Η ζωή ξαναγυρνά στο Μπέη Χαμάμ

της Άννας Ποδάρα Εικόνες: Ελένη Βράκα

Το 1967 λόγω πολιτικών περιορισμών ο Κώστας Γαβράς αναγκάστηκε να καταφύγει στην Αλγερία για να κινηματογραφήσει το Ζ το οποίο διαδραματίζεται στην Θεσσαλονίκη. 40 χρόνια μετά βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη για να γυρίσει μια ταινία που διαδραματίζεται στην Αλγερία…

Μετά από 30 σχεδόν χρόνια εκτός λειτουργίας, το Μπεη Χαμάμ στη πλατεία Αριστοτέλους «επαναλειτουργεί» για τα γυρίσματα για την ταινία της γαλλο-αλγερινής ακτιβίστριας Rayanna, με τίτλο «Στην ηλικία μου ακόμα κρύβομαι για να καπνίσω». Πρόκειται για μια διεθνή συμπαραγωγή Γαλλίας-Αλγερίας και Ελλάδας, την οποία έχει αναλάβει η εταιρία του Κώστα Γαβρά και της συζύγου του Μισέλ Ρέι ενώ από την πλευρά της Ελλάδας συμπαραγωγός είναι η Blonde Productions, της Φένιας Κοσοβίτσα. Η ταινία χρηματοδοτείται από το ARTE, την Eurimages αλλά και το ελληνογαλλικό ταμείο, το οποίο ιδρύθηκε πέρσι μεταξύ Ελληνικού και Γαλλικού Κέντρου Κινηματογράφου, με στόχο την προσέλκυση ξένων κινηματογραφιστών στην Ελλάδα. «Οι ξένοι κινηματογραφιστές δεν προτιμούσαν την Ελλάδα, λόγω κόστους και γραφειοκρατίας αλλά τα τελευταία χρόνια αυτό αλλάζει», μας τονίζει η Φένια Κοσοβίτσα. «Το κόστος έχει μειωθεί αλλά και το γεγονός ότι η Ελλάδα παίζει παντού στα ξένα ΜΜΕ. Η γραφειοκρατία είναι ένα θέμα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε» Τα γυρίσματα ξεκίνησαν στις 29 Ιουνίου, λίγες μέρες πριν κλείσουν οι τράπεζες. «Δεν σκεφτήκαμε ποτέ να το αναβάλλουμε», μας λέει η διευθύντρια παραγωγής Τατιάνα Βέρμπη. «Είναι όμως πραγματικός άθλος, χωρίς ρευστό να διαχειρίζεσαι μια παραγωγή 50 ατόμων, να τους ταΐζεις και να φροντίζεις για όλες τις ανάγκες τους!» Η Μισέλ μας εξηγεί ότι η κρίση στην Ελλάδα αποτέλεσε έναν από τους λόγους που ήθελαν να κάνουν την ταινία στο συγκεκριμένο χαμάμ. «Είμαι και γω κατά κάποιο τρόπο Ελληνίδα! Ακόμα κι αν δεν μιλώ ελληνικά, η καρδιά μου είναι ελληνική. Επέλεξα την Ελλάδα γιατί ήθελα να την στηρίξω λόγω οικονομικής κρίσης. Υπήρχαν πολλά οθωμανικά χαμάμ που θα μπορούσαμε να επιλέξουμε σε άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα στην Αυστρία ή την Τουρκία. Ήταν όμως προσωπική μας επιλογή, να κάνουμε το γύρισμα στην Ελλάδα.»

 Rayanna και Μισέλ Γαβρά

Η υπόθεση Η ταινία αποτελεί μεταφορά στη μεγάλη οθόνη του θεατρικού έργου « Στην ηλικία μου κρύβομαι ακόμα για να καπνίσω» που παίχτηκε με επιτυχία στην Γαλλία, τη Γερμανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες.  Η υπόθεση διαδραματίζεται σε ένα χαμάμ της Αλγερίας,  το μοναδικό σημείο για τις γυναίκες που είναι no man’s land, εκεί όπου τα σώματα χαλαρώνουν και οι γλώσσες λύνονται. Οι γυναίκες, σε ένα προστατευμένο περιβάλλον οικειότητας μαζεύονται όλες μαζί, μιλούν ελεύθερα και σχολιάζουν τους άντρες και την ζωή τους. Η πρωταγωνίστρια της ταινίας είναι η διάσημη Γαλλίδα ηθοποιός με καταγωγή την Παλαιστίνη, Hiam Abbass. Υποδύεται την Fatima, την διαχειρίστρια του χαμάμ, η οποία ένα πρωί ανοίγει το χαμάμ, όπως συνήθως και υποδέχεται τις γυναίκες. Την καθημερινή ρουτίνα σπάει μια μικρή ετοιμόγεννη «παρθένα» (Lina Soualem). Η μικρή ζητά καταφύγιο στο χαμάμ,  γιατί ψάχνει ο αδελφός της για να την σκοτώσει, αφού σπίλωσε την τιμή της οικογένειας. Η εξέλιξη αυτή ξετυλίγει την πλοκή της ιστορίας και κάνει τις γυναίκες να αποφασίσουν να κάνουν την πρώτη πράξη αντίστασης εναντίον των αντρών. Ο θυμωμένος αδελφός την ψάχνει στο χαμάμ μαζί με ομάδα γενειοφόρων καθοδηγούμενων από έναν ιμάμη, που μόλις επέστρεψε από το Αφγανιστάν. «Θα κάνουμε ό,τι και ο Οδυσσέας», λέει μια από τις γυναίκες και όλες μαζί συμφωνούν να φορέσουν τις λευκές κελεμπίες κάνοντας ότι είναι όλες έγκυες και να βγουν, με γυναικεία αλληλεγγύη, να αντιμετωπίσουν την φανατισμένη αγέλη.

