Το Παράδειγμα του Κορδελιού: Χωρικός Σχεδιασμός και Ανθεκτικότητα σε Βιομηχανικές Απειλές

Πόσο ανθεκτική μπορεί να γίνει μια πόλη απέναντι στον κίνδυνο βιομηχανικού ατυχήματος μεγάλης έκτασης; Κατά πόσο οι πολίτες γνωρίζουν τον κίνδυνο και τις διαδικασίες πρόληψης; Πώς διαμορφώθηκε το πλαίσιο κινδύνου μέσα από τον πολεοδομικό σχεδιασμό και τις χρήσεις γης;

Αυτά είναι μερικά από τα καίρια ερωτήματα που προσπαθεί να απαντήσει μέσω της μεταπτυχιακής της διατριβής η Γεωργία Βέλλιου, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός ΑΠΘ, με τίτλο «Ζητήματα Ανθεκτικότητας Αστικών Περιοχών που γειτνιάζουν με εγκαταστάσεις Seveso – Η περίπτωση του Ελευθερίου-Κορδελιού» (Επιβλέπουσα ΜΔΕ: Γαρυφαλλιά Κατσαβουνίδου).

Η εργασία εξετάζει την ανθεκτικότητα αστικών περιοχών που βρίσκονται κοντά σε εγκαταστάσεις υψηλής επικινδυνότητας (κατά Seveso), με μελέτη περίπτωσης τη Δημοτική Ενότητα Ελευθερίου-Κορδελιού στη Θεσσαλονίκη, λόγω της γειτνίασής της με τα Ελληνικά Πετρέλαια (ΕΛΠΕ).

Η έρευνα βασίστηκε:

• Σε βιβλιογραφική επισκόπηση (για την έννοια της αστικής ανθεκτικότητας και το νομικό πλαίσιο της Οδηγίας Seveso).
• Σε πρωτογενή έρευνα με ερωτηματολόγια σε κατοίκους και εργαζόμενους της περιοχής.
• Στην ανάλυση του ιστορικού εξέλιξης του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού της περιοχής.

Στόχος της εργασίας είναι η αξιολόγηση της ανθεκτικότητας της αστικής περιοχής του Ελευθερίου-Κορδελιού και η διατύπωση προτάσεων στρατηγικής ενίσχυσης της ανθεκτικότητας.

Τα κύρια ερευνητικά ερωτήματα που θέτει η διατριβή έχουν να κάνουν με τα παρακάτω:

• Πόσο ανθεκτική μπορεί να γίνει μια πόλη υπό την απειλή ΒΑΜΕ;
• Πόσο ενημερωμένοι είναι οι κάτοικοι για τον κίνδυνο;
• Πώς το θεσμικό πλαίσιο και οι πολεοδομικές επιλογές συνέβαλαν στη δημιουργία καθεστώτος επικινδυνότητας;
• Πώς αντιλαμβάνεται και δρα το σύστημα «θεσμοί – πολίτες» απέναντι στους κινδύνους;

Πρόταση Στρατηγικής Ανθεκτικότητας

Η ανθεκτικότητα του Ελευθερίου-Κορδελιού, όπως προκύπτει από τα ευρήματα της διατριβής, είναι περιορισμένη, καθώς υπάρχει έλλειψη συνεπούς χωροταξικού σχεδιασμού, άναρχη δόμηση σε επικίνδυνες περιοχές, ελλιπής ενημέρωση και ευαισθητοποίησης των πολιτών, την ώρα που το θεσμικό κενό και η καθυστέρηση εναρμόνισης με την Οδηγία Seveso, ειδικά όσον αφορά τις χρήσεις γης, επιτείνουν την τρωτότητα. Οι κάτοικοι εμφανίζουν μέτρια γνώση της επικινδυνότητας, ενώ ταυτόχρονα εκφράζουν ανησυχία για την ποιότητα ζωής και το περιβάλλον.

Έτσι, για την ενίσχυση της αστικής ανθεκτικότητας προτείνεται ένα στρατηγικό σχέδιο προληπτικής δράσης με βάση την έννοια της προορατικής ανθεκτικότητας (όπως ορίζεται από τον Vale, 2014) και ένα συμμετοχικό μοντέλο όπου Πολιτεία, Τοπική Αυτοδιοίκηση, Κοινωνία των Πολιτών ενώνουν τις δυνάμεις τους και συνεργάζονται στενά.

Παράλληλα, απαιτούνται ενέργειες σε τρία επίπεδα.

Το πρώτο (μίκρο-επίπεδο) σχετίζεται με τη βελτίωση υποδομών και δημιουργία ζωνών ασφαλείας γύρω από τις εγκαταστάσεις.

Το δεύτερο (μέσο-επίπεδο) σχετίζεται με ενημερωτικές καμπάνιες, εκπαίδευση πολιτών για τους κινδύνους και την αυτοπροστασία.

Τέλος, το τρίτο (μάκρο-επίπεδο) σχετίζεται με την αναθεώρηση πολεοδομικών σχεδίων και στρατηγικών χωρικού σχεδιασμού.

Η εργασία τονίζει ότι η ανθεκτικότητα των πόλεων απέναντι σε τεχνολογικούς κινδύνους δεν είναι μόνο τεχνικό ζήτημα, αλλά πρωτίστως κοινωνικό και θεσμικό.

Η προληπτική δράση και η ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών είναι κεντρικά στοιχεία για τη δημιουργία ενός ανθεκτικού αστικού περιβάλλοντος.

Γι’ αυτό το λόγο άλλωστε δίνεται ο λόγος και στους κατοίκους της περιοχής να εκφράσουν οι ίδιοι τις απόψεις τους για το θέμα.

Το ερωτηματολόγιο σχεδιάστηκε για να ερευνήσει:

• Την ενημέρωση για την Οδηγία Seveso και τους κινδύνους ΒΑΜΕ,
• Την αντίληψη του κινδύνου,
• Τις εκτιμήσεις για την ποιότητα ζωής,
• Τις προτάσεις για άμβλυνση του προβλήματος.

Το δείγμα ήταν κάτοικοι ή/και εργαζόμενοι στο Ελευθέριο-Κορδελιό. Οι περισσότεροι δήλωναν μακροχρόνια κάτοικοι. Συμμετείχαν άτομα διαφόρων ηλικιών και μορφωτικών επιπέδων.

Περιορισμένη ενημέρωση και αόριστες πληροφορίες

Από την έρευνα προκύπτει ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό έχει πραγματική εικόνα ως προς την γνώση της οδηγίας Seveso, ενώ πολλοί πολίτες δηλώνουν ότι έχουν ακούσει γενικά και αόριστα για «επικινδυνότητα» της περιοχής, αλλά χωρίς να έχουν ξεκάθαρες γνώσεις για το νομικό ή τεχνικό πλαίσιο. Επίσης, προκύπτει μια σύγχυση σχετικά με το ποιος έχει την ευθύνη για την προστασία τους, αλλά και το πώς εφαρμόζονται τα μέτρα ασφαλείας.

Ζώντας με το φόβο

Η μεγαλύτερη πλειοψηφία των συμμετεχόντων σημειώνει ότι η γειτνίαση με τα διυλιστήρια θεωρείται σημαντικός αρνητικός παράγοντας για την καθημερινότητα και την ποιότητα ζωής τους.

