Βιώσιμη αστική ανάπτυξη: Ευκαιρίες και προκλήσεις

Λέξεις: Δημήτρης Ψαλτόπουλος

Εικόνα: Ιωάννης Σεμιτσόγλου

Στις ημέρες μας, η βιώσιμη αστική ανάπτυξη αντιμετωπίζει ένα σύνθετο τοπίο προκλήσεων και ευκαιριών, αντανακλώντας τις πιέσεις της ταχείας αστικοποίησης και την επείγουσα ανάγκη για περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

Οι προκλήσεις είναι πολυδιάστατες. Οι σημαντικότερες από αυτές αφορούν την ταχεία αστικοποίηση, την κλιματική αλλαγή, τους περιορισμένους πόρους, την κοινωνική ανισότητα, την κινητικότητα και τα κενά στις ρυθμίσεις και τις πολιτικές.

Ειδικότερα, μέχρι το 2050, προβλέπεται ότι σχεδόν το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζει σε αστικές περιοχές, εντείνοντας τη ζήτηση για πόρους, υποδομές και υπηρεσίες. Αυτή η ανάπτυξη συχνά ξεπερνά τα όρια βιωσιμότητας, οδηγώντας σε αυξημένη ρύπανση και υπερφορτωμένες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας.

Παράλληλα, οι πόλεις συμβάλλουν στη κλιματική αλλαγή και είναι και θύματα αυτής. Οι αστικές περιοχές είναι σημαντικές πηγές εκπομπών, ωστόσο είναι επίσης όλο και πιο ευάλωτες στις κλιματικές επιπτώσεις όπως οι καύσωνες, οι πλημμύρες και οι καταιγίδες. Η προσαρμογή των αστικών υποδομών ώστε να είναι ανθεκτικές σε αυτές τις αλλαγές απαιτεί προνοητικότητα και σημαντικές επενδύσεις.

Ο περιορισμένοι πόροι συνιστούν ζήτημα αιχμής. Το νερό, η ενέργεια και η επισιτιστική ασφάλεια είναι ζητήματα ζωτικής σημασίας, ωστόσο η συγκέντρωση των ανθρώπων στα αστικά κέντρα επιδεινώνει αυτά τα ζητήματα. Η διαχείριση των απορριμμάτων, η εξοικονόμηση νερού και η μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι κρίσιμα ζητήματα για τις υφιστάμενες αστικές δομές.

Η αστική ανάπτυξη συχνά οδηγεί σε ή επιδεινώνει τις ήδη υφιστάμενες ανισότητες στην πρόσβαση σε υπηρεσίες, χώρους πρασίνου και οικονομικά προσιτή στέγαση. Η διασφάλιση της δίκαιης ανάπτυξης όπου όλοι οι πολίτες μπορούν να επωφεληθούν από την αστική ανάπτυξη παραμένει μια σημαντικότατη πρόκληση.

Τα σημερινά συστήματα αστικών μεταφορών συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στη ρύπανση και τη συμφόρηση. Η στροφή προς βιώσιμους τρόπους μεταφοράς, όπως τα ηλεκτρικά οχήματα, οι ποδηλατικές υποδομές και τα αποτελεσματικά συστήματα δημόσιων μεταφορών αντιμετωπίζει αντιστάσεις, λόγω του υψηλού αρχικού της κόστους και των πολιτισμικών εξαρτήσεων από προσωπικά οχήματα.

Τέλος, συχνά, οι υφιστάμενες ρυθμίσεις για τον πολεοδομικό σχεδιασμό και τη χωροταξία συνήθως δεν σχεδιάζονται με γνώμονα τη βιωσιμότητα, οδηγώντας σε κατακερματισμένες προσεγγίσεις που δεν αξιοποιούν πλήρως τις ευκαιρίες για ολοκληρωμένη βιώσιμη ανάπτυξη.

Από την άλλη πλευρά, οι ποικίλες ευκαιρίες που υπάρχουν στις ημέρες μας μπορούν να θέσουν τις πόλεις σε μια τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης.

