Μια γειτονιά που μιλά ρώσικα

Υπάρχει μια γειτονιά στα όρια του κέντρου με τα δυτικά της πόλης, όπου το τοπίο αλλάζει και μια πολυπρόσωπη κοινότητα εμφανίζεται. Όπου διαφορετικές γλώσσες ακούγονται μέσα από εναλλακτικά μαγαζιά. Ο λόγος για την γειτονιά της Αγίων Πάντων, με κύριο άξονα τον ομώνυμο δρόμο στην ευρύτερη περιοχή της Ξηροκρήνης, όπου οι καθημερινές κουβέντες των ντόπιων σμίγουν με φωνές που ακούγονται ξένες αλλά ανήκουν πια εκεί, έχοντας γίνει κομμάτι του τόπου.

Ο δρόμος που χαράσσει την περιοχή πήρε το όνομά του από τον Ναό των Αγίων Πάντων, ο οποίος βρίσκεται στην αφετηρία του στο ύψος της Μοναστηρίου, ενώ εκτείνεται έως και τις εργατικές κατοικίες της Ξηροκρήνης. Περπατώντας στον άξονα αυτό, θα συναντήσει κανείς μια ιδιαίτερη ποικιλομορφία ανθρώπων, ακούγοντας γλώσσες όπως τα ρώσικα, τα γεωργιανά, τα αλβανικά αλλά και την ιδιαίτερη προφορική διάλεκτο των Ποντίων παλινοστούντων με βάση την τούρκικη γλώσσα. Ένα ταιριαστό κλίμα για μια περιοχή η οποία άλλωστε πήρε το όνομα της από την ομώνυμη περιοχή Ξηροκρήνη (Κουρούτσεσμε) της Κωνσταντινούπολης, καθώς πρόσφυγες από την Πόλη, τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Ρωμυλία και την Ανατολική Θράκη αποτέλεσαν τους πρώτους οικιστές της μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923-24 αλλά και τα Σεπτεμβριανά του 1955.

Η περιοχή πολεοδομικά ορίζεται βόρεια από τη Λεωφόρο Καλλιθέας, νότια από το οικοδομικό τετράγωνο του κτιρίου του Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού και την οδό Μοναστηρίου και τέλος από τις οδούς Λαγκαδά, Μιχαήλ Καλού και Δραγουμάνου. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι που έχει δημιουργηθεί μια γειτονιά αλλιώτικη, συγκεντρώνοντας στα σύνορά της ένα μεγάλο δείγμα από τις εθνοτικές ομάδες που συναντά κανείς στη Θεσσαλονίκη.

Η πολυπολιτισμικότητα αυτή χαρακτηρίζει την περιοχή της Αγίων Πάντων εδώ και δεκαετίες, όμως τα τελευταία χρόνια είναι που ξεκίνησε να φαίνεται τόσο και προς τα έξω. Νέες επιχειρήσεις ανοίγουν ανά διαστήματα κατά μήκος της, από κατοίκους της περιοχής διαφορετικών εθνικοτήτων, έχοντας πολλές φορές και σαν στόχο το αντίστοιχο κοινό. Καταστήματα με ρώσικα προϊόντα, ένας γεωργιανός φούρνος κι ένα γεωργιανό εστιατόριο, αλβανικά καφενεία και ακόμα κι ένα ιατρείο που απευθύνεται στην κοινότητα των ρωσόφωνων είναι όλα επιχειρήσεις που συναντά κανείς σε μια βόλτα στην γειτονιά.

Οι λόγοι λίγο πολύ προφανείς. Τα φτηνά ενοίκια, η ειδική πελατεία που υπάρχει προς εξυπηρέτηση, και η τοποθεσία σε κεντρικό δρόμο της περιοχής δικαιολογούν όλα το άνοιγμα των συγκεκριμένων επιχειρήσεων. Το ποιοι όμως βρίσκονται από πίσω και ποια είναι η σημερινή εικόνα της γειτονιάς είναι κάτι που απαιτεί διερεύνηση, κι εκεί ξεκινά η περιήγηση της Αγίων Πάντων.