Ο φόβος για ένα ατύχημα μεγάλης έκτασης υπήρχε, αλλά συχνά είχε «κανονικοποιηθεί» μέσα από τη μακροχρόνια συνύπαρξη με τα διυλιστήρια. Σημαντικό μέρος των συμμετεχόντων αναγνώριζε τον κίνδυνο βιομηχανικού ατυχήματος, ωστόσο λίγοι είχαν λάβει μέρος σε κάποιες δράσεις ή κινητοποιήσεις.

Οι πολίτες εκτιμούν ότι η περιοχή τους είναι υποβαθμισμένη περιβαλλοντικά και ότι αυτό επηρεάζει την υγεία τους, την αξία της περιουσίας τους, την ψυχολογία και τη γενικότερη κοινωνική ευημερία τους.

Τι προτείνουν οι πολίτες

Οι συμμετέχοντες στην έρευνα προχώρησαν σε πληθώρα προτάσεων σχετικά με το τι θα ήθελαν να αλλάξει.

Μεταξύ αυτών κυριαρχεί το αίτημα για μετεγκατάσταση είτε των διυλιστηρίων, είτε των κατοικιών σε άλλη περιοχή, την ενίσχυση των μέτρων ασφαλείας και την αυστηρότερη εποπτεία, ζητούν να υπάρχουν ενημερωτικές καμπάνιες για την ευαισθητοποίηση του κοινού, αλλά και δράσεις που θα αναβαθμίσουν την ποιότητα ζωής όπως βελτίωση των δημόσιων χώρων, δημιουργία «πράσινων ζωνών» μεταξύ των διυλιστηρίων και των κατοικιών, όπως και διάφανο πολεοδομικό σχεδιασμό που θα λαμβάνει υπόψιν τους κινδύνους, καθώς και διεκδίκηση αποζημιώσεων ή κινήτρων σε όσους επιθυμούν να μετεγκατασταθούν.

Α) ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ

• Αυστηρό έλεγχο αέριων ρύπων
• Τοποθέτηση φίλτρων 
• Η ανακατασκευή των δεξαμενών ξήρανσης των υποπροϊόντων σύμφωνα με τα πλέον αυστηρά πρότυπα ασφάλειας.
• Σοβαρά μέτρα ασφαλείας
• Λήψη και εκσυγχρονισμός των μέτρων περιβαλλοντικης προστασίας από τις βιομηχανίες

Β) ΘΕΣΜΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

• Περισσότεροι έλεγχοι από την πολιτεία
• απαγόρευση καύσης ξύλων και πέλετ κατά τους χειμερινούς μήνες.
• Τήρηση και εφαρμογή της νομοθεσίας περί εγκαταστάσεων SEVESO 
• ο διαρκής έλεγχος τήρησης των μέτρων αυτών από την πολιτεία, 
• Θέσπιση χαμηλότερων επιτρεπτών ορίων ρύπανσης

Γ) ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΧΩΡΟ/ΠΡΑΣΙΝΟΥ

• Ενίσχυση του πρασίνου με εκμετάλλευση των κενών οικοπέδων του Δήμου
• Αστικές αναπλάσεις
• Δενδροφυτεύσεις περιμετρικά και εντός της συνοικίας που συνορεύει με τα ΕΛΠΕ , καθαριότητα , και πράσινο παντού , επίσης επιδοτήσεις για πράσινη ενέργεια και 
• Να υπάρξει γενναία και άμεση παρέμβαση στην αστική υποδομή με μεγαληαυξηση και φροντίδα του πρασίνου (κυρίως δέντρων) και των ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων (από τη δημιουργία πάρκων τσέπης μέχρι την απελευθέρωση των πλατειών/ πεζοδρομίων από τραπεζοκαθίσματα και τη βελτίωση τους).
•  Να γίνουν άμεσα έργα για την προώθηση του ποδηλάτου, της πεζής μετακίνησης και των αστικών/δημοτικών συγκοινωνιών και παράλληλα τη μείωση χρήσης αυτοκινήτων.

Δ) ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ-ΣΥΝΕΡΓΕΙΕΣ

• Συνεργασία Δήμου με την  Περιφέρεια και με οικονομική επιβάρυνση της επιχείρησης να υπάρξουν δράσεις που θα αναβαθμίσουν την πόλη και γενικά πολιτική βούληση των αυτοδιοικητικών: να αναλάβει η πολιτεία ενεργά μέτρα για την αναβάθμιση της περιοχής
• Να μην χτίζονται κατοικίες κοντά σε ήδη υπάρχουσες βιομηχανικές μονάδες, σύμφωνα με τις άδειες που έχουν εκδοθεί για την λειτουργία τους
• Βραχυπρόθεσμα ζώνες επικινδυνότητας, χώροι εκκένωσης, ενημέρωση όλων των πολιτών. Μακροπρόθεσμα κίνητρα στα ΕΛΠΕ για μετεγκατάσταση με Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο με πλήρη κάλυψη εξόδων από την πολιτεία
• Περισσότερες περιβαλλοντικές μελέτες

Επίσης εκφράστηκαν και γενικές απόψεις όπως ότι η γη φθηναίνει και το μορφωτικό και βιοτικό επίπεδο των κατοίκων είναι όλο και χαμηλότερο, κάνοντας τα περιθώρια για αντίδραση όλο και μικρότερα.

Προτάσεις για άμβλυνση του κινδύνου από βιομηχανικό ατύχημα

Σε ερώτηση ανοιχτού τύπου για τις προτάσεις των ερωτηθέντων που μπορούν να καταθέσουν για να μειωθεί η πιθανότητα κινδύνου για την γύρω περιοχή σε περίπτωση μεγάλου βιομηχανικού ατυχήματος και πάλι ένα μεγάλο ποσοστό της τάξης του 43% απάντησε ότι για να μειωθεί ο κίνδυνος απαιτείται η απομάκρυνση/μετεγκατάσταση των ΕΛΠΕ. Ωστόσο παρατηρείται μια διαφοροποίηση από το 53 % που είχε απαντήσει ότι για να αμβλυνθεί η υποβάθμιση της περιοχής επιθυμούν την απομάκρυνση της βιομηχανίας. Αυτό ίσως να οφείλεται στο ότι ένα ποσοστό των ερωτηθέντων πιστεύει ότι μπορεί μεν για να αρθεί η υποβάθμιση να πρέπει να απομακρυνθούν τα ΕΛΠΕ, γνωρίζοντας όμως την πραγματική κατάσταση και ότι αυτό είναι ανέφικτο, στην επόμενη ερώτηση περί μείωσης της πιθανότητας κινδύνου απαντούν με διαφορετικό τρόπο και με το τι πραγματικά μπορεί να εφαρμοστεί εφόσον η συνύπαρξη βιομηχανίας – οικισμών είναι δεδομένη.

