Οι Μαγεμένες επιτέλους σε υπαίθριο χώρο και σε κοινή θέα

Εικόνες: Άγγελος Τσεκούρας

Προσδιορίστηκε τελικά το σημείο όπου θα εκτεθούν σε κοινή θέα τα αντίγραφα των Μαγεμένων που φυλάσσονται αυτή τη στιγμή σε χώρο της ΔΕΘ. Η προσωρινή αυτή λύση θεωρήθηκε η πλέον αποδεκτή από όλους τους φορείς ώστε να μην χρονίσει ο εγκλεισμός τους και να ικανοποιηθεί το κοινόν αίσθημα που επιθυμεί την δημόσια προβολή τους. Αν τελικά θα μετακομίσουν κάποια στιγμή στο απώτερο μέλλον θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες.

Να θυμίσουμε ότι οι Las Incantadas (Οι Μαγεμένες), στη διάλεκτο των Ισπανόφωνων Εβραίων της Θεσσαλονίκης, είναι τέσσερις λίθινοι πεσσοί της ύστερης αρχαιότητας (3oς-5oς αι.) με ανάγλυφες μορφές φυσικού μεγέθους, που βρέθηκαν στην αρχαία αγορά της Θεσσαλονίκης. Η εικόνα τους και ο θρύλος τους αποτελούν ένα από τα σύμβολα της πόλης. Το μνημείο είναι γνωστό μόνο από μια γκραβούρα που φιλοτέχνησε το 1762 ο βρετανός περιηγητής Τζέιμς Στιούαρτ.

Διαβάστε ακόμη Η πέμπτη Μαγεμένη βρίσκεται ακόμη εδώ

Ο δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης διεκδίκησε τα αντίγραφα των Las Incantadas (Οι Μαγεμένες) ή θεσσαλονικιώτικων Καρυάτιδων για να εκτεθούν στην πόλη, ενόψει του εορτασμού των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της πόλης, το 2012. Το σχέδιο είχε “κολλήσει” αφού τελικά δεν είχε βρεθεί χρηματοδότηση για την κατασκευή και μεταφορά τους αλλά τελικά οι  “Μαγεμένες” επέστρεψαν μετά από 151 χρόνια έστω και ως ρέπλικες. H πρωτοβουλία ανήκε στη ΔΕΘ-Helexpo (με αρωγούς το υπουργείο Πολιτισμού, τον Δήμο Θεσσαλονίκης, τον Οργανισμό Λιμένα Θεσσαλονίκης και την ΕΥΑΘ), στο πλαίσιο των επετειακών εκδηλώσεων για τη συμπλήρωση 80 χρόνων από την ίδρυση της και το κόστος της κατασκευής τους ήταν 150.000 ευρώ. Να σημειωθεί ότι τα αντίγραφα κατασκευάστηκαν με ειδικές ρητίνες ώστε να μπορούν να εκτεθούν και σε εξωτερικό χώρο, γι΄αυτό και το κόστος ήταν ιδιαιτέρως ακριβό. Από τις 5 Οκτωβρίου έως και τις 5 Ιανουαρίου του 2016, οι «Μαγεμένες» εκτέθηκαν στο Περίπτερο 3 της ΔΕΘ. Στη συνέχεια σύμφωνα με ανακοίνωση της Δημοτικής Αρχής θα τοποθετούνταν σε εξωτερικό χώρο, ει δυνατόν στο σημείο όπου ήταν τοποθετημένες πριν εγκαταλείψουν την πόλη και τη χώρα.

