Ανάπλαση άξονα Αχειροποιήτου- Αγίας Σοφίας: το Α’ Βραβείο του Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού

H ανάπλαση του άξονα Αχειροποιήτου Αγίας Σοφίας εντάσσεται στο πλαίσιο του καθολικού πλέον αιτήματος της εποχής μας, της ανάκτησης του Δημόσιου Χώρου. Τον επαναπροσδιορισμό δηλαδή της σχέσης πόλης – πολίτη, σχέση που έχει διαταραχτεί και διαστρεβλωθεί από την χρήση του αυτοκινήτου, ως επιθετικής και κατακτητικής έκφρασης της έννοιας του ιδιωτικού εις βάρος αυτής του δημόσιου. Κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, ο δημόσιος χώρος αντιμετωπίστηκε σε μεγάλο βαθμό μονοσήμαντα και τεχνοκρατικά, ως εξυπηρέτηση της κυκλοφορίας και της στάθμευσης του αυτοκινήτου, με συνέπεια την διακοπή της αστικής συνέχειας και την υποβάθμιση της ιστορικής του πολυπλοκότητας και πολυσημαντότητας.

Ο εκτεταμένος άξονας Αχειροποιήτου Αγίας Σοφίας και το υπό ανάπλαση τμήμα – από το Πειραματικό Σχολείο, το σχεδιασμένο από τον Δημήτρη Πικιώνη, ως την Λεωφόρο Νίκης – συγκροτείται από τόπους με διαφορετικό χαρακτήρα και περιεχόμενο, που συσχετίζεται με την ιστορία και τη σύγχρονη ζωή της πόλης. Η Εγνατίας, τέμνοντας τον άξονα, ορίζει δύο διαφορετικού χαρακτήρα και έντασης επικράτειες. Το σύντομο βόρειο τμήμα, που περιλαμβάνει περισσότερο ήρεμες και εσωστρεφείς περιοχές γειτονιάς. Το εκτεταμένο νότιο, που συμπίπτει με διαφορετικής έντασης και πυκνότητας περιοχές με χαρακτηριστικά κέντρου.

Με την πρόταση μας επιχειρούμε μια «στρατηγική ήπιων επεμβάσεων, που να είναι όμως ικανές να επιφέρουν ευρείες αλλαγές του νοήματος» και να δημιουργήσουν διαφορετικές ποιότητες, εντάσεις και πυκνότητες κατά μήκος της διαδρομής, συμβατές με τη σημασία και το περιεχόμενο του κάθε τόπου. Η αντίληψη αυτή είναι στον αντίποδα μιας ολιστικής αντιμετώπισης του συνόλου, που το μετατρέπει σε ένα ομοιότροπο συνεχές.

Επιδιώκουμε:

-Την οργάνωση του συνολικού άξονα ως ευανάγνωστης αστικής αφήγησης.

-Την ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων, της φυσιογνωμίας και της διαφορετικής ατμόσφαιρας του κάθε τόπου.

-Την ενσωμάτωση των βυζαντινών μνημείων στην λειτουργία της σύγχρονης πόλης. Αποφάσεις στρατηγικής σημασίας για την επίτευξη αυτών των επιδιώξεων αποτελούν η πεζοδρόμηση της περιοχής και η οργάνωση ανοικτών χώρων, που θα αναδείξουν και θα προβάλουν τα σημαντικά μνημεία.

O κήπος της μνήμης Ερμού με Αγίας Σοφίας

Ο χώρος χαρακτηρίζεται από την δυναμικότητα του άξονα και τους τόπους-«αστικά δωμάτια» που αρθρώνονται ή περιέχονται σε αυτόν.

-Τρεις πλατείες, με σκληρά δάπεδα και διαφορετικά χαρακτηριστικά, χώροι τελετουργιών αλλά και καθημερινής δράσης:

Η εσωστρεφής και οριοθετημένη αυλή της Αχειροποιήτου.

Η ανοικτή κεντρική αστική πλατεία της Αγίας Σοφίας

Η γραμμική πλατεία της περιοχής Μητροπόλεως ως διευρυμένη «εκβολή» του άξονα.

-Τρεις «πράσινοι» χώροι, όπου κυριαρχούν χωμάτινες επιφάνειες και φυτεύσεις:

Το Πάρκο, χώρος αναψυχής και παιχνιδιού, στην περιοχή Αχειροποιήτου.

Ο Περίπατος, χώρος ανάπαυλας και περιπλάνησης, νότια της Εγνατίας

Ο «Κήπος της Μνήμης», στην οδό Ερμού, χώρος απομόνωσης και περισυλλογής.