Α) ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ- ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ

• Εκπαίδευση των κατοίκων και εξοπλισμός τους με ΜΑΠ
• Σχέδιο εκκένωσης – Σεμινάρια πληθυσμού
• Ασκήσεις ετοιμότητας- προσομοίωσης / Ενημέρωση πολιτών

Β) ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

• Τοποθέτηση συστημάτων ασφαλείας, δημιουργία τοπικού πυροσβεστικου σταθμού, τεχνογνωσία από τις περιοχές με αντίστοιχες εγκαταστάσεις, μεγάλα αποχετευτικα κανάλια σε περίπτωση διαρροής πετρελαίου.
• Να υπογειοποιηθούν οι επικίνδυνες δεξαμενές
• Μετακίνηση των δεξαμενών με τις επικίνδυνες ουσίες σε σημείο του αγροτεμαχίου των ΕΛΠΕ όσο το δυνατόν πιο μακριά από την κατοικημένη περιοχή

Γ) ΘΕΣΜΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

• Να ψηφιστούν πιο αυστηροί νόμοι για την προφύλαξη από μεγάλο βιομηχανικό ατύχημα
• Να μην γίνουν νέες μονάδες στην εγκατάσταση και να υπάρχει σχέδιο άμεσης αντιμετώπισης ατυχήματος
• Επιβολή υψηλών προστίμων σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με την κείμενη νομοθεσία περί λήψης μέτρων ασφάλειας από τη βιομηχανία
• Να επιτρέπονται μόνο χρήσεις χαμηλής όχλησης πέριξ των εγκαταστάσεων και απαγόρευση της χρήσης κατοικίας
• Να τηρούνται όλοι οι τυποποιημένοι έλεγχοι και να εφαρμόζονται ακριβώς οι μελέτες ασφαλείας
• Συστηματική ανάλυση κινδύνου – Συνεχείς έλεγχοι – Αυστηρά πρωτόκολλα Ασφαλείας – Ενημέρωση κοινού

Δ) ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ-ΣΥΝΕΡΓΕΙΕΣ

• Διάφορα σχέδια πρόληψης κινδύνων. Τακτικές επιθεωρήσεις των εγκαταστάσεων των ΕΛΠΕ και των γύρω βιομηχανιών από την πυροσβεστική υπηρεσία αλλά και από το προσωπικό (σχετικές ειδικότητες Μηχανικών {Ηλεκτρολόγων, Μηχανολόγων, Χημικών Μηχανικών}) των ΕΛΠΕ και των γύρω βιομηχανιών. Σχέδιο έκτακτης ανάγκης με συμμετοχή και των όμορων Δήμων.
• Αποκατάσταση του Σχεδίου Πόλεως: σταδιακή απομάκρυνση κατοικιών οι οποίες (μετά από παράνομες αδειοδοτήσεις της πολεοδομίας) έφτασαν να βρίσκονται πρακτικά δίπλα στα ΕΛΠΕ. Προσωρινή υποστήριξη της πολιτείας σε όσους κατοίκους θέλουν να μετακομίσουν άμεσα. Ένταξη στο σχέδιο πόλεως νέων περιοχών στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης για τους κατοίκους και τους ιδιοκτήτες που θα θελήσουν μετακινηθούν.
• Καλλιέργεια του αισθήματος της ευθύνης σε εργαζομένους και ηγεσία των βιομηχανιών προκειμένου να αποφευχθεί κάποιο ατύχημα

Επίσης εκφράστηκαν απόψεις όπως ότι αν γίνει μεγάλο βιομηχανικό ατύχημα δεν υπάρχει καμία πιθανότητα η πόλη ολόκληρη να μείνει αλώβητη, πόσο μάλλον οι δυτικές συνοικίες όπως το Κορδελιό που γειτνιάζουν με τις εγκαταστάσεις. Σε πολλές απαντήσεις διακρίνεται ένα αίσθημα οργής εκφράζοντας την γνώμη ότι τίποτα δεν σώζει τον πληθυσμό σε περίπτωση ατυχήματος και ότι ενώ υπάρχουν λύσεις για την αποφυγή ατυχήματος δεν τις εφαρμόζουν διότι κοστίζουν ακριβά.

Σε άλλες απαντήσεις επισημαίνεται συνδυαστικά με τον κίνδυνο το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, της ανεργίας και της υγείας των πολιτών :”Δεν γνωρίζω τα μέτρα ασφαλείας που παίρνουν τα ΕΛΠΕ για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Γνωρίζω όμως ότι δεν παίρνουν μέτρα για την αποφυγή της καθημερινής ρύπανσης από την οποία υποφέρει όλη η δυτική Θεσσαλονίκη και ειδικά οι γειτονικοί δήμοι. Συνεπώς μόνο η μετεγκατάσταση των ΕΛΠΕ μπορεί να αποτελέσει μέτρο πρόληψης ατυχήματος.” και “ Δεν έχω γνώσεις πάνω σ αυτό, αυτό που θα επιθυμούσα να φύγουν τα ΕΛΠΕ. Σαφώς και δεν θα ήθελα να μείνουν άνεργοι οι υπάλληλοι όμως και αυτό που δημιουργούν τα ΕΛΠΕ είναι καταστροφή και την υγείας και του περιβάλλοντος”.

Θα έφευγαν αν είχαν τη δυνατότητα

Ένα ποσοστό των συμμετεχόντων εξέφρασε επιθυμία να φύγει από την περιοχή, εφόσον είχε τη δυνατότητα. Αυτό οφείλεται στον φόβο ενός ατυχήματος, στην άποψη περί γενικότερης υποβάθμισης της περιοχής, αλλά και στο ότι οι ίδιοι θεωρούν ότι δεν πρόκειται να αλλάξει κάτι στην υπάρχουσα κατάσταση.

Γενικότερα το κλίμα που επικρατεί στους πολίτες, όπως διαμορφώνεται και στις απαντήσεις που δίνουν, είναι αυτό του κινδύνου, αλλά σε μια συνθήκη αβεβαιότητας και έλλειψης εμπιστοσύνης απέναντι στους θεσμούς.

Καταγράφεται όντως ένα έλλειμα ενεργούς συμμετοχής από πλευράς των πολιτών, αλλά αυτό φαίνεται να οφείλεται σε μια «κούραση», στην απουσία οργανωμένης πληροφόρησης, αλλά όπως προαναφέραμε, και στις χαμηλές προσδοκίες ότι μπορεί να αλλάξει κάτι.

Παρά βέβαια τα παραπάνω, οι πολίτες επιθυμούν να αλλάξει η κατάσταση, διατυπώνοντας ρεαλιστικές και εφαρμόσιμες προτάσεις.

Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι η συντάκτρια της διατριβής τονίζει ότι η ενημέρωση και η συμμετοχή των πολιτών είναι πυλώνας της ανθεκτικότητας. Καλεί σε ενίσχυση της προληπτικής δράσης, ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών και εξορθολογισμό του χωροταξικού σχεδιασμού, καθώς μόνο έτσι θα μπορέσει να διαμορφωθεί ένα πραγματικά ανθεκτικό αστικό περιβάλλον έναντι των κινδύνων ενός βιομηχανικού ατυχήματος μεγάλης έκτασης.

Με τη γλώσσα των αριθμών

Το 54,6% των συμμετεχόντων στην έρευνα είναι γυναίκες, ενώ το 45,4% άνδρες.

Το ερωτηματολόγιο απαντήθηκε από κατοίκους του Ελευθερίου – Κορδελιού σε ποσοστό 39,8 %, Ευόσμου σε ποσοστό 36,10 % και εργαζόμενες /ους σε ποσοστό 24,1 % . Γεγονός που καταδεικνύει ότι υπήρξε μοιρασμένο ενδιαφέρον σε γενικές γραμμές από όλες τις κατηγορίες ερωτώμενων , ωστόσο σημειώθηκε μια ελαφρά μεγαλύτερη τάση από τους κατοίκους Ελευθερίου – Κορδελιού οι οποίοι βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με τα ΕΛΠΕ. Να σημειωθεί ότι οι εργαζόμενες/οι (που δε μεγάλο ποσοστό εργάζονται στον Δήμο) , κατά προσωπική διαπίστωση, στην περίπτωση που έχουν και την ιδιότητα του κατοίκου της περιοχής επέλεξαν να συμπληρώσουν αυτή την ιδιότητα.