Η προσπάθεια επιστροφής των αληθινών Μαγεμένων χρονολογείται εδώ και περισσότερα από 20 χρόνια. Η πρώτη είχε γίνει στη διάρκεια της διοργάνωσης της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, το 1997. Συγχρόνως το 1995 η Εφορεία Αρχαιοτήτων είχε εισηγηθεί μια σημειακή ανασκαφή στην Πλατεία Αρχαίας Αγοράς στο σημείο που είχε ταυτοποιηθεί ως τόπος των Μαγεμένων. Η κ. Πολυξένη Βελένη, διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου μας πληροφόρησε ότι ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Σιμώνης κατά την τοποθέτηση του πλακόστρωτου της Πλατείας, σύμφωνα με σχέδια της πολεοδομίας που περιέγραφαν τα οικόπεδα της περιοχής, είχε τοποθετήσει το σημείο της εβραϊκής κατοικίας, που απεικονίζεται στην γνωστή γκραβούρα στο σημείο που είναι τώρα η Παιδική Χαρά. “Η εφορία Αρχαιοτήτων είχε αιτηθεί τότε για την χρηματοδότηση μιας σημειακής ανασκαφής η οποία είχε εγκριθεί από το ΚΑΣ, αλλά ποτέ δεν βρήκε την χρηματοδότηση των 30 εκ. δραχμών που είχε κοστολογήσει η Υπηρεσία για να ξεκινήσει. Η επιλογή της τοποθέτησης στο σημείο μιας Παιδικής Χαράς έγινε έχοντας κατά νου μια πιθανή επανεκκίνηση του θέματος της Ανασκαφής, ως η πιο βολική λύση σε περίπτωση εκκσκαφής. Το θέμα της ανασκαφής εγκαταλείφθηκε και λόγω της γενικότερης οικονομικής δυσχέρειας θεωρείται αρκετά φιλόδοξο για να βγει ξανά στο τραπέζι, ώστε να μετακινηθούν τα αντίγραφα των Μαγεμένων για να αποτελέσουν έκθεμα ενός μελλοντικού αρχαιολογικού χώρου”, επισημαίνει η κ. Βελένη.

Γιατί όμως καθυστέρησε η τοποθέτηση των Μαγεμένων σε σημείο της πόλης και εξακολουθούν να βρίσκονται “κοιμώμενες” στα κιβώτιά τους με τα οποία ταξίδεψαν από το Παρίσι; Η κ. Βελένη μας πληροφόρησε ότι το Αρχαιολογικό Μουσείο δέχτηκε να φιλοξενήσει στον εξωτερικό του χώρο τις Μαγεμένες, αφού η Εφορεία Νεώτερων μνημείων είχε τις αντιρρήσεις της για την τοποθέτησή τους πίσω από το Άγαλμα του Βενιζέλου στην Πλατεία, αφού θωρήθηκε ότι θα διαταραχθεί το αστικό τοπίο και η αισθητική της Πλατείας. Έτσι αναζητήθηκε μια άλλη λύση στη διάρκεια αυτού του χρόνου με επικρατέστερη αυτήν του Αρχαιολογικού Μουσείου. Ο Δήμαρχος, ο Προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, κ. Ιωάννης Κανονίδης και η διευθύντρια του ΑΜΘ συμφώνησαν και η κυρία Βελένη πρότεινε να τοποθετηθούν στη στοά, μπροστά στην είσοδο του μουσείου, αφού ο όγκος τους είναι απαγορευτικός για το εσωτερικό του Μουσείου, που ήδη αντιμετωπίζει πρόβλημα χώρου. Εξάλλου η κατασκευή των εκμαγείων έγινε με υλικό που επιτρέπει την τοποθέτησή τους σε εξωτερικό χώρο. Η μελέτη της τοποθέτησής τους έγινε από τον Αρχιτέκτονα του ΑΜΘ, κ. Γιώργο Τσεκμέ και έχει ήδη κατατεθεί προς έγκριση στο Τοπικό Συμβούλιο Κεντρικής Μακεδονίας που θα συζητήσει στις 23 Μαρτίου. Σύμφωνα με την κ. Βελένη η θετική κατάληξη είναι δεδομένη οπότε αμέσως μετά θα γίνει η τοποθέτηση των αγαλμάτων στον εξωτερικό χώρο του ΑΜΘ, με την απαραίτητη σήμανση.

Μέσα στον Απρίλιο λοιπόν η περιπέτεια των αγαλμάτων τελειώνει και όλοι οι Θεσσαλονικείς θα μπορούν να θαυμάζουν τις Μαγεμένες (έστω και ως αντίγραφα), άλλο ένα κομμάτι της μεγάλης ιστορίας αυτής της πόλης.

