Το Συμβούλιο Διατροφικής Πολιτικής στην Θεσσαλονίκη θεμελιώνει ένα σημαντικό παράδειγμα

Λέξεις: Αθηνά Αραμπατζή, Ειρήνη-Εριφύλη Τζέκου

• Πώς μπορεί να αναδείξει την κοινωνική καινοτομία η τοπική αυτοδιοίκηση;
• Ποιες καινοτόμες πρακτικές προωθούνται σε Ευρωπαϊκό επίπεδο μέσα από συμπράξεις δημοτικών αρχών και της κοινωνίας των πολιτών;
• Πώς το Συμβούλιο Διατροφικής Πολιτικής Θεσσαλονίκης θεμελιώνει ένα παράδειγμα προς αυτήν την κατεύθυνση στην Ελλάδα;

Για να απαντήσουμε στα παραπάνω συνομιλήσαμε στο πλαίσιο του έργου INNOVAtur* με φορείς της κοινωνίας των πολιτών, της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, καθώς και εμπειρογνώμονες ακαδημαϊκούς και εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα. Η έρευνα μας κατέδειξε διαφορετικές δυνατότητες της κοινωνικής καινοτομίας να ανταποκριθεί σε επίκαιρες ανάγκες των κατοίκων των μεγάλων πόλεων.

Εστιάζοντας στον ρόλο των δημοτικών αρχών, εντοπίσαμε πρωτοβουλίες σε διάφορες Ευρωπαϊκές πόλεις της Ιταλίας , της Ισπανίας , της Γαλλίας κ.ά, οι οποίες στοχεύουν να αξιοποιήσουν κοινωνικά καινοτόμες πρακτικές για την αντιμετώπιση κρίσιμων αναγκών και την επίλυση πολύπλοκων προκλήσεων, διασυνδέοντας διαφορετικούς τομείς δραστηριότητας σε τοπικό επίπεδο.

Επαναδημοτικοποιήσεις υπηρεσιών και δημοσίων αγαθών, συνέργειες για την διαχείριση δημοσίων χώρων και κενών κτιρίων, συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων στην ανάπτυξη μορφών κυκλικής οικονομίας, αστικές καλλιέργειες, συμμετοχικοί προϋπολογισμοί, πλατφόρμες ή διαδικασίες μέσω των οποίων οι πολίτες τοποθετούνται για ζητήματα που τους αφορούν, συμμετέχοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο στη διακυβέρνηση, ανάπτυξη ψηφιακών εργαλείων διαβούλευσης, δομές ένταξης προσφύγων και μεταναστών, συνεταιρισμοί κατοικίας, λαϊκές συνελεύσεις κ.α. είναι μόνο λίγα από τα ενεργά παραδείγματα στα οποία στρέφονται αρκετοί δήμοι, εντάσσοντας στην ατζέντα τους νέες μεθοδολογίες συμπαραγωγής με τις τοπικές κοινωνίες.

Σε αυτές τις συμπράξεις συναντούμε σημαντικές δυνατότητες ως προς τον εκδημοκρατισμό των υπηρεσιών, καθώς η παροχή τους γίνεται με την ενεργή συμμετοχή των πολιτών, ενισχύοντας τα υφιστάμενα εργαλεία διαβούλευσης και εντάσσοντας κατά αυτόν τον τρόπο τις κοινωνικές ανάγκες στην ατζέντα της διακυβέρνησης των πόλεων.

Στην Ελλάδα εντοπίσαμε καινοτόμες πρακτικές σε πρωτοβουλίες δημοτικών αρχών που στοχεύουν να εντάξουν τις τοπικές κοινωνίες σε τέτοιου είδους συμπράξεις, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν ακόμη ολοκληρωμένα θεσμικά εργαλεία συμμετοχής που θα βοηθούσαν σε αυτήν την κατεύθυνση. Άρα, μιλάμε για μη εδραιωμένα παραδείγματα και, σε έναν βαθμό, πρωτοβουλίες συμπράξεων που δεν έχουν ακόμη αφήσει ισχυρό αποτύπωμα στις πόλεις.

Ωστόσο μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι αποτελούν ενδιαφέρουσες προσπάθειες στην κατεύθυνση διάνοιξης θεσμικού χώρου, για την ενίσχυση της κοινωνικής καινοτομίας.

Ειδικότερα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το Συμβούλιο Διατροφικής Πολιτικής του Δήμου Θεσσαλονίκης στην κατεύθυνση της εμπλοκής της κοινωνίας των πολιτών και της αξιοποίησης κοινωνικά καινοτόμων πρακτικών για τη διαμόρφωση της διατροφικής πολιτικής σε τοπικό επίπεδο.