– Ο Δρόμος- Αγορά πυκνής καθημερινότητας

Κεντρική Πλατεία Αγίας Σοφίας

Στο βόρειο τμήμα κυριαρχεί ως μνημείο η παλαιοχριστιανική Βασιλική της Αχειροποιήτου. Η ένταξη της στην λειτουργία της πόλης πραγματοποιείται, με την απόδοση ζωτικού χώρου ως αυλής στο ιστορικό της επίπεδο. Η βόρεια παρειά της οριοθετείται με ένα καθιστικό θέασης του συνολικού χώρου, από το επίπεδο της πόλης και μια ράμπα, ως περιπατητική διαδικασία επιμήκυνσης του χρόνου και οικειοποίησης του χώρου. Η μετάβαση από την Εγνατίας, οργανώνεται ως μνημειακή οδός αφιερωμένη στους ήρωες του Μακεδονικού Αγώνα. Το πάρκο αποτελεί τόπο αναψυχής και παιχνιδιού. Εμπλουτίζεται η υπάρχουσα δεντροφύτευση και δημιουργείται εκτεταμένη σκιερή περιοχή. Διαμορφώνεται ανοικτή χωμάτινη επιφάνεια-αλάνα, ως παιχνιδότοπος.

Νότια της Εγνατίας, ο άξονας διαθέτει σημαντικό εύρος και οργανώνεται σε τρεις ζώνες, διαφορετικής σημασίας και περιεχομένου. Στις δύο παρειές διαμόρφωση πεζοδρομίων, ως κίνηση της καθημερινότητας. Κεντρικά, επιφάνεια χωμάτινη με συμπιεσμένα αδρανή υλικά, με δεντροστοιχίες σκίασης, καθιστικά και σύγχρονες γλυπτικές εγκαταστάσεις, ως χώρος περιπάτου, ανάπαυσης και συνεύρεσης.

Εγνατία: Είσοδοι αριστερά προς Αγία Σοφία, δεξιά προς Αχειροποίητο

Η πλατεία Αγίας Σοφίας, κεντρική «εσωτερική» αστική πλατεία, ευανάγνωστος και δυναμικός αστικός συντελεστής, καλείται να συλλέξει ποικίλα νοήματα και λειτουργίες της πόλης. Την ιδιαίτερή της έκφραση και τον ελκυστικό της χαρακτήρα, αποδίδει:

-Το απόλυτα γεωμετρικό τετράγωνο σχήμα, που διαμορφώνει το κέντρο της.

-Η πολυμορφικότητα που αποκτά, με τη λειτουργία διακριτικής παρουσίας πιδάκων, που ενίοτε θα την μεταβάλλουν σε υγρή, δροσερή αλλά και ανακλαστική επιφάνεια και τον ενδοδαπέδιο διάσπαρτο φωτισμό, που της προσδίδει όψη ανεστραμμένου ουράνιου θόλου.

-Η υλικότητα και η υφή.

Σε αυτή προβάλλει και μέσω αυτής αναδεικνύεται κατά κύριο λόγο το βυζαντινό μνημείο. Σε αυτήν εκβάλλουν οι περιοχές του άξονα με τις διαφορετικές πυκνότητες. Σε αυτήν συναρτάται «ο κήπος της μνήμης». Ελαφρά βυθισμένος επιτρέπει τη θέαση του ναού από τον άξονα της Ερμού. Προσπελάσιμος με οργανωμένο καθιστικό παρέχει απόλαυση ηρεμίας. Αρωματικά φυτά ενεργοποιούν την όσφρηση, ως αίσθηση της μνήμης.

Στην συνέχεια του άξονα το εύρος του μειώνεται και μετασχηματίζεται σε εμπορικό δρόμο πυκνής κίνησης, ως καθημερινή διέλευση ή ως περίπατος. Το νότιο άκρο του διαμορφώνεται σε πλατεία της Μητρόπολης. Το ενιαίο συνεχές δάπεδο διευρύνει τον χώρο και τον ενοποιεί με το τμήμα που εκβάλλει στην παραλιακή Λεωφόρο Νίκης. Μια διαμόρφωση υδάτινης επιφάνειας «μεσολαβεί» στη σχέση με το απέραντο υδάτινο στοιχείο της θάλασσας. Μια σειρά από φωτεινές στήλες στο κέντρο, κατά μήκος της πλατείας, σηματοδοτούν αυτόν τον πόλο του άξονα και ξεχύνονται στη θάλασσα, ως συμβολική διάρρηξη του ορίου της παραλίας.

H oμάδα μελέτης αποτελείται από τους Αρχιτέκτονες: ΑΝΤΩΝΗΣ ΝΟΥΚΑΚΗΣ- ΜΠΟΥΚΗ ΜΠΑΜΠΑΛΟΥ-ΝΟΥΚΑΚΗ με κύριους συνεργάτες: ΒΑΡΒΑΡΑ-ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΥΡΟΦΟΡΙΔΟΥ, ΜΑΡΙΝΑ ΤΣΙΝΤΖΕΛΗ, ΑΝΤΩΝIOΣ ΧΑΖΑΠΗΣ, ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΧΡΑΝΙΩΤΗ, Αρχιτέκτονες. ΒΑΓΓΕΛΗ ΔΑΚΟΠΟΥΛΟ, Πολιτικό Μηχανικό – Συγκοινωνιολόγο. ΒΑΣΙΛΗ ΚΟΛΟΒΟ, Ηλεκτρολόγο Μηχανικό. ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΑΚΗ, Δασολόγο.