Ο Χάρτης της πόλης: Βίλλα Ζαρντινίδη (νυν Ιβάν Σαββίδη)

της Κύας Τζήμου

Μέχρι πρότινος το αρχοντικό της οδού Χαιρώνειας 16 στέγαζε το Ωδείο Βορείου Ελλάδος που τελικά δεν μπόρεσε να ανταπεξέλθει στα έξοδά του και το εγκατέλειψε. Οι φθορές φάνηκαν σχεδόν αμέσως και οι πρώτες ανησυχίες για την τύχη του αφού το κόστος της διατήρησής του ιδίως από ιδιώτες είναι μεγάλο και έχουμε δει πολλά να μαραζώνουν μέχρι τελικά να καταρρεύσουν. Διεθνής οίκος εκτιμητών που υπολόγισε την αξία του κτιρίου με τον περιβάλλοντα χώρο του στα 4,5-5 εκατ. ευρώ. Παρ’ όλα αυτά οι κληρονόμοι της οικογένειας Ζαρντινίδη μετά από μακρές διαπραγματεύσεις μηνών δέχτηκαν να την παραχωρήσουν τελικά στον Ιβάν Σαββίδη σχεδόν για το μισό ποσό (2,7 εκ. ευρώ).

Το διατηρητέο κτίριο κτίσθηκε το 1906 σε σχέδια Βιταλιάνο Ποζέλι από την εβραϊκή οικογένεια του Μωυσή Μορπρούγκο, με φερόμενη ως ιδιοκτήτρια την σύζυγό του Φανή, ιταλικής υπηκοότητας. Περιλαμβάνει και έναν μεγάλο περίβολο με δέντρα, μέσα στον οποίο υπάρχουν και άλλα κτίσματα (σπίτι του κηπουρού, γκαράζ στην πλευρά της οδού Θέρμης) και καλύπτει σχεδόν ένα τετράγωνο. Η αρχική έκταση του οικοπέδου ήταν 6.955 τετραγωνικές πήχεις. Η Φανή Μορπρούγκο πεθαίνει το 1948 στο Μιλάνο και η βίλλα περιέρχεται στον κληρονόμο της Γεώργιο με απόφαση του Υπουργείου Οικονομικών αφού η βίλλα μετά την απελευθέρωση είχε τεθεί «υπό μεσεγγύηση του ελληνικού δημοσίου ως εχθρική περιουσία».

Η βίλα αγοράσθηκε το 1952 από την οικογένεια Ζαρντινίδη κι έτσι έμεινε γνωστή εδώ και δεκαετίες ως βίλλα Ζαρντινίδη. Μέχρι το 1952 στεγάστηκε εκεί το ΠΙΚΠΑ και λειτουργούσαν σ΄αυτό τα συσσίτιά του. Ο Ν. Ζαρντινίδης και η οικογένειά του επί δεκαετίες στη Βόρεια Ελλάδα, είχαν την αντιπροσωπεία της μεγάλης ιταλικής αυτοκινητοβιομηχανίας FIAT. Μάλιστα στη βίλα Ζαρντινίδη έχει φιλοξενηθεί και ο τότε πανίσχυρος πρόεδρός της o Τζιάνι Ανιέλι αλλά και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, στενός φίλος του Ν. Ζαρντινίδη. Ο Νίκος Ζαρντινίδης μπήκε στην πολιτική από τις αρχές της δεκαετίας του ’50, όταν και εκλέχθηκε για πρώτη φορά βουλευτής και η πολιτική του πορεία συνδέθηκε με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Διετέλεσε υπουργός Δημοσίων Εργων την περίοδο 1977-1980.

Το εντυπωσιακό αρχοντικό, που έχει χαρακτηριστεί ως έργο τέχνης και από το 1984 μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο αλλά και το γειτονικό συγκρότημα Ουζιέλ χαρακτηρίζονται διατηρητέα χρίζοντα ειδικής κρατικής προστασίας. Έχει να παρουσιάσει ιδιαίτερα στοιχεία αρχιτεκτονικής και διακοσμητικής, επηρεασμένα από το κίνημα της Art Nοuveau.