Το Συμβούλιο Διατροφικής Πολιτικής προωθεί κοινωνικά καινοτόμες λύσεις σε προκλήσεις όπως για παράδειγμα η δύσκολη πρόσβαση σε ποιοτική και προσιτή τροφή, η σπατάλη τροφίμων, οι ανισότητες στην παραγωγή και διάθεση τροφίμων από μεσάζοντες κ.ά, , μέσα από την ενίσχυση της συμμετοχικότητας και την ενσωμάτωση διαφορετικών δρώντων στη διατροφική διακυβέρνηση, όπως ο Δήμος, φορείς της αγοράς, της κοινωνίας των πολιτών και ειδικούς.

Ο Δήμος Θεσσαλονίκης ανέπτυξε μια συνεκτική διατροφική στρατηγική με την θεσμοθέτηση του Συμβουλίου Διατροφικής Πολιτικής το 2023, με βάση και άλλα παραδείγματα διατροφικών συμβουλίων που ιδρύθηκαν στο πλαίσιο του Σύμφωνου του Μιλάνου για την Αστική Διατροφική Πολιτική και την δημιουργία βιώσιμων αστικών συστημάτων τροφίμων, το οποίο υπέγραψε ο Δήμος το 2015. Στόχο αποτέλεσε η σύσταση του συμβουλίου να γίνει με συμμετοχικό τρόπο, εκκινώντας από συνέργειες με τοπικούς φορείς και εμπειρογνώμονες και, ακολούθως, με ανοιχτά καλέσματα σε 3 συμμετοχικά εργαστήρια στους τοπικούς φορείς και την κοινωνία των πολιτών.

Σε αυτά διαμορφώθηκαν προτάσεις πολιτικής για την βιώσιμη αστική διατροφή στον Δήμο, που εστιάζουν συνοπτικά στην ενίσχυση της πρόσβασης σε υγιεινή τροφή και την επισιτιστική ασφάλεια, στην ουσιαστική διασύνδεση παραγωγών-καταναλωτών, στην αντιμετώπιση της σπατάλης τροφίμων, στην ανάδειξη της γαστρονομικής ταυτότητας της πόλης κ.ά. Σε αυτές μπορούμε να εντοπίσουμε λύσεις σε προκλήσεις που αντιμετωπίζουν ειδικότερα οι πόλεις στην Ελλάδα, όπως οι ανισότητες στην πρόσβαση στην τροφή, η παχυσαρκία, ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες, η μείωση των τροφικών αποβλήτων, και η ενίσχυση της βιώσιμης παραγωγής τροφίμων.

Αξίζει να αναφερθεί ότι το Συμβούλιο Διατροφικής Πολιτικής του Δήμου Θεσσαλονίκης είναι το πρώτο αντίστοιχο εγχείρημα στην Ελλάδα, συνιστά δε μια καλή πρακτική κοινωνικής καινοτομίας, αφού αντιμετωπίζει με ολιστικό τρόπο το ζήτημα της τροφής, εστιάζοντας στη συμπληρωματικότητα των φορέων και των σχετικών πολιτικών.

Παράλληλα, αποτελεί ένα νέο όργανο διακυβέρνησης, το οποίο ενισχύει την συμμετοχή διαφορετικών φορέων και δρώντων και θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα ενίσχυσης της συμμετοχής των πολιτών και για άλλα ζητήματα που αφορούν στον αστικό χώρο. Ωστόσο, το Συμβούλιο Διατροφικής Πολιτικής αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις σχετικά με τη βιωσιμότητα του και την ομαλή μετάβαση από το σχεδιασμό στην υλοποίηση της διατροφικής πολιτικής, καθώς απουσιάζει η διάθεση στοχευμένων πόρων, τόσο ανθρώπινων όσο και οικονομικών, κάτι που θέτει εμπόδια στην περαιτέρω ανάπτυξη των συνεργειών μεταξύ των συμμετεχόντων φορέων με τον Δήμο.

*Το ερευνητικό έργο υποστηρίχτηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.) στο πλαίσιο της Δράσης «3η Προκήρυξη ερευνητικών έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση Μεταδιδακτορικών Ερευνητών/τριών» (Αριθμός Έργου:7096)

 Η Αθηνά Αραμπατζή είναι Δρ. Ερευνήτρια, Επιστημονική Υπεύθυνη έργου ΕΛΙΔΕΚ, ΑΠΘ  Η Ειρήνη-Εριφύλη Τζέκου είναι Δρ. Ερευνήτρια, ΤΜΧΑ, ΑΠΘ