To μνημείο και ο θρύλος

Στην Αρχαία αγορά υπήρχε, λοιπόν, μια διπλή συστοιχία κιόνων. Στον επάνω όροφο της συστοιχίας οι πεσσοί ήτανκαι τετράγωνοι και ο καθένας είχε σκαλισμένα από δυο ειδώλια, σύνολο οκτώ. Η Στοά των ειδώλων, όπως αποκαλούνταν επίσης, βρισκόταν πίσω από το Μπέη Χαμάμ, σε σημείο μεταξύ του Ναού του Αγίου Νικολάου του Τρανού (ο ναός κάηκε στη Μεγάλη πυρκαγιά του 1917) και του παρακείμενου Χαμάμ. Με το ίδιο συγκρότημα ίσως σχετίζεται και η κρήνη που βρίσκεται σε χαμηλό βάθος ακριβώς μπροστά απ΄το Μπέη Χαμάμ στην άκρη της Εγνατίας.

Οι Έλληνες τις έλεγαν Είδωλα, οι Εβραίοι τις αποκάλεσαν Οι Μαγεμένες (las incantadas στα ισπανοεβραϊκά-σεφαραδίτικα) και οι Τούρκοι Suret Maleh (φιγούρες αγγέλων). Τα αγάλματα αυτά ήταν της Μαινάδας, του Διονύσου, της Αριάδνης, της Λήδας και του Γανυμήδη, του Διόσκουρου, της Αύρας και της Νίκης.

Μετά την δημιουργία της συνοικίας εβραϊκής συνοικίας Ρόγκος, οι Μαγεμένες βρέθηκαν ενσωματωμένες στο σπίτι ενός πλουσίου Εβραίου υφασματέμπορα, του Λιάτσι Αρδίτη. Υπάρχει και ένας λαϊκός μύθος που τοποθετείται στον χώρο κοντά στα σημερινά ερείπια της αρχαίας αγοράς της Θεσσαλονίκης. Ο μύθος περιγράφει τις προσπάθειες της της γυναίκας του βασιλιά της Θράκης να αποπλανήσει τον Μ.Αλεξάνδρο που φιλοξενούνταν στο παλάτι που υπήρχε εκεί. Ο Θράκας βασιλιάς αντιλαμβάνεται το γεγονός και βάζει να κάνουν μάγια στον Αλέξανδρο.Ο Αλέξανδρος το πληροφορείται, και εκείνο το βράδυ δεν βγαίνει από το δωμάτιο του. Έτσι η βασίλισσα αποφασίζει να τον επισκεφθεί αυτή .Τα μάγια όμως την χτυπούν, και αυτή και την συνοδεία της, με αποτέλεσμα να «μαρμαρώσουν» και να μεταμορφωθούν στις Las Incantadas.

Οι Μαγεμένες μεταφέρθηκαν στο μουσείο του Λούβρου το 1864 από τον Γάλλο παλαιογράφο Εμμανουέλ Μιλέρ, που τα αγόρασε από την τουρκική κυβέρνηση λες και ήταν ιδιωτική περιουσία. Ήταν 12 Νοεμβρίου του 1864, όταν ο Μιλέρ διέλυσε το μνημείο και μετέφερε τα μέλη του στο πλοίο “La muette”. To 1869 με διαταγή του αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ’ οι 4 “Καρυάτιδες” και τα 5 κιονόκρανα και τμήματα του διαζώματος μεταφέρθηκαν στο Μουσείο του Λούβρου, όπου γίνονται γνωστά ως τα Ελγίνεια της Θεσσαλονίκης.

ΣΗΜ. Στο Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς υπάρχει ένα ειδικό τμήμα που αφορά στην ιστορία τους. Οι “Μαγεμένες” εκτέθηκαν στο Λούβρο στο πλαίσιο της Έκθεσης “Η Αρχαία Μακεδονία και το βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου” ( 2011-2012), που αποτέλεσε και αφορμή για τη συντήρηση των αγαλμάτων και την προβολή τους σε κεντρική θέση στο Μουσείο του Λούβρου.