Tων αφανών: Κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία στην πόλη

Ότι ονομάσαμε «κρίση» δεν είναι τίποτα άλλο από μια διαδικασία μεταβολών της μπαλάντζας εξουσίας. Τα σπίτια μας και οι δουλειές μας αλλάζουν ιδιοκτήτες, αρκετά παλιά κόμματα συρρικνώνονται, ο δημόσιος χώρος αλλάζει χαρακτήρα, μεταναστεύουμε εκτός Ελλάδος και τα παιδιά μας επιστρέφουν στο πατρικό παρότι τριαντάρισαν, οικονομίες κλίμακας αναπτύσσονται σε συγγενικό επίπεδο. Οι μεταβολές των σχέσεων εξουσίας εγγράφονται στο τοπίο της πόλης ως κοινωνικές συγκρούσεις: οι κεντρικές αρτηρίες έμειναν για χρόνια με  ανοίκιαστα μαγαζιά, τo Mall έπληξε την αγορά του κέντρου, το Airbnb διώχνει τους φοιτητές από τις νεανικές γειτονιές, οι πρόσφυγες που ήρθαν μετά το 2015 έφτιαξαν τις δικά τους χωρικές αναφορές, οι άστεγοι πολλαπλασιάστηκαν, η ανάγκη για κέρδος μας κληρονόμησε την «τρύπα του Κούβελα» και μόλις την τελευταία τριετία είδαμε ουσιαστική πρόοδο στο μετρό, τα γκράφιτι απέκτησαν πιο ριζοσπαστικό περιεχόμενο, το άτυπο υπαίθριο λιανεμπόριο επεκτάθηκε, οι λαϊκές αγορές μεγάλωσαν, η συγκατοίκηση αυξήθηκε, πολλαπλασιάστηκαν οι έμποροι του πόνου (αγοράς χρυσού), περιορίστηκε η οικοδομική δραστηριότητα, ο τουρισμός προσέφερε μια από τις ελάχιστες επαγγελματικές προοπτικές επιβάλλοντας τους δικούς όρους στoν πολεδομικό «εξευγενισμό» της πόλης. Σε αυτό το πλαίσιο δημιουργικής καταστροφής προέκυψαν οι μεγάλες διαδηλώσεις και κινητοποιήσεις που συντάραξαν την πόλη την προηγούμενη δεκαετία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο συγκροτήθηκε μια πλατιά συμμαχία που εξέλεξε τον πιο προοδευτικό δήμαρχο που μεταπολιτευτικά υπήρξε στην πόλη. Ταυτόχρονα είναι αυτό το πλαίσιο που ενίσχυσε την πατριδολαγνεία των μακεδονομάχων και τις πολιτικές καριέρες ξενοφοβίας όσων γιόρταζαν τα γενέθλια του Μεγαλέξαντρου ντυμένοι με αρχαιοελληνικές πανοπλίες. Τέλος, είναι σε αυτό το πλαίσιο που εμφανίστηκαν οι νέοι μικροί και μεγάλοι ολιγάρχες του μιντιακού-αθλητικού-επιχειρηματικού συμπλέγματος στην πόλη.