Από τα ποσοστά των ηλικιών προκύπτει σίγουρα έντονη ευαισθητοποίηση στις παραγωγικές ηλικίες από 35 έως 64 χρόνων και αυτό φαντάζει ως φυσιολογικό εύρημα αν υποθέσει κάποιος ότι σε αυτή την ηλικία τα νοικοκυριά αποτελούνται από οικογένειες με παιδιά οι οποίες σίγουρα νοιάζονται για το μέλλον με πιο έντονο ενδιαφέρον. Μετά τις παραγωγικές αυτές ηλικίες ενδιαφέρον έδειξε η ηλικιακή ομάδα από 25 έως 34 και η ομάδα άνω των 65 ετών (συνταξιούχοι ίσως στο μεγαλύτερο ποσοστό τους)

Σε ό,τι αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης φαίνεται ότι οι απαντήσεις δόθηκαν κατά ¾ των ερωτώμενων που έχουν ανώτερη/ανώτατη εκπαίδευση εκ των οποίων το ⅓ περίπου με μεταπτυχιακές σπουδές. Το εύρημα δικαιολογεί και πάλι η απεύθυνση του ερωτηματολογίου σε μεγάλο ποσοστό εργαζομένων και κατοίκων που έχουν άμεση πρόσβαση στο διαδίκτυο και γνωρίζουν χρήση Η/Υ γεγονός που συμβαίνει πιο συχνά σε άτομα με ανώτερη εκπαίδευση . Συγχρόνως το είδος των μέσων δικτύωσης που χρησιμοποιήθηκαν για την δημοσιοποίησή του επιλέγουν να αλληλεπιδρούν και πάλι συχνότερα άτομα με ανώτερη εκπαίδευση.

Οι επιλογές κύριου επαγγέλματος όντας περισσότερες σε αριθμό καταμερίζονται σε 38,9 % δημοσίων υπαλλήλων , 25,9 % ιδιωτικών υπαλλήλων , 16,7 % Ελευθέρων Επαγγελματιών, 8,3 % Ανέργων και μικρότερα ποσοστά συνταξιούχων, νοικοκυρών , φοιτητ-ριών/ών , μαθητών κ.α. Το αποτέλεσμα εξηγείται λόγω του τρόπου διαμοιρασμού του ερωτηματολογίου και της μικρής ικανότητας πρόσβασης στον μέσο πολίτη της περιοχής λόγω μη εντοπιότητας της υποφαινόμενης μεταπτυχιακής φοιτήτριας αλλά και της συγκυρίας της πανδημίας του covid-19.

Στην 1η ενότητα τέθηκαν οι βασικές ερωτήσεις της έρευνας. Ξεκινώντας με την 1η ερώτηση αν το ατύχημα στο Seveso ή η οδηγία είτε οι εγκαταστάσεις Seveso είναι γνωστά στους ερωτώμενους διαπιστώθηκε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό (53,7 %) είχε το ελαχιστο ακούσει κάποια σχετική έννοια (ατύχημα, Οδηγία, εγκαταστάσεις) που να περιέχει τη λέξη Seveso.

Στη συνέχεια τους παρατέθηκε ένα μικρό ιστορικό του ατυχήματος στο Seveso για να λάβουν πιο λεπτομερή πληροφορία και στη συνέχεια ερωτήθηκαν αν γνωρίζουν ότι τα Ελληνικά Πετρέλαια (ΕΛΠΕ) ανήκουν στις εγκαταστάσεις Seveso. Οι απαντήσεις βρέθηκαν απόλυτα μοιρασμένες . Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό και με το ανώτερο/τατο επίπεδο εκπαίδευσης όσων συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο αναδεικνύει το σημαντικό ζήτημα της υποπληροφόρησης για το θέμα επικινδυνότητας λόγω γειτνίασης με μία εγκατάσταση Seveso.

Στο ερώτημα αν θεωρούν την γειτνίαση με τα ΕΛΠΕ σημαντικό πρόβλημα, η συντριπτική πλειοψηφία (97,2 %) απάντησε θετικά και αυτό σαν ένα από τα αρχικά απαντημένα ερωτήματα υποδηλώνει την διάθεση με την οποία στη συνέχεια συμπληρώνονται τα επόμενα ερωτήματα και καταδεικνύει ότι στην περιοχή ταλανίζει τους κατοίκους και εργαζόμενους αυτή η γειτνίαση.

Στη γενίκευση του παραπάνω ερωτήματος έρχεται ένα ερώτημα που ζητάει να προσδιοριστεί το πόσο σημαντικό είναι το πρόβλημα. Εδώ βλέπουμε διαφοροποιήσεις σε ό,τι αφορά την σημαντικότητα : 78,2 % των ερωτηθέντων απάντησε ότι το πρόβλημα είναι πολύ σημαντικό , 14,8 % πολύ σημαντικό, ένα ποσοστό 4,6 % απάντησε ότι είναι μέτρια σημαντικό και δόθηκαν 5 απαντήσεις στις οποίες θεωρείται από λίγο έως καθόλου σημαντικό πρόβλημα.

Μεγαλύτερο πρόβλημα για το 71,3% των κατοίκων και εργαζομένων συνιστούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις που είναι αποτέλεσμα της λειτουργίας των εγκαταστάσεων των ΕΛΠΕ και μόνο το ¼ περίπου απαντά ότι ένα Μεγάλο Βιομηχανικό Ατύχημα είναι μεγαλύτερο πρόβλημα από ότι το περιβαλλοντικό. Βρέθηκε ένα ποσοστό 3,2 % που δεν θέλησε να απαντήσει. Το μεγάλο ποσοστό απαντήσεων σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις εξηγείται λόγω της δύσκολης καθημερινότητας που βιώνει το σύνολο των ερωτηθέντων με την δυσοσμία , κατά κύριο λόγο, που δημιουργεί ένα αίσθημα δυσφορίας και αρνητικής στάσης των πολιτών που όπως φάνηκε παραπάνω στην συντριπτική πλειοψηφία τους θεωρούν την γειτνίαση με τα ΕΛΠΕ ως σημαντικό πρόβλημα.

Οι απαντήσεις για τον βαθμό που υποβαθμίζουν την ποιότητας ζωής κατοίκων και εργαζομένων οι εγκαταστάσεις των ΕΛΠΕ αναδεικνύουν ακόμη περισσότερο το πόσο ταλανίζει την καθημερινότητα των πολιτών η λειτουργία των ΕΛΠΕ μια ανάσα από τις οικίες και τους εργασιακούς τους χώρους. Περίπου τα ¾ απαντούν ότι σε πολύ μεγάλο βαθμό η υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής οφείλεται στα ΕΛΠΕ. Ελάχιστες απαντήσεις (7 στον αριθμό) θεωρούν ελάχιστα ή καθόλου “ένοχα” τα ΕΛΠΕ για την υποβάθμιση.

Η 7η ερώτηση τέθηκε για να διερευνηθεί το αν ο πληθυσμός αναγνωρίζει ότι ένα μεγάλο βιομηχανικό ατύχημα μπορεί να επιφέρει μεγάλες καταστροφές στην πόλη. Το αποτέλεσμα που προέκυψε αναδεικνύει την γνώση μιας επικείμενης καταστροφής σε ποσοστό 94.4 % (πολύ μεγάλος βαθμός +μεγάλος βαθμός).

