Η ζωντανή ιστορία του ραδιοφώνου στη Θεσσαλονίκη
Στο "κρυμμένο" Μουσείο Ραδιοφωνίας ξετυλίγεται το νήμα της ιστορίας του ραδιοφώνου στην Ελλάδα.
Λέξεις: Κώστας Ζαχαρόπουλος
25 Μαρτίου 1928. Ένας πομπός 400 Watt γίνεται ο πρώτος Ραδιοφωνικός Σταθμός της Ελλάδας, των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. O Χρίστος Τσιγγιρίδης ο «άγνωστος» πατέρας της Ελληνικής Ραδιοφωνίας εκπέμπει για πρώτη φορά από την Θεσσαλονίκη με μόλις δύο ακροατές, ο ένας την περιοχή της πλατείας Ιπποδρομίου και ο άλλος σε ένα αγγλικό καράβι στο λιμάνι της πόλης.
72 χρόνια μετά, τον Δεκέμβριο του 2000, ο Παναγιώτης Κίσκιλας, καταφέρνει να αναμοχλεύσει και να αναζωπυρώσει το ενδιαφέρον για τον Τσιγγιρίδη και την Ιστορία του Ραδιοφώνου στην πόλη. Με δική του πρωτοβουλία και με την στήριξη των ανθρώπων της ΕΡΤ «στήνει» το Μουσείο Ραδιοφωνίας Θεσσαλονίκης στον χώρο της Διεθνούς Έκθεσης, εκεί δηλαδή που και ο ίδιος ο Τσιγγιρίδης το 1928, μέσα από μια ξύλινη παράγκα εκπέμπει για πρώτη φορά στους 1.034 χιλιόκυκλους…
Ο Στέλιος Χατζηγιαννάκης, συνταξιούχος ηλεκτρονικός της ΕΡΤ3 και υπεύθυνος του Μουσείου, ένας λάτρης των ραδιοκυμάτων μας υποδέχτηκε την Parallaxi στο Μουσείο Ραδιοφωνίας και μας μίλησε για το ραδιόφωνο, τις «πρωτιές» της πόλης στα ΜΜΕ και τον Χρίστο Τσιγγιρίδη.
Αρχικά στο μουσείο βρίσκονταν αποκλειστικά η συλλογή Κίσκιλα, αλλά μετά από ένα μικρό διάστημα εμπλουτίστηκε με αντικείμενα παραγωγής και αναπαραγωγής ραδιοφωνικού προγράμματος όπως παλαιό ραδιοφωνικό υλικό του Ραδιοφωνικού Σταθμού Μακεδονίας της ΕΡΤ (ΕΙΡ-ΥΕΝΕΔ), μερικά από τα μηχανήματα του Τσιγγιρίδη, μηχανήματα του Στρατού, καθώς και υλικό του θρυλικού ερασιτεχνικού σταθμού ΡΑΔΙΟ ΝΕΣΤΩΡ. «Το μουσείο περιλαμβάνει αυτή την στιγμή 3.500 αντικείμενα, από μικρά «ανταλλακτικά» μέχρι σύνθετα του 70’ με πικάπ, ραδιόφωνο και τηλεόραση».
Το προκατασκευασμένο κτίριο όπου στεγάζεται από το μουσείο παραχωρήθηκε από την SIEMENS, λόγω του Χρίστου Τσιγγιρίδη, ο οποίος είχε υπάρξει αντιπρόσωπος της SIEMENS στην πρώτη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης το 1926. H ΔΕΘ στηρίζει το εγχείρημα παρέχοντας δωρεάν ηλεκτρική ενέργεια στον χώρο ενώ δεν υπάρχει ενοίκιο. «Παρόλα αυτά η κατάσταση για το μουσείο είναι μάλλον δύσκολη» μας λέει ο κύριος Χατζηγιαννάκης.
«Αν λάβετε υπόψιν ότι το μουσείο δουλεύει σε καθαρά εθελοντική βαση, ούτε υπάρχει –και δεν σκοπεύουμε- να βάλουμε κάποιο εισιτήριο, ενώ δεν δεχόμαστε κάποια κρατική επιχορήγηση, θα καταλάβετε ότι είναι αδύνατο να είναι κάθε μέρα ανοιχτό για το κοινό» αναφέρει με ένα παράπονο. Η περίοδος που παραμένει ανοιχτό καθ’ όλη τη διάρκεια της ετήσιας ΔΕΘ, όπου οι επισκέπτες αν λοξοδρομήσουν λίγο πριν την έξοδο στην νότια πύλη της έκθεσης μπορούν να βρεθούν ξαφνικά με ένα νοσταλγικό χαμόγελο στα χείλη βλέποντας τα πικάπ, τα τζούκ μποξ και τα ραδιόφωνα μιας άλλης εποχής.
