Ο κάθετος κήπος που προσπερνάς στην Τούμπα είναι πιο σημαντικός από όσο νομίζεις

Στον αριθμό Κλεάνθους 18, στην Τούμπα, στο κτίριο της Διεύθυνσης Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος του Δήμου Θεσσαλονίκης, η ματιά σου αιχμαλωτίζεται από το πράσινο χρώμα που διαφέρει έντονα από το γύρω γκρίζο.

Ο κάθετος κήπος, ή αλλιώς ο κρεμαστός κήπος, που έχει δημιουργηθεί στην πρόσοψη του κτιρίου αλλάζει το αστικό τοπίο όπως το ξέραμε σε εκείνη τη γειτονιά της πόλης.

«Υπάρχουν αρκετοί κάθετοι κήποι τόσο στη Θεσσαλονίκη όσο και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Στη μεγάλη πλειοψηφία τους όμως αφορούν είτε ξενοδοχεία είτε πολυτελείς ιδιωτικούς χώρους. Από όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω πρόκειται για τον πρώτο κάθετο κήπο στην Ελλάδα που έχει διαμορφωθεί σε δημόσιο χώρο και μάλιστα στην όψη δημοσίου κτηρίου», αναφέρει στην Parallaxi ο Αρχιτέκτων και Καθηγητής Αρχιτεκτονικού & Αστικού σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάνος Δραγώνας. Μαζί με τον Σωτήρη Θεοδοσόπουλο και τη Βαρβάρα Χριστοπούλου ολοκλήρωσαν την αρχιτεκτονική μελέτη του έργου, το οποίο παραδόθηκε τον Οκτώβριο του 2018. Μάλιστα, έναν μήνα αργότερα, τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, εντάχθηκε στη λίστα των ξεναγήσεων του OPEN HOUSE.

Ο κ. Δραγώνας μας μεταφέρει όσα χρειάζεται να ξέρουμε για αυτό το έργο, την πρωτοτυπία του, το περιβαλλοντικό όφελος που προσφέρει, τα χαρακτηριστικά και τον συμβολισμό του:

«Η κάθετη ανάπτυξη ενός κήπου επιτρέπει την προσαρμογή στον πυκνό αστικό ιστό όπου δεν υπάρχουν επαρκείς ελεύθερες εκτάσεις και το κόστος της γης είναι ιδιαίτερα υψηλό. Επίσης επιτρέπει σε φυτά μικρού μεγέθους να αποκτήσουν υπόσταση, να συντεθούν με αυτά μορφές και σχέδια, και να αποτελέσουν στοιχεία διαμόρφωσης της εικόνας της πόλης. Σε αντίθεση με μια συμβατική όψη κτηρίου, η ανάπτυξη ενός κάθετου κήπου αποτελεί ένα “ζωντανό” στοιχείο, έναν οργανισμό που εξελίσσεται στον χρόνο τόσο γραμμικά όσο και κυκλικά, χάρη στις μεταβολές των φυτών κατά τη διάρκεια ενός έτους.

Αντίστοιχο είναι βέβαιο και το περιβαλλοντικό όφελος ενός κάθετου κήπου το οποίο εστιάζεται καταρχήν στη δυνατότητα των φυτών να συμβάλουν στον καθαρισμό της ατμόσφαιρας. Σύγχρονες έρευνες έχουν αποδείξει ότι πολλά φυτά, ακόμη και οικιακά, έχουν τη δυνατότητα απορρόφησης διαφορετικών επικίνδυνων ουσιών από τον αέρα. Επιπλέον ένας πράσινος τοίχος έχει αυξημένη μονωτική λειτουργία, προστατεύει δηλαδή το εσωτερικό ενός κτηρίου από τις θερμοκρασιακές μεταβολές. Ενώ παράλληλα συμβάλει στη μείωση της θερμοκρασίας στον αστικό χώρο, στην άμβλυνση δηλαδή του φαινομένου δημιουργίας θερμικών αστικών νησίδων».

«Η συνολική επιφάνεια του κάθετου κήπου, μαζί με τα ανοίγματα, είναι 9.60 Χ 5.90 μέτρα. Έχουν τοποθετηθεί 800 φυτά σε ισάριθμες γλάστρες τα οποία επελέγησαν με κύριο κριτήρια την ανθεκτικότητα στις κλιματικές συνθήκες της περιοχής και τον βορινό προσανατολισμό του τοίχου. Το κύριο φυτό είναι η Αγγελική νάνα, η οποία εναλλάσσεται σε κάθετες ζώνες με το αρωματικό Δεντρολίβανο. Μικρή αλλά ιδιαίτερη παρουσία έχει η Ναντίνα νάνα η οποία διαμορφώνει τις χαρακτηριστικές κάθετες γραμμές με μεταβαλλόμενο χρωματισμό κατά τη διάρκεια του χρόνου. Τέλος τη χρωματική σύνθεση συμπληρώνει το Ευώνυμο.

Η ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου κήπου προέκυψε από την παρουσία ανοιγμάτων στον υφιστάμενο τοίχο. Βασική σχεδιαστική ιδέα ήταν η δημιουργία μιας “πράσινης μάσκας” η οποία καλύπτει την παλιά όψη και τη μεταμορφώνει αφήνοντας ελεύθερα τα ανοίγματα της. Ο σχεδιασμός ακολούθησε τις προδιαγραφές του τυποποιημένου συστήματος που χρησιμοποιήθηκε. Ενώ η νέα μεταλλική κατασκευή, η οποία φέρει το βάρος του κήπου, παραμένει κρυμμένη ανάμεσα στην παλιά τοιχοδομή και τη ”μάσκα”».