Το 75,9 % κατοίκων και εργαζομένων απάντησε ότι θα περνούσε ή πέρασε από το μυαλό τους να αλλάξουν τόπο κατοικίας ή εργασίας εξαιτίας της γειτνίασης με τα ΕΛΠΕ και την υποβάθμιση που αυτά επιφέρουν. Σημειώνεται μια τάση “αγανάκτησης” των ερωτώμενων οι οποίες/οι θεωρούν θα ήταν πρόθυμοι να εγκαταλείψουν τον τόπο εξαιτίας της υποβάθμισης της ποιότητας ζωής τους.

«Από μικρή επιτόπια έρευνα διαπιστώθηκε ότι ήδη υπάρχουν νοικοκυριά τα οποία έχουν μετοικήσει» σημειώνεται στη διατριβή.

Δόθηκαν εναλλακτικές εκδοχές απαντήσεων για επιλογή σχετικά με το αν ζητηθεί: α) Να μετεγκατασταθούν τα ΕΛΠΕ σε άλλη περιοχή , β) Να μετοικήσουν οι κάτοικοι της περιοχής στην οποία εντοπίζεται η μεγαλύτερη επικινδυνότητα/ευπάθεια, γ) Να παραμείνουν τα ΕΛΠΕ αλλά συγχρόνως να απαγορευθεί η χρήση γης κατοικίας για τις νέες ανεγέρσεις κτιρίων (με διατήρηση των υφιστάμενων κατοικιών) και να επιτρέπονται μόνο μη οχλούσες επιχειρήσεις στις περιοχές διεπαφής των ΕΛΠΕ με την πόλη. Το μεγαλύτερο ποσοστό των απαντήσεων βρέθηκε στην εκδοχή της μετεγκατάστασης των διυλιστηρίων με 84,7 % γεγονός που καταδεικνύει ότι η πλειοψηφία των ερωτώμενων θεωρεί ότι η βιομηχανία είναι αυτή που πρέπει να μετεγκατασταθεί. Μόνο το 9,7 % θα επέλεγε να εγκαταλείψει τη στέγη του λόγω της μεγάλης επικινδυνότητας που προκαλείται από την λειτουργία της βιομηχανίας.

Σε επόμενη ερώτηση ζητήθηκε να απαντηθεί το ερώτημα αν οι παρεμβάσεις αστικού πρασίνου μπορούν να αμβλύνουν την υποβάθμιση που προκαλείται. Είναι η πρώτη ερώτηση της έρευνας που στις απαντήσεις παρουσιάζονται διαφοροποιήσεις στα ποσοστά . Παρατηρούμε ότι από τις 216 απαντήσεις λιγότεροι από τους μισούς (91) πιστεύουν ότι παρεμβάσεις αστικού πρασίνου θα μπορούσαν να συμβάλλουν με θετικό πρόστιμο στην υποβάθμιση ενώ ένα 23,6 % πιστεύει ότι συμβάλλει αλλά σε μέτριο βαθμό. Τέλος 77 απαντήσεις δείχνουν ότι πιθανόν θεωρούν τόσο μεγάλο το πρόβλημα γειτνίασης με τα ΕΛΠΕ που δεν θα ήταν δυνατόν να είναι καταλυτική παρέμβαση η πρόβλεψη και κατασκευή νέων χώρων πρασίνου, πάρκων ή προγράμματα ενίσχυσης για κατασκευή πράσινων δωμάτων.

Επίσης σε ερώτηση τέθηκε να διερευνηθεί κατά πόσο ο πληθυσμός διαχωρίζει το βιοτικό επίπεδό του από την σπουδαιότητα της γειτνίασης με τις εγκαταστάσεις διυλιστηρίων η οποία θα μπορούσε να επιφέρει καταστροφές. Το αποτέλεσμα καταδεικνύει ότι οι κάτοικοι δεν συσχετίζουν την ανοχή στην γειτνίαση με τα ΕΛΠΕ με την μείωση του ποσοστού ανεργίας στην περιοχή . Αυτό σημαίνει ότι η ανεργία / οικονομική ανέχεια στην οποία ίσως υπόκεινται οι κάτοικοι δεν είναι δυνατόν να τους αλλάξει την γνώμη για την υποβάθμιση που θεωρούν ότι προκαλούν τα διυλιστήρια.

Οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να απαντήσουν αν γνωρίζουν ότι μέχρι την Αναθεώρηση του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου του Δήμου Κορδελιού – Ευόσμου με το οποίο προβλέπεται να εναρμονιστούν οι χρήσεις γης σύμφωνα με τις επιταγές της Οδηγίας SEVESO III και οι οποίες θα εξασφαλίζουν κατά ένα ποσοστό μεγαλύτερη ασφάλεια του πληθυσμού σε περίπτωση μεγάλου βιομηχανικού ατυχήματος η Πολεοδομία δεν εκδίδει οικοδομικές άδειες. Το αποτέλεσμα της έρευνας καταδεικνύει ότι μόνο το 38,9 % γνωρίζει για αυτή την απαγόρευση, γεγονός που εξηγείται από την αποσιώπηση του προβλήματος από την δημοτική αρχή η οποία μόλις πρόσφατα εξέδωσε ένα ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου (σε χρόνο μεταγενέστερο των δοθείσων συμπληρωμένων ερωτηματολογίων).

Η αναφερθείσα απαγόρευση δεν θεωρείται άδικη από το 63,4 % των ερωτηθέντων, ενώ το 17,6 % δεν θέλησε να απαντήσει στο ερώτημα (15) προφανώς λόγω έλλειψης πληροφόρησης. Στην επόμενη μάλιστα ερώτηση που είχε σχέση με το τι είδους οικοδομικών αδειών θα έπρεπε να εκδίδονται μέχρι την Αναθεώρηση του ΓΠΣ παρατηρούμε ότι το 50,5 % δεν γνωρίζει ή δεν μπορεί να γνωρίζει για ποιες οικοδομικές άδειες θα εξασφαλιζόταν μεγαλύτερη ασφάλεια για τον πληθυσμό ενώ υπάρχει και ένα ποσοστό 9,7 % το οποίο πιστεύει ότι πρέπει να δίνονται οικοδομικές άδειες για νέες κατασκευές. Οι απαντήσεις αυτές σχετίζονται με τις αμέσως προηγούμενες αντίστοιχες απαντήσεις περί “άδικης απαγόρευσης”.

Τέλος το 71,3% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι η γειτνίαση της κατοικημένης περιοχής Κορδελιού -Ευόσμου με τα ΕΛΠΕ αναγνωρίζεται ως δημόσιο πρόβλημα και πάνω σε αυτή την απάντηση θεωρούν ότι οι πολίτες θα μπορούσαν κατά πρώτη προτεραιότητα να συμμετέχουν σε συλλογικότητες διεκδίκησης αλλαγών, κατά τρίτη προτεραιότητα να συμμετέχουν σε δικαστικό αγώνα (για την απομάκρυνση των εγκαταστάσεων) , κατά τέταρτη προτεραιότητα σε υπογραφή επιστολών διαμαρτυρίας ενώ διαπιστώθηκε ότι θα επέλεγαν ως δεύτερη προτεραιότητα κάποια άλλη δράση. Στην αρνητική απάντηση του ερωτήματος 17 (21,3%) και πάνω σε αυτήν απαντήθηκε από τους ερωτηθέντες ότι για να καταστεί και να αναγνωριστεί ως δημόσιο πρόβλημα η γειτνίαση θα πρέπει κατά πρώτη προτεραιότητα να υπάρχει ενημέρωση για ευαισθητοποίηση του πληθυσμού (κατοίκων και εργαζομένων) , κατά τρίτη προτεραιότητα να γίνονται ασκήσεις ετοιμότητας και εκπαίδευση ενώ ως δεύτερη προτεραιότητα επέλεξαν κάποια άλλη δράση.