Φωτογραφία του κτιρίου στην δεκαετία του 50

Η κάτοψη του κτίσματος, τυπική των αστικών σπιτιών της εποχής του, οργανώνεται γύρω από ένα κεντρικό επιμήκη χώρο, γύρω από τον οποίο τοποθετούνται τα δωμάτια. Στο κέντρο των δύο μικρότερων πλευρών του κτίσματος βρίσκονται δύο ανοικτοί εξώστες των ορόφων. Σήμερα μετά από επεμβάσεις μετά το 1951 οι εξώστες αυτοί έχουν κλείσει με νεότερες κατασκευές. Ιδιαίτερα αλλοιωμένη σε σχέση με τα αρχικά σχέδια φαίνεται να είναι η πλευρά προς τηη οδό Θέρμης της οποίας όλο το μήκος διατρέχει ένα συνεχές μπαλκόνι στους δυό ορόφους που στηρίζεται σε υποστηλώματα από μπετόν.

Αξιόλογα εμφανίζονται τα διακοσμητικά στοιχεία του κτιρίου που είναι επηρεασμένα από την Art Nouveau, όπως η πλαισίωση των παραθύρων με φυτικά κοσμήματα από σουβά ανάγλυφα σε ένα επίπεδο και χαρακτά, η μορφή του κιγκλιδώματος του εξώστη στην κύρια όψη προς την οδό Χαιρωνείας, το σιδερένιο κιγκλίδωμα του κλιμακοστασίου.

Τα φυτικά κοσμήματα επαναλαμβάνονται και στο εσωτερικό με παρόμοια σχήματα στις πόρτες και τις κάσες τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η περίτεχνη ξύλινη διακοσμητική κορνίζα που διατρέχει περιμετρικά το κτίσμα.

Στην κάτοψη του κτιρίου που περιγράφεται το 1951 η αρχική μορφή του εσωτερικού της βίλλας περιλαμβάνει: Υπόγειο: Μαγειρείο, πλυντήριο, 5 δωμάτια, 1 χωλ 1ος όροφος: 2 χωλ. 6 δωματια, 1 διάδρομος, αίθουσα λουτρού και αποχωρητηρίου 2ος όροφος: 1 χωλ. 3 δωματια, αίθουσα λουτρού και αποχωρητηρίου Υπερώον οικίας: σοφίτα

Με την παραχώρηση της Βίλας, πριν αρκετά χρόνια στην οικογένεια Μητσοπούλου του Ωδείου Βορείου Ελλάδος, το κτίριο και ο περιβάλλων χώρος ανακαινίζονται, η Βίλα ξαναβρίσκει την παλιά της αρχοντιά και μια νέα περίοδος στην ιστορία της είχε ξεκινήσει με τη δημιουργία του Κέντρου Πολιτισμού και Τεχνών VILLARTE. Στον περίβολό της λειτουργούσε για χρόνια και μπαρ-εστιατόριο. Αλλά αυτά όλα έγιναν παρελθόν πριν 2 χρόνια, οπότε και το κτίριο παρέμενε άδειο και προς πώληση.

Η αγορά της από τον Ιβάν Σαββίδη (που εμπλέκεται μέχρι στιγμής και στην ΠΑΕ ΠΑΟΚ και στην επαναλειτουργία του Μακεδονία Παλλάς αλλά και στην καπνοβιομηχανία ΣΕΚΑΠ) θεωρείται θετικό βήμα για την διάσωση του διατηρητέου αρχοντικού αλλά δεν έχει διευκρινισθεί ακόμα αν θα χρησιμοποιηθεί σαν κατοικία ή σαν ορμητήριο των επιχειρηματικών του δραστηριοτήτων στην Β. Ελλάδα. Η ανακαίνιση που ανατέθηκε σε αρχιτεκτονικό γραφείο πιστεύεται ότι θα ανέλθει στο ποσό του 1 εκ. ευρώ.

Πηγή: Νεώτερα Μνημεία της Θεσσαλονίκης (Πανεπιστημιακή έκδοση του 1985)