Ο χώρος του μουσείου είναι ασφυκτικά γεμάτος. Ένας τοίχος με δυο ντουζίνες στοιβαγμένα ραδιόφωνα, μικρόφωνα να ξεπετάγονται από δω και από εκεί, φωτογραφίες του Τσιγγιρίδη και κάθε λογής μικροαντικείμενο που μπορεί να φανταστεί κανείς ότι ξεπηδά από ένα ξεμονταρισμένο ραδιόφωνο. «Έχουμε πάρει ντοκτορά στο στρίμωγμα» λέει ο Στέλιος Χατζηγιαννάκης «και σε λίγο καιρό δυστυχώς δεν θα υπάρχει χώρος για παραπάνω εκθέματα, αφού να φανταστείτε έχουμε προσφορές από συλλογές ιδιωτών και δεν έχουμε που να τις βάλουμε!».
Στην πόρτα του μουσείο αναγράφεται «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΦΩΝΟΘΗΚΗ ΦΩΝΟΜΟΥΣΕΙΟ, ΜΟΥΣΕΙΟ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ «ΧΡΙΣΤΟΣ ΤΣΙΓΓΙΡΙΔΗΣ», ΠΡΩΤΟΣ ΡΑΔΙΟΣΤΑΘΜΟΣ ΕΛΛΑΔΟΣ». Το όνομα Χρίστος Τσιγγιρίδης δεν είναι πασίγνωστο, παρόλα αυτά σε αυτόν με το άσβεστο πάθος και τους πειραματισμούς του πιστώνεται η πρώτη ραδιοφωνική εκπομπή στην Νοτιοανατολική Ευρώπη, ο Στέλιος Χατζηγιαννάκης μας εξιστορεί την ιστορία που μας κάνει να καταλάβουμε γιατί το μουσείο φέρει το όνομα του.
«Ο Χρίστος Τσιγγιρίδης γεννήθηκε το 1877 στη Φιλιππούπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας (σημερινό Πλόβντιβ της Βουλγαρίας) από Έλληνες γονείς. Το 1880 ξεσπά το Μακεδονικό και αυτός και η οικογένεια του εξαναγκάζονται σε φυγή και καταλήγουν στη Στουτγάρδη της Γερμανίας. Εκεί καταφέρνει να σπουδάσει στην σχολή Ηλεκτρικών Μηχανημάτων του Πολυτεχνείου της Στουτγάρδης.
Το 1918 επιστρέφει στον αδερφό του στην Λάρισα και αναλαμβάνει την Διεύθυνση της Εταιρίας Ηλεκτροφωτισμού και Ύδρευσης της πόλης. Όμως τα πειράματα ασύρματης επικοινωνίας στην σχολή, έχουν επηρεάσει έντονα τις σκέψεις του και έτσι αποφασίζει να έλθει στην Θεσσαλονίκη, με σκοπό να υλοποιήσει το όραμά του: να ιδρύσει Ραδιοφωνικό Σταθμό.
Το 1924 τα πρώτα ραδιοπειράματα του Τσιγγιρίδη ξεκινούν από το εργαστήριο του σπιτιού του με έναν πομπό τον οποίον έχει προμηθευτεί από την Γαλλική Στρατιά της Ανατολής. Μερικά χρόνια μετά στην πρώτη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκη πουλάει μεγάφωνα και ενισχυτές στην πρώτη Διεθνή Έκθεση ως αντιπρόσωπος της Γερμανικής εταιρίας SIEMENS & HALSKE προκαλώντας δέος και θαυμασμό στο άμαθο κοινό της Θεσσαλονίκης με τον Μέγα Λέκτη, δηλαδή το μεγάφωνο, το οποίο ήταν ακόμη αδόκιμος όρος την εποχή εκείνη.
