να αξιοποιηθεί;”. Οι είκοσι ήθελαν να μεταμορφωθεί σε ένα τεράστιο mall και οι δύο απάντησαν να γίνει το γήπεδο της αγαπημένης τους ομάδας. Όταν εισήλθαν στο Καρατάσιου και κάναμε όλες αυτές τις δράσεις μαζί και πήραν μέρος στα παιχνίδια που είχαμε ετοιμάσει και σκάλισαν τους κήπους με τα χέρια τους, τους θέσαμε ξανά την ερώτηση στο τέλος της εκδρομής. 22 στους 22 είπαν ότι θέλουν να μείνει ακριβώς αυτό που είναι τώρα. Μέσα σε δύο ώρες άλλαξαν γνώμη 100%. Οι ίδιοι οι γονείς πρέπει να πάψουν να μαθαίνουν στα παιδιά τη φθηνή διασκέδαση και να τους φέρουν σε επαφή με την καλλιέργεια γης και το βιωματικό παιχνίδι στη φύση. Έτσι θα μάθουν να συνεργάζονται και να έχουν άποψη για το μέλλον τους».

*Το αφιέρωμα στο Καρατάσιου κυκλοφορεί στο τεύχος Απριλίου 2018 της Parallaxi. Αναζητήστε το και σε έντυπη μορφή.