Η ενοποίηση της τεχνολογίας της πληροφορίας, της τεχνητής νοημοσύνης και των αναλύσεων δεδομένων μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο αποτελεσματική χρήση πόρων, στη καλύτερη διαχείριση του κυκλοφοριακού φορτίου και στη βελτιωμένη παροχή υπηρεσιών. Τα έξυπνα δίκτυα, για παράδειγμα, μπορούν να βελτιστοποιήσουν τη χρήση ενέργειας, μειώνοντας τα απόβλητα και ενσωματώνοντας αποτελεσματικά τις ανανεώσιμες πηγές.

Παράλληλα, καινοτομίες στο σχεδιασμό κτιρίων που επικεντρώνονται στην ενεργειακή απόδοση, τη χρήση τοπικών και βιώσιμων υλικών και την παθητική ηλιακή θέρμανση/ψύξη μπορούν να μειώσουν σημαντικά το αποτύπωμα άνθρακα των αστικών κατασκευών.

Στην εποχή μας, οι πόλεις έχουν αρχίσει να εξερευνούν την κάθετη γεωργία, τους κήπους σε ταράτσες και τους κοινοτικούς κήπους ως τρόπους βελτίωσης της επισιτιστικής ασφάλειας, μείωσης των εκπομπών από τις μεταφορές και ενίσχυσης της αστικής βιοποικιλότητας.

Παράλληλα, η μετάβαση από ένα γραμμικό παραγωγικό μοντέλο σε ένα κυκλικό, όπου τα απόβλητα ελαχιστοποιούνται και τα υλικά επαναχρησιμοποιούνται ή ανακυκλώνονται προσφέρει μια αλλαγή παραδείγματος στην αστική διαχείριση. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να είναι ιδιαίτερα μετασχηματιστική στους τομείς της διαχείρισης αποβλήτων και της μεταποίησης.

Επίσης, οι ηλιακοί συλλέκτες στις στέγες, οι ανεμογεννήτριες στα αστικά προάστια και η γεωθερμική ενέργεια μπορούν να μειώσουν σημαντικά την εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Στις μέρες μας οι πόλεις γίνονται πεδία δοκιμών για καινοτομίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Η συμμετοχή του κοινού στα παραπάνω και η συνεργατική χάραξη πολιτικής συνιστούν κρίσιμους παράγοντες επιτυχίας. Η εμπλοκή των πολιτών στις διαδικασίες πολεοδομικού σχεδιασμού διασφαλίζει ότι οι εξελίξεις ανταποκρίνονται στις πραγματικές τους ανάγκες και προωθεί μια κουλτούρα βιωσιμότητας. Οι εκπαιδευτικές εκστρατείες μπορούν να μετατοπίσουν τη δημόσια συμπεριφορά προς πιο βιώσιμες πρακτικές, όπως η ανακύκλωση ή η χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς. Επιπλέον, οι αστικές περιοχές αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο την ανάγκη για διατομεακή και διακυβερνητική συνεργασία. Αυτό περιλαμβάνει διεθνή συνεργασία για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και τεχνολογιών στη βιώσιμη αστική ανάπτυξη.

Στην ουσία, ενώ οι προκλήσεις της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης είναι τρομακτικές λόγω της κλίμακας και της πολυπλοκότητάς τους, οι ευκαιρίες βρίσκονται στην καινοτόμο τεχνολογία, τη μεταρρύθμιση της πολιτικής, τη συμμετοχή των κοινοτήτων και τη στροφή προς τα κυκλικά οικονομικά μοντέλα. Οι πόλεις που πλοηγούνται με επιτυχία σε αυτά τα νερά μπορούν να γίνουν μοντέλα βιωσιμότητας, προσφέροντας βιώσιμα, ανθεκτικά και ζωντανά περιβάλλοντα για τις μελλοντικές γενιές.

*Ο Δημήτρης Ψαλτόπουλος είναι Καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

**το παραπάνω άρθρο δημοσιεύτηκε στο επετειακό τεύχος της parallaxi για τα 35 χρόνια.