To φθινόπωρο του 1928 στα πλαίσια της τρίτης Διεθνούς Έκθεσης ξεκινάει την λειτουργία του ο πρώτος Ραδιοφωνικός Σταθμός της Ελλάδας. Η αυστηρή νομοθεσία για τις ραδιοφωνικές εκπομπές υπήρχε ήδη και έτσι για αρκετά χρόνια η λειτουργία του πομπού επιτρεπόταν μόνον κατά την διάρκεια της ΔΕΘ. Οι προσπάθειες του Τσιγγιρίδη να πάρει άδεια διαρκούς λειτουργίας ήταν συνεχείς. Όμως, για πολλά χρόνια παρέμειναν άκαρπες. H εμβέλεια του πομπού του αρχικά ήταν κάπως μικρή, αλλά όταν αυξήθηκε η ισχύς του έφτασε μέχρι το Κάιρο, το Βελιγράδι ενώ υπάρχουν μαρτυρίες ότι ακούστηκε και μέχρι το Παρίσι.
Κατά τη γερμανική κατοχή ο πομπός κατασχέθηκε και ο Τσιγγιρίδης φυλακίστηκε. Οι Γερμανοί αφού δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν τον πομπό μόνοι τους, τον αποφυλάκισαν για να μπορέσουν να ασκήσουν την προπαγάνδα τους. Mετά την απελευθέρωση ο πομπός αγοράσθηκε από τον Μάρκο Βαφειάδη και λειτούργησε για λίγο υπέρ αυτού, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Το 1945 επιστρέφει στα χέρια του ιδιοκτήτη του και ξαναρχίζει τις εκπομπές. Για περίπου ένα χρόνο ο πομπός πήρε προσωρινή άδεια συνεχούς λειτουργίας.
Παρά τις υποσχέσεις ότι το Ράδιο Τσιγγιρίδη θα παρέμενε ως Ραδιοφωνικός Σταθμός Θεσσαλονικης, το ΕΙΡ (Εθνικό Ιδρυμα Ραδιοφωνίας) απαλλοτριώνει αναγκαστικά με ευτελές ποσό τον σταθμό του Τσιγγιρίδη και τον αντικαθιστά. Ο Χρίστος Τσιγγιρίδης παραμένει άνεργος και πεθαίνει μέσα στην θλίψη του τον Δεκέμβρη του 1947. Κηδεύεται με τιμές που ποτέ δεν γνώρισε εν ζωή».
«Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Θεσσαλονίκη έχει εν γένει πρωτιά στα ΜΜΕ. Να φανταστείτε η ΕΡΤ γιορτάζει για την Ελληνική Ραδιοφωνία 1938 και μετά ενώ η ραδιοφωνία ξεκίνησε το 1928 σε μια ξύλινη παράγκα της ΔΕΘ από τον Τσιγγιρίδη. Στην Θεσσαλονίκη επίσης γίνεται η πρώτη ψηφιακή μεταφορά σήματος στον ελλαδικό χώρο, η πρώτη ψηφιοποιημένη επεξεργασία προγράμματος, όπως και η πρώτη τηλεοπτική μετάδοση Θείας Λειτουργίας ή ενός ποδοσφαιρικού αγώνα. Υπήρχε μια περίοδος που η Θεσσαλονίκη πρωτοστατούσε στα ΜΜΕ» μας λέει κλείνοντας ο κύριος Χατζηγιαννάκης.
Στο Μουσείο Ραδιοφωνίας κρύβεται ένας πραγματικός άγνωστος θησαυρός, η ζωντανή ιστορίας της επικοινωνίας της πόλης, τα ραδιόφωνα, τα πικάπ, τα μικρόφωνα, τα τζουκ μποξ μιας διαφορετικής εποχής, μια εμπειρία που μαζί με τους ζεστούς ανθρώπους που την περιτριγυρίζουν δεν θα σας αφήσει ασυγκίνητους.
*Το Μουσείο Ραδιοφωνίας βρίσκεται στην Νότια πύλη της Έκθεσης (ΧΑΝΘ). Παραμένει ανοιχτό καθ’ όλη τη διάρκεια της ετήσιας ΔΕΘ, ενώ την υπόλοιπη χρονιά δέχεται επισκέψεις ενδιαφερομένων κατόπιν ραντεβού. Τηλέφωνα επικοινωνίας: 2310.299.445/ 6973.300.103/ 6973.400.879. Ε-mail: radiomuseum(α)mailbox.gr.