Η ακτιβίστρια σκηνοθέτης   «Κάθε μια από αυτές τις γυναίκες θα μπορούσε να είμαι εγώ», μας λέει η αλγερινή σκηνοθέτης. “Πριν την αναγκαστική μου εξορία υπήρχε το χαμάμ, όπου έβρισκα διαφυγή μαζί με τις άλλες γυναίκες”, λέει η Rayanna στο σκηνοθετικό της σημείωμα. «H ταινία αυτή είναι μια απάντηση στη στέρηση ελευθεριών για κάποιες από μας, ακόμα και για κάτι τόσο ασήμαντο και ανθυγιεινό, όπως το να καταστρέφουμε τα πνευμόνια μας καπνίζοντας». Η Rayanna εγκατέλειψε την Αλγερία το 1999, φοβούμενη για την ασφάλεια της και εργάζεται έκτοτε ως ηθοποιός και συγγραφέας στην Γαλλία. Μάλιστα λόγω του ακτιβιστικού της έργου υπέρ των γυναικών και κατά του φονταμενταλισμού έπεσε θύμα τρομοκρατικής ισλαμιστικής επίθεσης, το 2010. Δύο ισλαμιστές, την έλουσαν με βενζίνη και έριξαν ένα αναμμένο τσιγάρο στο πρόσωπο της.  Ευτυχώς η βενζίνη δεν αναφλέγει λόγω του κρύου και η ηθοποιός το έβαλε κάτω, πήγε το ίδιο βράδυ στο θέατρο και έπαιξε κανονικά. Η επιτυχία που είχε το θεατρικό κίνησε το ενδιαφέρον του ζεύγους Γαβρά και αποφάσισαν να το μεταφέρουν στην κινηματογραφική οθόνη.  Χρειάστηκαν περίπου 5 χρόνια για να εκπαιδευτεί η Rayanna στην σκηνοθεσία, καθώς αυτή η ταινία θα είναι η πρώτη της κινηματογραφική προσπάθεια. “Ήταν η μόνη που θα μπορούσε να το σκηνοθετήσει”, μας εξηγεί η κυρία Γαβρά, η οποία μαζί με την σκηνοθέτη είναι ουσιαστικά τα δυο θηλυκά που αποτελούν την ψυχή της ταινίας. «Δεν σκεφτήκα ποτέ να το κάνει κάποιος άλλος αφού αυτό το έργο ήταν το δικό της πνευματικό παιδί και έχει σημασία η δική της ματιά. Αφού καμιά φορά που την συμβουλεύει σκηνοθετικά ο Κώστας Γαβράς, της λέω μην τον ακούς, αυτός τα βλέπει από μια αντρική σκοπιά, κάνε αυτό που θέλεις εσύ.» Μου λέει να κάνω το φιλμ που θέλω εγώ, όχι κάποιου άλλου, λέει η Rayanna. “Ο καλός παραγωγός αποτελεί μαζί με τον σκηνοθέτη ένα ακροβατικό δίδυμο. Και οι δυο πρέπει να βλέπουν προς την ίδια κατεύθυνση. Αν πέσει ο ένας, θα πέσει και ο άλλος”, συμπληρώνει η Rayanna.

