Jan Gehl: Για να είσαι καλός αρχιτέκτονας πρέπει να αγαπάς τους ανθρώπους

Του Γιάννη Σφήκα

Ο δανός αρχιτέκτονας Jan Gehl δεν χρειάζεται συστάσεις. Έχοντας καταστήσει την Κοπεγχάγη πόλη βιώσιμη, φιλική προς τους κατοίκους της και πρότυπο για τον υπόλοιπο κόσμο, καθώς το παράδειγμά της ακολούθησε η Μελβούρνη, το Σίντνει και άλλες πόλεις, βρέθηκε χθες στην Θεσσαλονίκη για να μας πει πως τίποτα δεν είναι ανέφικτο όσο κι αν σε κάθε  χώρα θα υπάρχουν πάντα δικαιολογίες. Πρόσφατα πεζοδρόμησε ένα τμήμα της λεωφόρου Broadway στο ύψος της Times Square στην Νέα Υόρκη ενώ το νέο του στοίχημα περιλαμβάνει την Μόσχα. Μας μίλησε για μια σειρά από θέματα, από την αρχιτεκτονική και την νοοτροπία των ανθρώπων μέχρι τις δυνατότητες της Θεσσαλονίκης και την μετατροπή της ΔΕΘ σε πάρκο. Απολαύστε τον. 

-Ποιο ήταν το δυσκολότερο έργο με το οποίο ασχοληθήκατε; Μοιραστείτε μαζί μας με τι ακριβώς ασχολείστε τώρα.

Ας ξεκινήσουμε με το τελευταίο. Τώρα δουλεύω στη Μόσχα. Πρόκειται για μια επιθυμία της κυβέρνησης της χώρας, του ίδιου του προέδρου Πουτιν, που έχει ενδιαφερθεί για την ποιότητα των ρωσικών πόλεων οι οποίες είναι γεμάτες αυτοκίνητα και δεν είναι θελκτικές. Υπάρχει λοιπόν τώρα στη Ρωσία μια κίνηση για την αναβάθμιση της ποιότητας των πόλεων κι ανάμεσα σε άλλους προσέλαβαν την ομάδα μου κι εμένα ώστε να εκπονήσουμε μια μελέτη για τη Μόσχα με προτάσεις για το τι πρέπει να γίνει

Όσον αφορά τη δυσκολότερη δουλειά μου, ίσως ήταν πριν 20-30 χρόνια τότε που οι άνθρωποι δυσκολευόταν να κατανοήσουν την σημασία του αστικού σχεδιασμού με γνώμονα τον ίδιο τον άνθρωπο. Πίστευαν τότε ότι ήμασταν χίπηδες από το ‘70 και δεν λέγαμε και τόσο σημαντικά πράγματα. Χρειάζεται χρόνο για να περάσεις από τις ιδέες στην πράξη και για να αλλάξει το μυαλό. Τώρα πλέον υπάρχει κατανόηση για αυτά τα θέματα.

-Βρίσκετε ομοιότητες ανάμεσα στην αρχιτεκτονική των ελληνικών πόλεων με εκείνη άλλων χωρών, της Μέσης Ανατολής για παράδειγμα;

Στο βιβλίο μου υποστηρίζω ότι υπάρχουν πολιτισμικές, κλιματικές και τοπογραφικές διαφορές όμως σε ολόκληρο τον πλανήτη έχουμε να κάνουμε με τον homo sapiens, ανθρώπους που βιολογικά είναι ίδιοι. Ανάμεσα στην Ιορδανία, την Ιαπωνία και την Γροιλανδία οι ομοιότητες είναι περισσότερες από τις διαφορές. Με δεδομένο αυτό, την ίδια δηλαδή βιολογική ιστορία ανάπτυξης του homo sapiens που ζει σ’ ολόκληρο τον πλανήτη, περνάμε στις διαφοροποιήσεις του τοπικού κλίματος, θρησκείας κλπ κι αυτό έχει επηρεάσει την κληρονομιά μας. Έτσι λοιπόν και εδώ όπως και στη Μέση Ανατολή το κλίμα είναι ηπιότερο απ’ ότι στην Φινλανδία και τη Νορβηγία ή τη Γροιλανδία.

Το κλίμα λοιπόν καθορίζει τον ιδιαίτερο τρόπο προσαρμογής για τον homo sapiens στην περιοχή αυτή κι έτσι υπάρχουν αρκετά κοινά στοιχεία ανάμεσα στη Μέση Ανατολή και την Μεσόγειο όπου οι άνθρωποι αναζητούν την ανακούφιση της σκιάς ενώ εμείς (οι Βορειοευρωπαίοι) κάνουμε σαν τρελοί για ήλιο και προσπαθούμε να βγούμε έξω για να τον απολαύσουμε. Κι αυτό είναι φυσικά διαφορετικό αλλά σε επίπεδο αναζήτησης της απόλαυσης είμαστε το ίδιο, με τον καθένα να προσαρμόζεται αναλόγως σε αυτό που έχει περισσότερο ανάγκη. Ειλικρινά είναι το ίδιο, και για τους Εσκιμώους και για τους Έλληνες.