Σε αυτό το συγκείμενο της δημιουργικής καταστροφής αρκετοί πολίτες θυμήθηκαν τα βασικά: την αλληλεγγύη, τη συνεργασία, την συνύπαρξη, το κοινό πρόταγμα πέρα από ατομικές ιδιοτέλειες αλλά ως απάντηση σε ατομικές και συλλογικές ανάγκες. Γεννήθηκαν πρωτοβουλίες, έδρασαν ποικιλοτρόπως, βίωσαν εσωτερικές διαφοροποιήσεις, αναδιαμορφώθηκαν. Βασίστηκαν σε μια προϋπάρχουσα τεχνογνωσία από δίκτυα αλληλεγγύης, καταναλωτικούς και παραγωγικούς συνεταιρισμούς, καλλιτεχνικές ομάδες, λογοτεχνικά στέκια, αντι-ρατσιστικές συλλογικότητες, πολιτικές συναθροίσεις κυρίως της αριστεράς, πρωτοβουλίες του οικολογικού χώρου, συλλόγους γονέων, αστικούς καλλιεργητές, καταληψίες άδειων κτηρίων και στρατοπέδων, κινήσεις  υπεράσπισης των συλλογικών και ατομικών δικαιωμάτων, δίκτυα γυναικών κλπ. Τα προτάγματα που έθεσαν διαφοροποιούνταν από την αστική φιλανθρωπία και πολιτισμικά κεφαλαιοποιούν τις προνεωτερικές αξίες δεσμών κοινότητας. Δημιουργήθηκαν πρωτοβουλίες στο κέντρο αλλά και στα προάστια (Τούμπα, Καλαμαριά, Θέρμη, κ.α.) και συγκρότησαν για κάποια χρόνια (2011 – 2014) ένα τοπικό συντονιστικό που κάλυπτε όλο το πολεοδομικός συγκρότημα. Στην περίοδο 2011 – 2015 μαζικοποιήθηκαν και εστίασαν στις ανάγκες των γηγενών: ανέργων χωρίς δικαιώματα κοινωνικής πρόνοιας, δανειοληπτών και όσων αδυνατούσαν να εξοφλήσουν λογαριασμούς στη ΔΕΗ. Οργάνωσαν ακτιβιστικές παρεμβάσεις σε νοσοκομεία, γραφεία της ΔΕΗ, δημαρχεία, σχολεία κ.α. Από το 2015 και μετά λειτούργησαν και ως δομές αλληλεγγύης των προσφύγων και μεταναστών, έδρασαν στην Ειδομένη και σε άλλους προσφυγικούς καταυλισμούς. Αυτό που διακρίνει όλες τις δράσεις τους είναι ότι δεν έμειναν στο επίπεδο της διαμαρτυρίας και της διεκδίκησης αλλά προχώρησαν στη δημιουργία εναλλακτικών παρεμβάσεων μόνιμου χαρακτήρα.

Εννέα χρόνια μετά αρκετές από αυτές τις πρωτοβουλίες έχουν αποκτήσει στέρεες βάσεις και δυνατότητες απεύθυνσης σε ένα σημαντικό τμήμα Θεσσαλονικέων. Κάποιες πρωτοβουλίες παρέμειναν στον χώρο της αλληλεγγύης και του ακτιβισμού (π.χ. Κοινωνικό Ιατρείο Αλληλεγγύης Θεσσαλονίκης, Κοινωνικό Ιατρείο Θέρμης, Κοινωνικό Κέντρο/Στέκι Μεταναστών, Αlbatros) ενώ άλλες εστίασαν στην διακίνηση επιλεγμένων αγροτικών κυρίως προϊόντων (π.χ. Άλλος Τρόπος, Αγροτικός Συν.π.ε. Καλαμαριάς). Η ιδέα του συνεργατισμού απέκτησε την αξία της ενισχυμένη από νομοθετικές μεταβολές και οδήγησε νέους ανθρώπους σε ποιοτικά εγχειρήματα στον χώρο της εστίασης (π.χ. To Ωραίον Ντεπώ, Σέμπρικο) αλλά και των εκδόσεων και του πολιτισμού (π.χ. Ακυβέρνητες Πολιτείες, Ετεροτοπία). Εμβληματική είναι η περίπτωση του μη κερδοσκοπικού καταναλωτικού συνεταιρισμού BiosCoop που κατόρθωσε να φτιάξει από το μηδέν ένα κανονικό super-market που διακινεί ποιοτικά τοπικά προϊόντα χωρίς μεσάζοντες (κατά προτεραιότητα συνεταιρισμών και μικρών παραγωγών). Όλος αυτός ο κόσμος της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας αθόρυβα μπολιάζει τις καθημερινές πρακτικές της πόλης. Είναι ένας αφανής κόσμος που βασικά απευθύνεται στους αφανείς. Σε αυτούς δηλαδή που, στη μακρά διάρκεια του ιστορικού χρόνου, κράτησαν τη Θεσσαλονίκη ζωντανή.