«Το συγκεκριμένο κτήριο επελέγη καθώς ανήκει στον Δήμο και βέβαια φιλοξενεί τη Διεύθυνση Διαχείρισης Αστικού Περιβάλλοντος. Δεν ήταν το πλέον εύκολο κτήριο για τη δημιουργία ενός κάθετου κήπου, αφενός μεν λόγω των ανοιγμάτων που έπρεπε να διατηρηθούν μέσα από τη φύτευση και αφετέρου λόγω του βορινού προσανατολισμού του. Μια” τυφλή” όψη είναι πολύ πιο εύκολο να υποδεχτεί έναν κάθετο κήπο. Από την άλλη όμως πλευρά, χάρη σε αυτή τη δυσκολία το έργο απέκτησε την ιδιαιτερότητα του καθώς δεν είναι συνηθισμένα τα παραδείγματα κάθετων κήπων με ανοίγματα.

Μια γενικότερη δυσκολία στη δημιουργία κάθετων κήπων μεγάλου μεγέθους αφορά τη στήριξη των νέων κατασκευών. Λόγω του χώματος αλλά και του νερού που συγκεντρώνεται κατά την άρδευση των φυτών, τα φορτία είναι ιδιαίτερα αυξημένα και δεν είναι δεδομένο ότι μια υφιστάμενη κατασκευή μπορεί να τα αντέξει. Στην περίπτωση της Κλεάνθους έχει δημιουργηθεί μια μεταλλική υποδομή η οποία εδράζεται στο έδαφος, και όχι στο υφιστάμενο κτήριο, η οποία δέχεται τα συγκεκριμένα φορτία. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίστηκε ότι η συγκεκριμένη κατασκευή είναι απολύτως αναστρέψιμη χωρίς να “πληγώσει” την αρχική επιφάνεια του κτηρίου».

«Υπάρχουν αρκετοί κάθετοι κήποι τόσο στη Θεσσαλονίκη όσο και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Στη μεγάλη πλειοψηφία τους όμως αφορούν είτε ξενοδοχεία είτε πολυτελείς ιδιωτικούς χώρους. Από όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω πρόκειται για τον πρώτο κάθετο κήπο στην Ελλάδα που έχει διαμορφωθεί σε δημόσιο χώρο και μάλιστα στην όψη δημοσίου κτηρίου.

Η ιδέα των κάθετων κήπων έχει μεγάλη δυναμική διεθνώς. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές εκδοχές, από περίτεχνες διαμορφώσεις νέων εμβληματικών κτηρίων έως μικρές do-it-yourself διαμορφώσεις. Είναι ακόμη διαδεδομένη η δημιουργία κάθετων κήπων στο εσωτερικό εργασιακών χώρων καθώς έχει αποδειχθεί η δυνατότητα τους να απορροφούν επικίνδυνες ουσίες από τον αέρα αλλά και να δημιουργούν ένα πιο ευχάριστο περιβάλλον».

«Το έργο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος συλλογής όμβριων υδάτων NCWR Programme in the Mediterranean από την Global Water Partnership – Mediterranean (GWP-Med). Βασικό στοιχείο του έργου είναι το σύστημα συλλογής βρόχινου νερού το οποίο έχει τοποθετηθεί στην ταράτσα του κτηρίου για τις ανάγκες άρδευσης των φυτών. Η επέκταση ανάλογων συστημάτων στις ελληνικές πόλεις μπορεί να έχει πολλαπλά οφέλη. Αυτά δεν περιορίζονται στην δημιουργία των ίδιων των κάθετων κήπων με τα περιβαλλοντικά και αισθητικά πλεονεκτήματα που ήδη αναφέραμε. Αφορούν ακόμη στην προστασία του νερού, ενός δηλαδή από τα πιο πολύτιμα αγαθά της εποχής μας, αλλά και στον περιορισμό των πλημμυρών, καθώς το νερό που σε άλλες περιπτώσεις θα κατέληγε στα φρεάτια των δρόμων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το πότισμα φυτών. Η εξοικονόμηση νερού, ο περιορισμός των φαινομένων πλημμύρας, η άμβλυνση του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας, και ο καθαρισμός του μολυσμένου αέρα, μπορούν να λειτουργήσουν συνδυαστικά στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας των πόλων και να συμβάλουν στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της κλιματικής αλλαγής. Στόχος του κάθετου κήπου της οδού Κλεάνθους είναι να καταστήσει σαφείς στο ευρύτερο κοινό τις παραπάνω δυνατότητες. Το έργο αυτό μπορεί λοιπόν να είναι μικρό στην κλίμακα του αλλά έχει ως στόχο να περάσει πολύ μεγαλύτερα μηνύματα».

**Στοιχεία Έργου**

Αρχιτεκτονική μελέτη: Πάνος Δραγώνας, Σωτήρης Θεοδοσόπουλος, Βαρβάρα Χριστοπούλου Μελέτη υδραυλικών εγκαταστάσεων: Κωνσταντίνος Νικολάου Συνεργάτης στην αρχιτεκτονική επίβλεψη: Όλγα Μάντζου Κατασκευή: Finalit Hellas Το έργο ανατέθηκε από την Global Water Partnership – Mediterranean (GWP-Med) στο πλαίσιο του Προγράμματος Συλλογής Όμβριων Υδάτων (NCWR Programme in the Mediterranean, www.gwpmed.org/NCWR) σε συνεργασία με τον Δήμο Θεσσαλονίκης και το περιβαλλοντικό Πρόγραμμα “Αποστολή Νερό” της Coca-Cola στην Ελλάδα. Η χρηματοδότηση του έργου έγινε από το Coca Cola Foundation. Φωτογραφίες: Beetroot design group

*Πρόσβαση με ΟΑΣΘ: 10, 58: στάση Δημοτικό Βρεφοκομείο, 2Κ, 11, 45: στάση Ιπποκράτειο