-Πιστεύετε ότι η Θεσσαλονίκη σχεδιάστηκε σε ανθρώπινη κλίμακα; Αποτελεί μια πόλη για ανθρώπους και ποια τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της;

Δεν μπορώ να απαντήσω έχοντας δει και γυρίσει την πόλη για 3 μόνο ώρες. Ωστόσο θα μπορούσα να αναφέρω μερικά πλεονεκτήματα. Η σχέση με το νερό είναι φανταστική, πράγμα θετικό για κάθε πόλη. Επίσης μου άρεσαν πολλά σημεία κατά μήκος του θαλάσσιου μετώπου που έχουν στυλ, όπως τα ίδιου ύψους ξύλινα πλέγματα τα οποία είναι σε αστική κλίμακα. Επίσης βρίσκω ενδιαφέρουσα την διαφοροποίηση της πυκνότητας ανάμεσα στην άνω πόλη, που έχει χαμηλά κτίρια, και και την σύγχρονη πόλη με ψηλότερα κτίρια. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα αντίθεση αλλά και συνδυασμό ταυτόχρονα. Έχετε επομένως πολλά πράγματα που δουλεύουν για σας και κυρίως το γεγονός ότι αποφύγατε, δόξα τω Θεώ, την εισαγωγή ουρανοξυστών από γυαλί και ατσάλι βάσει του αμερικανικού μοντέλου. Και να συνεχίσετε στο ίδιο μοτίβο.

-Πόσο εύκολο πιστεύετε ότι είναι να διορθωθεί η ζημία που έχει ως τώρα γίνει;

Αυτό είναι εύκολο. Υποθέτω ότι έχετε το αρχικό πλαίσιο της δομής της πόλης, που δεν είναι καθόλου κακό. Η ζημία έχει γίνει από τους συγκοινωνιολόγους που φρόντισαν οι πόλεις να έχουν το μέγιστο δυνατό αριθμό αυτοκινήτων και να μετακινούνται το γρηγορότερο δυνατό. Αυτό χρειάζεται μια εκκαθάριση και θα έχετε αμέσως μια πολύ καλύτερη πόλη. Είναι πολύ χειρότερο αν δεν έχετε την «πρώτη ύλη». Αν με ρωτήσετε για το Ντουμπάι θα σας πω ότι είναι μια κατάσταση απελπιστική, η Θεσσαλονίκη όμως δεν είναι.

-Δεδομένων των ιδιαιτεροτήτων της πόλης τι ακριβώς θα αποτελούσε προτεραιότητα σας σε έναν μελλοντικό επανασχεδιασμό του αστικού τοπίου;

Δε νομίζω ότι πρέπει να μιλάμε για επανασχεδιασμό αλλά για επαναπρογραμματισμό, για διαφορετικές προτεραιότητες δηλαδή τις οποίες πρέπει να δούμε κι έπειτα να θέσουμε κάποιους στόχους. Πρέπει να συζητήσουμε και να  ορίσουμε την επαναδιατύπωση των στόχων μας. Μίλησα σήμερα γι’ αυτό ακριβώς. Πιστεύω ότι μια πόλη πρέπει να είναι φιλόξενη, ασφαλής, βιώσιμη και υγιής παρά ψηλή και γρήγορη. Κι αυτό σημαίνει αλλαγή του τρόπου με τον οποίο σκέφτεσαι τις πόλεις.

-Ένα από τα ζητήματα που απασχολούν την Θεσσαλονίκη αποτελεί η μετατροπή του χώρου της ΔΕΘ σε μητροπολιτικό πάρκο. Πόσο εφικτό στόχο αποτελεί ο σχεδιασμό πάρκων κατά τα πρότυπα των αντίστοιχων της βόρειας Ευρώπης και της Αμερικής σε μια μεσογειακή χώρα όπως η Ελλάδα;

Νομίζω ότι είναι μια κακή ιδέα. Πιστεύω ότι θα ήταν καλύτερο να κατασκευαστούν περισσότερα και μικρότερα πάρκα εκεί όπου οι άνθρωποι ζουν παρά ένα μεγάλο. Και ιδιαίτερα όταν έχετε αυτό το μακρύ θαλάσσιο μέτωπο δεν καταλαβαίνω γιατί είναι καλύτερο να έχεις ένα μητροπολιτικό πάρκο από το να πηγαίνεις κάτω στην παραλία όπου μπορείς να έχεις διάφορα μικρότερα πάρκα σε συνδυασμό με άλλα μικρότερα στις γειτονιές. Θεωρώ ότι είναι πιο εύκολο να έχεις πρόσβαση σε αυτά τα μικρότερα πάρκα στις γειτονιές, ειδικά οι ηλικιωμένοι, και είναι προτιμότερο από το να παίρνεις το αυτοκίνητο σου για να πας σε ένα μεγαλύτερο. Στο βιβλίο μου υποστηρίζω πως ό,τι συμβαίνει σε ένα οικοδομικό τετράγωνο δίπλα στο σπίτι σου είναι καλύτερο από αυτό που γίνεται δέκα οικοδομικά τετράγωνα μακριά.

-Τι θα συμβουλεύατε σ’ έναν νέο αρχιτέκτονα; Αυτό που τελικά μετράει περισσότερο είναι η έμπνευση ή τα χρήματα;

(Μας παραπέμπει σε μια παράγραφο του βιβλίου του) Για να είσαι καλός αρχιτέκτονας πρέπει να αγαπάς τους ανθρώπους. Σε μια συνέντευξή του το 2000, ο αρχιτέκτονας Ralph Erskine ρωτήθηκε τι είναι απαραίτητο για να γίνει κάποιος καλός αρχιτέκτονας. Κι εκείνος απάντησε ότι για να γίνεις καλός αρχιτέκτονας  πρέπει να αγαπάς τους ανθρώπους γιατί η αρχιτεκτονική είναι μια εφαρμοσμένη τέχνη και καθορίζει το πλαίσιο της ζωής των ανθρώπων. Πραγματικά, είναι τόσο απλό.