Το «Λαβάς», ο γεωργιανός φούρνος της περιοχής, στέκει σχεδόν στην υποδοχή της γειτονιάς, στην οδό Γρηγορίου Κολωνιάρη, ακριβώς απέναντι από τις Εργατικές κατοικίες που εκεί φτάνουν στο τέλμα τους, με φόντο τις γνωστές δωδεκαόροφες. Έχοντας ανοίξει πριν 5 περίπου χρόνια, ο φούρνος έχει πάρει το όνομά του από το κλασικό αρτοσκεύασμα της Γεωργίας, ένα επίπεδο μαλακό ψωμί που παρασκευάζεται σε παραδοσιακό φούρνο, γνωστό σε όλο τον Καύκασο, και είναι σίγουρα το κύριο προϊόν που τραβάει τους γύρω κάτοικους που το γνωρίζουν. Από τις προτάσεις του δεν λείπουν και γνωστά γλυκά της ομογένειάς του, όπως το μεντόκ και το ιντεάλ, κάνοντάς το εμφανές ότι εξυπηρετεί ένα ειδικό κοινό. Είναι όμως ένα σημείο που δένει και με τις ανάγκες των ευρύτερων κατοίκων της γειτονιάς, έχοντας στα ράφια του και απλό ψωμί, αφού στους πελάτες του θα συναντήσεις και Έλληνες ανάμεσα σε όσους κατάγονται από την Γεωργία, όπως η κ. Ρένια στην οποία ανήκει το μαγαζί. Όπως αναφέρει όμως, η δουλειά είναι δύσκολη, όπως και οι καιροί, σημειώνοντας πως μπορεί το μαγαζί να μην υπάρχει σε έναν χρόνο.

Την ίδια ανησυχία φαίνεται να έχουν κι άλλοι τοπικοί επιχειρηματίες με παρόμοιο υπόβαθρο, που μπορεί να άνοιξαν τα καταστήματά τους υπολογίζοντας και την πιο στοχευμένη πελατεία, όμως πλέον δεν βασίζονται σε αυτήν. Όπως σημειώνει ο κ. Άλεξ, από το ομώνυμο μίνι μάρκετ της γειτονιάς στην οδό Αγίων Πάντων, που εμπορεύεται κυρίως ρώσικα προϊόντα, η δουλειά όλο και χειροτερεύει. Ο ίδιος αποφάσισε να ανοίξει το μαγαζί του πριν 2,5 χρόνια λόγω μακρόχρονης ανεργίας, κι ενώ δηλώνει πως θα προσπαθήσει να το κρατήσει ανοιχτό για να έχει κάποια απασχόληση, η κατάσταση δείχνει άσχημη, στην περιοχή και γενικότερα. Όπως αναφέρει, όταν πρωτοάνοιξε την επιχείρηση, η γειτονιά είχε άλλα δύο καταστήματα ρώσικων προϊόντων τα οποία στη συνέχεια έκλεισαν, κι ενώ η πλειοψηφία των πελατών του είναι κάτοικοι που κατάγονται από χώρες του Καύκασου, όπως ο ίδιος, έχει προσθέσει πια στο κατάστημά του και κάποια βασικά ελληνικά είδη για να εξυπηρετήσει περισσότερο κόσμο στην περιοχή.

Όπως παρατηρεί, τα μαγαζιά της γειτονιάς, ενώ επιφανειακά θα πίστευε κανείς ότι απευθύνονται σε ένα συγκεκριμένο κοινό, παρουσιάζουν στην πραγματικότητα μια αλληλεπίδραση μεταξύ των ποικίλων ομάδων που απαρτίζουν την Αγίων Πάντων. Η Ελόνα, που εργάζεται στο διπλανό αλβανικό καφενείο «Samuel», το οποίο λειτουργεί εδώ και 5 περίπου χρόνια, επιβεβαιώνει και επαυξάνει στην διαπίστωση, λέγοντας πως στους πελάτες του μαγαζιού είναι και Ρώσοι, Πόντιοι, Γεωργιανοί, Αρμένιοι και Έλληνες, εκτός από Αλβανοί, ενώ είναι δεμένοι μεταξύ τους στα πλαίσια της κοινότητας της γειτονιάς, συχνάζοντας όλοι μαζί στον ίδιο χώρο.