Women only Την διεύθυνση φωτογραφίας έχει αναλάβει η Ολυμπία Μυτιληναίου, μια από τις ελάχιστες γυναίκες στο κινηματογράφο που κάνουν αυτή την δουλειά και την οποία γνωρίσαμε από την  Strella του Πάνου Κούτρα και την «Miss Violence» του Αλέξανδρου Αβρανά. Τους 10 πρωταγωνιστικούς ρόλους ερμηνεύουν διάσημες ηθοποιοί της Γαλλίας με καταγωγή από το Αλγέρι και συμμετέχουν επίσης 4 ηθοποιοί από Θεσσαλονίκη (Ροδή Στεφανίδου, Μαρία Στεφανιδου, Μάρα Τσικάρα, Μαρίνα Αργυροπούλου). Όλο  το casting απαρτίζεται αποκλειστικά από γυναίκες. Ακόμα και οι τεχνικοί του συνεργείου είναι όλες  γυναίκες! « Αυτό συμβαίνει κυρίως για πρακτικούς λόγους», μας εξηγεί η Μισέλ Γαβρά. « Θέλαμε οι γυναίκες στο χαμάμ να νιώθουν άνετα, κυρίως οι ηλικιωμένες που κωλύονται στην παρουσία ενός άντρα». Η σκηνοθέτης διευκρινίζει: «Η ταινία περιέχει γυμνό αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η προσέγγιση του απευθύνεται σε ηδονοβλεψίες, ούτε σε νοσταλγούς φωτογραφιών της αποικιοκρατικής εποχής. Αυτό δεν σημαίνει έλλειψη αισθητικής σε σχέση με το γυμνό».

Ελένη Καλαμαρινού και Έλενα Φραντζή

Οι  γυναίκες κομπάρσοι Στη ταινία συμμετέχουν περίπου 40 Θεσσαλονικιές γυναίκες κομπάρσοι, από μικρά κοριτσάκια μέχρι και 82 ετών, οι οποίες δεν είχαν πριν καμία σχέση με τον κινηματογράφο. Η διευθύντρια παραγωγής και υπεύθυνη casting Τατιάνα Βέρμπη μας εξηγεί: « Για τις ανάγκες των γυρισμάτων χρειαζόμασταν  γυναίκες κάθε ηλικίας, οι οποίες να έμοιαζαν στο πρόσωπο με Αλγερινές. Δεν δυσκολευτήκαμε πολύ αφού οι Ελληνίδες έχουν όμοια χαρακτηριστικά με τις Αλγερινές.  Τις έψαξα στα ΚΑΠΗ, σε διάφορους συλλόγους, με ανακοινώσεις που έβαλα σε διαφόρους πίνακες ανακοινώσεων κτλ κτλ. Μας έχουν εκπλήξει με την υπομονή και την όρεξή τους. Δεν παραπονιούνται καθόλου και κάθονται ακούραστες μέχρι και 10 ώρες γυρισμάτων. Δίνουν παράδειγμα ακόμα και στις επαγγελματίες ηθοποιούς.” Μια από αυτές τις κυρίες είναι η κυρία Ελένη Καλαμαρινού,   βέρα Θεσσαλονικιά,  που μεγάλωσε στο κέντρο της Θεσσαλονίκης και έκανε το… «bachelor» του γάμου της στο Μπεη Χαμάμ. Επέστρεψε σήμερα 40 χρόνια μετά για να υποδυθεί μια λουόμενη Αλγερινή! «Εγώ είμαι στη χορωδία του 12ου ΚΑΠΗ Θεσσαλονίκης και από εκεί με βρήκαν. Κατά σύμπτωση, εδώ στολίστηκα νύφη, το 1967. Εκείνη την εποχή, οι γυναίκες μια μέρα πριν στολίσουν μια κοπέλα νύφη πήγαιναν όλες μαζί στο χαμάμ και πλένονταν, καλλωπίζονταν και διασκέδαζαν. Έμεναν εκεί σχεδόν όλη μέρα. Τώρα βλέπω την γυναίκα που υποδύεται την χαμαμτζού, αυτήν που τρίβει τις πελάτισες και την φτύνω. Το κάνει πολύ καλά, σαν να βλέπω την δικιά μας!” (Την 50χρονη μασέζ, την Samia, την υποδύεται η γαλλοαλγερινή Fadila Belkebla).  Η κυρία Έλενα Φραντζή βλέπει την εμπειρία αυτή σαν παιχνίδι. Την ανακάλυψε η παραγωγή στο χορευτικό σύλλογο της ΧΑΝΘ Καλαμαριάς και για τις ανάγκες της ταινίας έβαψε τα μαλλιά της κόκκινα. “Όταν δεν χρειάζεται να κρατήσω τα εγγόνια μου έρχομαι εδώ και παίζω στον… κινηματογράφο!”, μας λέει γελώντας. Το «Στην ηλικία μου ακόμα κρύβομαι για να καπνίσω» θα είναι κατά 90% στο  Μπεη Χαμάμ  και αναμένεται με την προβολή του στις αίθουσες να κάνει διάσημο σε όλο τον κόσμο ένα από τα πιο όμορφα αλλά και πιο παραμελημένα οθωμανικά χαμάμ στη χώρα μας.

Διαβάστε την ιστορία του κτιρίου εδώ