Συμπεράσματα

Η γειτνίαση της πόλης του Ελευθερίου-Κορδελιού με τις εγκαταστάσεις των ΕΛΠΕ την καθιστούν μια πόλη που βρίσκεται διαρκώς υπό την απειλή ενός ΒΑΜΕ. Το ιστορικό για το πότε και πώς εγκαταστάθηκε ο οικισμός αλλά και η Βιομηχανία καταδεικνύουν από τη μια, έλλειψη θεσμικών μέσων αλλά και διαχείρισης από την πολιτεία ανάλογων περιπτώσεων όπου οι βιομηχανίες εγκαταστάθηκαν σε απόσταση αναπνοής από οικισμούς. Το γεγονός αυτό δικαιολογείται εν μέρει λόγω της άγνοιας του προβλήματος από τους θεσμούς μέχρι και την έκδοση της οδηγίας Seveso, πρόσθετες όμως εγκαταστάσεις και πιο επικίνδυνες κατασκευάστηκαν μεταγενέστερα και ενώ είχε ήδη επεκταθεί η πόλη. Από την άλλη καταδεικνύουν , λάθη που έγιναν ενώ υπήρξε ένα βασικό θεσμικό και σχεδιαστικό εργαλείο -αυτό του ΡΣΘΕ- και το οποίο δεν λήφθηκε υπ’ όψιν στην περιοχή μελέτης με αποτέλεσμα να καταλήξει ο οικισμός σε άμεση γειτνίαση με τα ΕΛΠΕ.

Έτσι αναδύονται οι παράγοντες και οι μηχανισμοί που οδήγησαν σε αδιέξοδο την οικιστική και των εκ των πραγμάτων οικονομική ανάπτυξη της υπό μελέτη περιοχής εφόσον επί δεκαπέντε (15) χρόνια δεν υπάρχει η δυνατότητα ανοικοδόμησης με κύρια αιτία την καθυστέρηση έγκρισης της Αναθεώρησης του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου. Η ανέγερση κατοικιών που πραγματοποιήθηκε πριν την κύρωση της πολεοδομικής μελέτης επέκτασης του ρυμοτομικού σχεδίου (ΦΕΚ/4/Δ/1986), η οποία ήταν και παρέμεινε πολεοδομικά ως αυθαίρετη, επιβαρύνθηκε με τις οικοδομικές άδειες που εκδόθηκαν βάσει της εγκυκλίου 106/87 περί ανεγέρσεως κτιρίων πριν την κύρωση της Πράξης Εφαρμογής. Οι τελευταίες επιτράπηκαν διότι καλύπτονταν από την πολεοδομική νομοθεσία εφόσον η οδηγία Seveso δεν είχε και δεν έχει ενσωματωθεί ακόμη σε αυτήν και πιο συγκεκριμένα το άρθρο 12 περί Χρήσεων Γης ώστε να σταθμίζεται ο κίνδυνος από Βιομηχανικό Ατύχημα Μεγάλης Έκτασης. Τέλος υπό το πιο ισχυρό σενάριο ότι τα Ελληνικά Πετρέλαια δεν θα απομακρυνθούν, οι αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας θα ήταν δυνατό να κατευθυνθούν μέσω της πληροφόρησης και της εκπαίδευσης σε έναν δυναμικό συμμετοχικό ρόλο που θα έπαιρνε μέρος σε δράσεις και αποφάσεις σχετικά με το πρόβλημα

Πώς θα ήταν δυνατό να επιτευχθεί ενίσχυση στην αστική ανθεκτικότητα όταν μία κατάσταση είναι παγιωμένη και ενώ δεν είναι εμφανής ο κίνδυνος στην πραγματικότητα υποβόσκει ένα Βιομηχανικό Ατύχημα Μεγάλης Έκτασης για το οποίο ο πληθυσμός δεν είναι ενημερωμένος και εκπαιδευμένος να το αντιμετωπίσει; Στο Περιφερειακό Χωροταξικό ΠΚΜ αναφέρεται χαρακτηριστικά : “Σε ζώνες οικιστικού χαρακτήρα που περιβάλλουν εγκαταστάσεις SEVESO, οι οποίες είχαν εγκατασταθεί πριν από την δημιουργία των ζωνών αυτών, εκτιμάται ότι η λύση της μετεγκατάστασης των δραστηριοτήτων παραμένει βέλτιστη, αλλά μη υλοποιήσιμη στο ορατό μέλλον για δραστηριότητες στρατηγικής σημασίας για την ανάπτυξη της χώρας. Στον χρονικό ορίζοντα του παρόντος, χωροταξική κατεύθυνση είναι η παραμονή των νόμιμων μονάδων με εφαρμογή της Οδηγίας SEVESO ΙΙΙ και της κοινή υπουργική απόφαση 172058/2016, και της λήψης πρόσθετων τεχνικών μέτρων προστασίας αν αυτό απαιτείται από την εφαρμογή της ίδιας κοινή υπουργική απόφαση”. Οι απαντήσεις του κοινού είναι αφοπλιστικές σε ό,τι αφορά την εκτίμηση του κινδύνου και τις προτάσεις που δίνουν για την άμβλυνσή του. Πάνω από τους μισούς ερωτηθέντες ζητούν (πολλές φορές και με απόγνωση στα γραφόμενά τους) να μετεγκατασταθεί η βιομηχανία, η οποία είναι μια ουτοπική και όντως μη υλοποιήσιμη για την ώρα πρόταση. Αν επικεντρωθούμε όμως στις απαντήσεις με προσοχή, θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχει η ανάγκη για ενημέρωση , για εκπαίδευση των πολιτών σε περίπτωση ΒΑΜΕ, ζητείται μεγαλύτερος έλεγχος και από τα θεσμικά όργανα αλλά και από τους ίδιους τους ιθύνοντες της βιομηχανίας, ζητούνται αυστηρότεροι κανονισμοί και νόμοι. Οι πολίτες ζητάνε καλύτερο περιβάλλον έχοντας επωμιστεί διαχρονικά την ρύπανση του περιβάλλοντος στο οποίο είναι υποχρεωμένοι να ζούνε μέσα σε αυτό.

Αποτίμηση της τρωτότητας της περιοχής έναντι του κινδύνου ΒΑΜΕ

Μελετώντας την ιστορική εξέλιξη εγκατάστασης από τη μια των οικισμών της περιοχής του Ελευθερίου – Κορδελιού και από την άλλη αυτή των ΕΛΠΕ, διαπιστώνεται ότι ήδη από την αρχή αυτής της γειτονίας υπήρξαν ελλείψεις ή παραλείψεις της Πολιτείας σε ό,τι αφορά τα θέματα χωροθέτησης και των δυο εγκαταστάσεων. Αρχικά με την επιλογή να εγκατασταθούν τα διυλιστήρια πλησίον κατοικημένης περιοχής και μετέπειτα με τις επεκτάσεις σχεδίου πόλης Ελευθερίου – Κορδελιού οι οποίες αντί να δώσουν προοπτική οικιστικής ανάπτυξης μακριά από τις εγκαταστάσεις των διυλιστηρίων αντιθέτως «κόλλησαν» σε αυτές. Μετά την ισχύ της οδηγίας Seveso και όπως αυτή τροποποιήθηκε με τα χρόνια (Ι, ΙΙ, ΙΙΙ ) η ελληνική νομοθεσία εναρμονίστηκε στις επιταγές της για τον καθορισμό κανόνων, μέτρων και όρων για την αντιμετώπιση κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή μονάδες λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών (ΚΥΑ 172058 /2016 (ΦΕΚ Α’ 354).