Όπως σημειώνει μάλιστα, γι’αυτήν η περιοχή αποτελεί μια μικρή αγορά, ένα μικρό κέντρο, που εξυπηρετεί καλά αυτό το ποικιλόμορφο κοινό, ενώ αυτό που, κατά τα λεγόμενά της, αποτέλεσε πρώτη αφορμή για την συγκέντρωση των διαφορετικών αυτών ομάδων στην γειτονιά είναι τα φθηνά ενοίκια, και για κατοικίες αλλά και για επίδοξους καταστηματάρχες. Σημαντικό στοιχείο, όπως αναφέρει, είναι επίσης το γεγονός ότι η περιοχή έχει λαϊκή αγορά το Σάββατο, πράγμα που φέρνει κίνηση στις γύρω επιχειρήσεις, αν και οι ντόπιοι πλέον δεν είναι αυτοί που θα ξοδέψουν τα περισσότερα.

Στο τελευταίο δείχνει να συμφωνεί κι ο επίσης αλβανικής καταγωγής ιδιοκτήτης του γωνιακού καφενείου, σημειώνοντας πως ίσως έκανε λάθος που άνοιξε την επιχείρησή του στη συγκεκριμένη γειτονιά, καθώς ο κόσμος της, έχοντας πια οικονομικά προβλήματα δεν έχει κατά πολύ την δυνατότητα να στηρίξει το μαγαζί. Κι ενώ στον χώρο του θα συναντήσεις άτομα κάθε λογής, νέους και μεγαλύτερους, Έλληνες και μη, ο ίδιος σκέφτεται μια πιθανή μετακίνηση σε άλλη περιοχή στο μέλλον, παρόλο που άνοιξε το καφενείο εκεί πριν λίγα χρόνια, έχοντας στο νου ότι βρίσκεται σε κεντρικό δρόμο και ελπίζοντας για μεγαλύτερη κίνηση.

Στους κατοίκους της περιοχής δεν βασίζεται ούτε το «Παραδοσιακό» της απέναντι γωνίας, ένας χώρος που κρατάει στην γειτονιά ήδη από το 1999. Όπως αναφέρει ο κ. Κοσμάς, που έχει αναλάβει πια το μικρό εστιατόριο, το πρωτοάνοιξε ο παππούς του, ο οποίος έχοντας φτάσει από την Γεωργία κι έχοντας ζήσει εδώ για κάποια χρόνια, αποφάσισε να ξεκινήσει μια δική του δουλειά στην περιοχή. Μετρώντας σχεδόν 20 χρόνια πια εκεί, το μαγαζί κρατά κατά πολύ από πελάτες που έρχονται από άλλες περιοχές κι όχι τόσο από κατοίκους της γειτονιάς, παρόλο που την τελευταία πενταετία όντως έχει παρατηρήσει να ανοίγουν κάποιες επιχειρήσεις από άτομα με καταγωγή από χώρες της πρώην Σοβιετικής ένωσης.

Ένα τέτοιο ειδικά στοχευμένο κατάστημα είναι το Lackmann, το οποίο λειτουργεί στην Αμπελώνων τα τελευταία τρία χρόνια κι εμπορεύεται αποκλειστικά προϊόντα ρώσικης παραγωγής. Μπαίνοντας μέσα έχει κανείς άμεσα την αίσθηση ενός ρώσικου μαγαζιού, και λόγω της πληθώρας των ρώσικων διακριτικών, αλλά και της έντονης παρουσίας της γλώσσας. Φαντάζει ευχάριστα περίεργο να βλέπεις τις πελάτριες να απευθύνονται στην πωλήτρια απευθείας στα ρώσικα με το που μπαίνουν στο μαγαζί, ζητώντας ειδικά προϊόντα που έχουν δοκιμάσει και γνωρίζουν ήδη λόγω του υπόβαθρού τους. Άλλωστε, όπως αναφέρει και η πωλήτρια, που και η ίδια προέρχεται από την Ρωσία, εδώ οι οικογένειες με καταγωγή από χώρες της πρώην Σοβιετικής ένωσης μένουν σε κάθε γωνία.

Το συγκεκριμένο κατάστημα αποτελεί μέρος μιας αλυσίδας ρώσικων μαγαζιών στην πόλη, όντας μάλιστα από τα πιο πετυχημένα τους, όπως πληροφορεί η υπάλληλος. Και ενώ απευθύνεται ξεκάθαρα σε στοχευμένη πελατεία, εκτός από ρωσόφωνες πελάτριες, συναντάς και Ελληνίδες νοικοκυρές να ψάχνουν στα ράφια του. Παίρνουν βέβαια, όπως ενημερώνει, πράγματα που είναι κοντά σε αυτά που γνωρίζουν, όπως απλό τυρί γκούντα ή σπιτικές χυλοπίτες, τις οποίες ακούω μια ντόπια κυρία να παινεύει και να αγοράζει, σημειώνοντας ότι μοιάζουν με τις «δικές μας». Παρόλα αυτά, η διάθεση για εξερεύνηση φαίνεται να υπάρχει στη γειτονιά.

Αυτό φαίνεται από το παράδειγμα του εστιατορίου Ίβερον στην οδό Καλλιθέας, που μετράει μόλις έναν χρόνο στην περιοχή. Σερβίροντας, όπως αναφέρει ο υπεύθυνός του, κουζίνα από όλο τον Καύκασο, η επιχείρηση άνοιξε εκεί στην θέση ενός εστιατορίου με παρόμοια κουζίνα που προϋπήρχε στο σημείο για χρόνια, διατηρώντας την ίδια μορφή, καθώς ο χώρος είχε ήδη την ιστορία του. Προσθέτοντας μια ακόμα νότα αυτού του πολιτισμού στην περιοχή, το Ίβερον δέχεται όχι μόνο πελάτες-γνώστες του συγκεκριμένοθ φαγητού από την γειτονιά του, αλλά κι από όλη την πόλη, καθώς ακόμα και πελάτες από την Καλαμαριά το επισκέπτονται για τις γεύσεις του τις οποίες ενδιαφέρονται να ανακαλύψουν.

Στο σύνολό της, περπατώντας στην περιοχή της Αγίων Πάντων σου μένει όντως η αίσθηση μιας γειτονιάς που έχει συνθέσει ένα δικό της κράμα πολιτισμών σε έναν ιδιόχειρο μικρόκοσμο. Πρόκειται σίγουρα για μια γειτονιά που έχει δει καλύτερες μέρες, καθώς παρά τις νέες επιχειρήσεις που έχουν ξεπηδήσει στους δρόμους της τα τελευταία χρόνια, τα προβλήματα και η οικονομική δυσχέρεια είναι εμφανή. Ο κόσμος που θα δεις στον δρόμο φαντάζει σε κάποιες περιπτώσεις σχεδόν ξέμπαρκος, με την ανεργία και την φτώχεια να ξεπροβάλλουν όλο και περισσότερο και τα λεγόμενα –αλλά και τα πρόσωπα- των κατοίκων να το επιβεβαιώνουν. Οι διαφορετικές γλώσσες που ακούς περπατώντας σε οποιονδήποτε από τους δρόμους της γειτονιάς συνθέτουν κουβέντες μετρημένες, κουρασμένες ακόμη.

Στο νούμερο 1 της οδού Αμπελώνων συναντάς μια πινακίδα με έναν κόκκινο σταυρό που γράφει «Γιατρός». Όχι μόνο στα ελληνικά, αλλά και στα ρώσικα. Κοιτώντας στην είσοδο του κτιρίου, βλέπεις μια πλήρη δίγλωσση ταμπέλα, δείγμα από την ύπαρξή της και μόνο, του πόσοι πραγματικά είναι οι ρωσόφωνοι κάτοικοι της περιοχής. Ρωτώντας τον γιατρό, κ. Ταταρίδη, που ζει στην περιοχή από την δεκαετία του ’80, μαθαίνεις πως η ανάρτηση έγινε ήδη από τότε, όταν πρωτοάνοιξε το ιατρείο, καθώς γνώριζε πως ήταν μια διευκόλυνση για όσους δεν ήξεραν ελληνικά και ήθελαν να εξεταστούν από κάποιον με τον οποίον θα μπορούσαν να επικοινωνήσουν. «Τώρα πια μάθανε την γλώσσα και δεν είναι τόσο μεγάλος πόλος έλξης ούτε αυτό. Τώρα ο κόσμος της περιοχής έρχεται και ζητάει χαμηλότερες τιμές, ζητάει να μην πληρώσει καθόλου.»

Μια γειτονιά όπου οι διαφορετικές μιλιές σμίγουν σε έναν μικρό Καύκασο σχεδόν, κλεισμένο στα πλαίσια λίγων γκρι, παραμελημένων δρόμων και στενών, γεμάτων ανθρώπων που ανήκουν και δεν ανήκουν ταυτόχρονα σ’αυτούς, έχοντας δημιουργήσει έναν κόσμο που θυμίζει έστω και λίγο τον δικό τους. Έναν άλλον κόσμο που περιμένει δίπλα από την καρδιά της πόλης.