Ωστόσο δεν υπάρχουν θεσμοθετημένες οδηγίες /προδιαγραφές ακόμη οι οποίες θα συμπεριληφθούν στα προαπαιτούμενα κατά τη διαδικασία εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων σχεδίων ή προγραμμάτων, κατά την εκπόνηση ΣΜΠΕ (Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων) εθνικού, περιφερειακού και τοπικού χαρακτήρα (όπως στην περίπτωση αναθεώρησης του ΓΠΣ Δήμου Κορδελιού – Ευόσμου) , για τη συσχέτιση χρήσεων γης και διαχείρισης της βιομηχανικής επικινδυνότητας ( Άρθρο 12 (άρθρο 13 οδηγίας 2012/18/ΕΕ)). Το ΥΠΕΝ δίνει άτυπα οδηγίες και καθοδηγεί τους φορείς που προχωρούν σε σχεδιασμό χρήσεων γης να ακολουθούν τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις είτε από τη Μελέτη του Πολυτεχνείου Κρήτης είτε από αυτή του ΕΜΠ.

Ένα σημαντικό επίσης πρόβλημα που προκύπτει από την ισχύουσα νομοθεσία είναι ότι κατά τη διαδικασία διαβούλευσης για τον χωροταξικό, περιβαλλοντικό και πολεοδομικό σχεδιασμό λαμβάνονται υπ’ όψιν οι μελέτες που αφορούν την επικινδυνότητα των εγκαταστάσεων και τεχνικές συμβουλές σχετικά με την επικινδυνότητα οι οποίες υποβάλλουν οι ιδιοκτήτες των βιομηχανικών εγκαταστάσεων , οπότε πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο με τον οποίο το Κράτος θα πρέπει να ελέγχει και να επιβλέπει τις μελέτες αυτές για να υπάρχει διαφάνεια και πλήρης ασφάλεια του τρόπου αντιμετώπισης σοβαρού κινδύνου από βιομηχανικό ατύχημα.

Στην Οδηγία Seveso δίνεται πίνακας με σενάρια ατυχημάτων που θα πρέπει να εξετάζονται στη Μελέτη Ασφάλειας ανά τύπο εγκατάστασης.

Η Εξέταση των πιθανών σεναρίων ατυχημάτων ενδείκνυται να περιλαμβάνει 1.Μέθοδο ανάλυσης κινδύνων και 2.Σενάρια ατυχημάτων όπου ορίζονται και οι ζώνες επικινδυνότητας ως εξής:

Ζώνη Ι : Σοβαροί τραυματισμοί και θάνατοι σε σημαντικό ποσοστό. Ζώνη ΙΙ: Μη ανατάξιμες βλάβες αναμένονται στην υγεία για τα περισσότερα άτομα και πιθανά θάνατοι σε μικρό ποσοστό του πληθυσμού. Στη ζώνη αυτή γίνονται συστηματικές ενέργειες διάσωσης από τα σωστικά συνεργεία. Ζώνη ΙΙΙ: Δεν αναμένονται θάνατοι ενώ σε σχετικά μικρό αριθμό ατόμων αναμένονται βλάβες στην υγεία τους. Η διάσωση γίνεται κυρίως με ίδια μέσα από τον πληθυσμό και σε λίγες περιπτώσεις από τα σωστικά συνεργεία.

Παίρνοντας σαν μελέτη περίπτωσης την «Βιομηχανική Επικινδυνότητα και πολεοδομικές , χωροταξικές παρεμβάσεις» (Σχολή Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ – διατριβή Ι. Σέμπου 2011) τα επίπεδα ευπάθειας του πληθυσμού που χρησιμοποιούνται για την κατηγοριοποίηση των χρήσεων γης είναι τέσσερα που κυμαίνονται από τους λιγότερο ευαίσθητους πληθυσμούς με επίπεδο ευπάθειας 1 ως επίπεδο ευπάθειας 4 για τους περισσότερο ευαίσθητους πληθυσμούς (Σέμπος 2011):

Επίπεδο ευπάθειας 1 : Χαρακτηρίζει τον υγιή και αρτιμελή εργαζόμενο Επίπεδο ευπάθειας 2 : Χαρακτηρίζει το ευρύ κοινό σε απλές καθημερινές δραστηριότητες Επίπεδο ευπάθειας 3 :Χαρακτηρίζει τον ευπαθή πληθυσμό (παιδιά, άτομα με κινητικά προβλήματα ή που δεν μπορούν να διακρίνουν μια φυσική καταστροφή) Επίπεδο ευπάθειας 4 : Χαρακτηρίζει υψηλής πυκνότητας πληθυσμό με επίπεδο ευπάθειας 3 ή υψηλής πυκνότητας πληθυσμού με επίπεδο ευπάθειας 2 σε υπαίθριες δραστηριότητες (περιπτώσεις υπαίθριων χρήσεων γης)

Παρακάτω δίνεται η Πρόταση της Μεθοδολογίας η οποία ακολουθήθηκε σε 7 βήματα και η οποία συνιστά την τελική εξαγωγή πρότασης για τις υφιστάμενες και προτεινόμενες χρήσεις στην περιοχή ελέγχου (εν προκειμένω το Ελευθέριο-Κορδελιό) βάσει της παραπάνω μελέτης (Σέμπος 2011):

Έστω ότι στην μελέτη Αναθεώρησης του ΓΠΣ Ελευθερίου – Κορδελιού υιοθετηθεί η προσέγγιση της παραπάνω Μελέτης του ΕΜΠ.Γίνεται σαφές ότι σε μεγάλα τμήματα του εγκεκριμένου σχεδίου πόλης και των επεκτάσεων αυτού είναι απαγορευτικές οι ήδη θεσμοθετημένες ή προτεινόμενες χρήσεις γης (επιφανειακές) αλλά και αυτές που προσδιορίζονται ως σημειακές χρήσεις γης, ήτοι σχολεία , αθλητικοί χώροι κλπ.

Στην περιοχή δηλαδή της Πολεοδομικής Ενότητας 5 (Τρίγωνο) για την οποία έχει συνταχθεί η Πράξη Εφαρμογής 13 δεν θα λυθεί με την Αναθεώρηση του ΓΠΣ και τις καινούριες προτεινόμενες χρήσεις, το πρόβλημα της επικινδυνότητας σε περίπτωση ΒΑΜΕ. Το ίδιο ισχύει και για το μεγαλύτερο τμήμα του συνεκτικού οικισμού λόγω της υψηλής πληθυσμιακής πυκνότητας που λαμβάνεται ως μονάδα μέτρησης για την ευπάθεια του πληθυσμού.

Η περιοχή χαρακτηρίζεται από αυξημένη τρωτότητα: υποβαθμισμένη περιβαλλοντικά , με έντονη δυσοσμία από τα ίδια τα ΕΛΠΕ – μόλυνση του αέρα που την καθιστά μη βιώσιμη και επιδρά αρνητικά στην ευημερία του πληθυσμού, χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, ανεργία, κοινωνικό αποκλεισμό λόγω μεγάλου πληθυσμού μεταναστών και Ρομά. Ως επιτακτική ανάγκη κρίνεται ο μετριασμός της τρωτότητας εφαρμόζοντας μέτρα όπως: επιμόρφωση του πληθυσμού , ασκήσεις ετοιμότητας σε περίπτωση κινδύνου, επιδότηση εργασίας κλπ. με σκοπό να ενισχυθεί η βιωσιμότητα της περιοχής και να αμβλυνθούν τουλάχιστον τα στοιχεία που την καθιστούν ευάλωτη ώστε σε περίπτωση ΒΑΜΕ να αντιδράσει το σύστημα, που αποτελείται από τους αρμόδιους φορείς αλλά και τον ίδιο τον πληθυσμό ,με τον καλύτερο τρόπο για την αντιμετώπιση του κινδύνου.

Η ανθεκτικότητα της πόλης είναι υπό αμφισβήτηση και θα παραμείνει αν δεν προνοήσει το κράτος και η τοπική κοινωνία να προχωρήσει άμεσα σε μέτρα που θα μετριάσουν το δυνατότερο αυτήν την αδιέξοδη κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ο χώρος και ο πληθυσμός του εφόσον είναι «εγκλωβισμένος» από τις εγκαταστάσεις των διυλιστηρίων.

Πρόταση προληπτικής στρατηγικής για αύξηση της ανθεκτικότητας έναντι του κινδύνου ΒΑΜΕ

Από την παραπάνω ανάλυση, και από τη σύνθεση των αποτελεσμάτων τόσο της βιβλιογραφικής όσο και της πρωτογενούς έρευνας, αναδεικνύεται η κρισιμότητα του ζητήματος της ανθεκτικότητας της περιοχής, και η ανάγκη να προταθούν καίρια βασικά βήματα ώστε να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα της πόλης του Ελευθέριου – Κορδελιού έναντι του κινδύνου ΒΑΜΕ. Η πόλη, ως μια πολύπλοκη οντότητα εκτός από τις δομές της πρέπει να προστατέψει και το έμψυχο υλικό της σε μια επικείμενη καταστροφή και να τις αποκαταστήσει (reactive) μετά από αυτήν.Αλλά πριν από αυτό να έχει προετοιμαστεί το έδαφος εκείνο όπου οι πολίτες αναγνωρίζουν έναν αόρατο κίνδυνο και λαμβάνουν μέρος σε ένα σχέδιο δράσης που τους περιλαμβάνει για να επιτευχθεί η αστική ανθεκτικότητα στον βαθμό εκείνο που τουλάχιστον θα μειώσει την ευαλωτότητα .

Προτείνεται ένα στρατηγικό σχέδιο προληπτικής [proactive] δράσης (με την έννοια όπως την ορίζει ο Vale [2014]), για την αύξηση της ανθεκτικότητας του Δήμου Ελευθερίου-Κορδελιού έναντι του κινδύνου ΒΑΜΕ. H στρατηγική προτείνεται να εμπλέξει όλους τους ενδιαφερόμενους, Πολιτεία, Τοπική Αυτοδιοίκηση , Κοινωνία των Πολιτών και μπορεί να υλοποιηθεί μέσω μιας σειράς δράσεων σε μακρο , μεσο και μικρο-επίπεδο.

Οι άξονες δράσης της προτεινόμενης στρατηγικής κατηγοριοποιούνται ως εξής:

Α) Θεσμικές Παρεμβάσεις (Μακροεπίπεδο) : όπου η Πολιτεία, μετά την ανάγκη που προκύπτει για θέσπιση κανόνων σε ό,τι αφορά την στάθμιση κινδύνου από ΒΑΜΕ σε οικιστικές περιοχές γειτνιάζουσες με εγκαταστάσεις Seveso κατά την εκπόνηση του πολεοδομικού τους σχεδιασμού Α’ επιπέδου (όπως αυτός ορίζεται με την κείμενη νομοθεσία Ν.4447/16), απαιτείται να προχωρήσει σε ψήφιση της σχετικής νομοθεσίας. Επίσης θα ήταν θεμιτό να αναθεωρηθεί ο τρόπος με τον οποίο δημοσιοποιούνται τα αποτελέσματα των Μελετών Ασφαλείας τις οποίες εκπονούν οι ίδιες οι βιομηχανίες για την έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση των εμπλεκομένων.

Β) Τοπικές Πολιτικές (Μεσοεπίπεδο): οι τοπικοί θεσμοί ήτοι ο Δήμος και η Περιφέρεια να αναλάβουν ρόλο και να πάρουν αποφάσεις για την υλοποίηση των ήδη υφιστάμενων διατάξεων που διέπουν την διασφάλιση της προστασίας του κοινού και των ιδιοκτησιών με ενέργειες όπως τον άμεσο καθορισμό των επιτρεπόμενων χρήσεων γης μέσω της έγκρισης της Αναθεώρησης του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου για να λυθεί οριστικά το πρόβλημα της οικοδομικής δραστηριότητας στην περιοχή. Επίσης όσο ουτοπική και αν φαντάζει η περίπτωση μετεγκατάστασης της βιομηχανίας την παρούσα χρονική περίοδο , είναι δυνατόν να δοθούν κίνητρα (οικονομικά, τράπεζα γης κλπ) στους ιδιοκτήτες / κατοίκους που βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με τα ΕΛΠΕ για δική τους μετεγκατάσταση. Μία εξίσου σημαντική ενέργεια σε αυτόν τον άξονα δράσης είναι η λήψη αντισταθμιστικών μέτρων τα οποία θα βελτιώσουν την ζωή των κατοίκων και θα επιδράσουν με θετικό πρόσημο στην άμβλυνση της ρύπανσης της ατμόσφαιρας που προέρχεται από τη λειτουργία των ΕΛΠΕ, όπως μεγάλες ζώνες πρασίνου στο σύνορο των εγκαταστάσεων , αστικές αναπλάσεις, εξασφάλιση περισσότερων ελεύθερων χώρων και χώρων πρασίνου.

Γ) Κοινωνία των Πολιτών (Μικροεπίπεδο): Ο άξονας με την μεγάλη σημασία που αναδύεται μέσω της έρευνας που διεξήχθη στην παρούσα εργασία είναι αυτός των δράσεων της Κοινωνίας των Πολιτών. Όσο πιο ενημερωμένοι και συνειδητοποιημένοι είναι οι πολίτες τόσο θα μειωθεί η ευαλωτότητά τους σε κάποιο πιθανό ατύχημα. Οι δράσεις που προτείνονται είναι η ενημέρωση του πληθυσμού με τυπωμένο υλικό , ανοιχτές λαϊκές συνελεύσεις με εισηγητές ιθύνοντες και ειδικούς επί του θέματος κλπ. Διεξαγωγή σεμιναρίων και μαθημάτων αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών με έμφαση σε ΒΑΜΕ καθώς και προετοιμασίας ενός συμμετοχικού στο σύνολο του σχεδίου αντιμετώπισης όπου πολίτες θα αναλάβουν με τη μορφή αλυσίδας την εκμάθησή του ο ένας στον άλλο.