Σαράντα χρόνια από το σεισμό: η ζωή στην Πλατεία Ιπποδρομίου

Λέξεις: Στέλλα Παϊσανίδη

Πριν από 40 χρόνια ακριβώς η ζωή στη Θεσσαλονίκη φρέναρε με τον σεισμό της 20ης Ιουνίου του 1978. Ήταν η μέρα που έπεσε το μοναδικό κτίριο στη Θεσσαλονίκη στην Πλατεία Ιπποδρομίου. Η Θεσσαλονίκη μετατράπηκε σε πόλη της φρενίτιδας με τα εγκλωβισμένα αυτοκίνητα στους κεντρικούς της δρόμους και τις σπαρακτικές σειρήνες των ασθενοφόρων.

Στη συνείδηση των παλιών Θεσσαλονικέων αναζωπυρώθηκε ο φόβος για την Πλατεία Ιπποδρομίου. Ήδη την χαρακτήριζαν ως η «στοιχειωμένη πλατεία», η «καταραμένη», η «φόνισσα», η «μιαρή», η «γδικιωμένη», «αυτή που εκδικιέται»,  η «μάσσουσα» ή αλλιώς «αιμάσσουσα».

Ο φόβος μεταδιδόταν από γενιά σε γενιά, από αιώνα σε αιώνα. H φημολογούμενη κατάρα ξεκίνησε πολλούς αιώνες πριν, όταν ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος διέταξε την σφαγή 7000 χριστιανών στο χώρο του Ιπποδρομίου.

Το χρονικό της κατάρας 

Το 390 μ.Χ. η πολιτική του αυτοκράτορα Μέγα Θεοδοσίου προκάλεσε δυσαρέσκεια στα λαϊκά κυρίως στρώματα λόγω των δυσβάσταχτων φόρων και της κακής συμπεριφοράς των γότθων μισθοφόρων. Όταν την άνοιξη του ίδιου έτους ο διοικητής της γοτθικής φρουράς της πόλης, Βουτέριχος, συνέλαβε και φυλάκισε έναν ηνίοχο πολύ αγαπητό στο λαό, ο κόσμος αντέδρασε και απαίτησε την αποφυλάκισή του. Αυτό δεν έγινε ποτέ και έτσι η λαϊκή οργή στράφηκε κατά του διοικητή, ο οποίος δολοφονήθηκε.

Όταν ο αυτοκράτορας πληροφορήθηκε το γεγονός, διέταξε τη μέθοδο της «συλλογικής ευθύνης». Κλήθηκε, λοιπόν, ο λαός της Θεσσαλονίκης να συγκεντρωθεί στον Ιππόδρομο, για να παρακολουθήσει δήθεν ιππικούς αγώνες. Μόλις γέμισαν οι κερκίδες, οι γότθοι της φρουράς επιτέθηκαν απροειδοποίητα και κατέσφαξαν, χωρίς διάκριση φύλου και ηλικίας, περίπου 7000 αθώους.

Ο Θεοδόσιος παραδέχτηκε ότι πήρε την απόφαση «εν βρασμώ ψυχής» και ότι έστειλε μήνυμα ανάκλησης της διαταγής, το οποίο όμως δεν έφτασε εγκαίρως στον προορισμό του. Στη συνέχεια βαπτίστηκε Χριστιανός και αναμείχθηκε με τα εκκλησιαστικά ζητήματα. Έχτισε στα ριζά της Άνω Πόλης ένα ορφανοτροφείο για τα ορφανά των ανθρώπων που σφαγιάστηκαν. Από τότε ο Ιππόδρομος θεωρήθηκε στοιχειωμένο μέρος…

Διαβάστε σχετικά: Αστικοί μύθοι: Η κατάρα του Ιππόδρομου

Ένα χρόνο μετά τη σφαγή, οι Θεσσαλονικείς πήγαν στο σημείο για να θυμηθούν τα αγαπημένα πρόσωπα που έχασαν. Δεν υπήρχε οικογένεια που να μη θρηνούσε κάποιο χαμένο μέλος της. Πολλοί δεν μπόρεσαν να βρουν τον τόπο σφαγής των αγαπημένων τους προσώπων. Τα πτώματα ήταν φρικτά κακοποιημένα. Κάποια πτώματα ήταν ακέφαλα και άλλα δίχως χέρια και πόδια.

Τότε, κοιτάζοντας την πελώρια στήλη που είχε σκεπαστεί με τα πτώματα, οι Θεσσαλονικείς παρατήρησαν με φρίκη ότι η στήλη εξέβραζε αίματα. Πλήθος κόσμου άρχισε να συρρέει για να δει τη στήλη να αιμάσσει. Κανένας δε γνωρίζει ποιος, πότε και πώς ονόμασε τη στήλη «ο αιμορραγών λίθος».

Το 1978 ξαναχτύπησε το «κακό» στο Ιπποδρόμιο 

Πολλούς αιώνες αργότερα, στις 20 Ιουνίου του 1978, η Θεσσαλονίκη συνταράχθηκε από τον ισχυρό σεισμό των 7 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ. Οι κάτοικοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους, οι συγκοινωνίες διακόπηκαν, όλοι άρχισαν να αγωνιούν και να ψάχνουν για τους δικούς τους.

Το μοναδικό κτίσμα που καταστράφηκε ολοσχερώς και παρέσυρε στον θάνατο 39 ανθρώπους, όλους δηλαδή τους ενοίκους, ήταν η πολυκατοικία κοντά στον Ιερό Ναό των Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης, στην Πλατεία Ιπποδρομίου, στη συμβολή των οδών Μανουσογιαννάκη, Νικηφόρου Φωκά και Θεοχάρη.

«Η πολυκατοικία στην Πλατεία Ιπποδρομίου έπεσε αποτελώντας την μοναδική εξαίρεση γιατί πολύ κακώς επενέβησαν άνθρωποι στην αρχική αρχιτεκτονική κατασκευή της», θα δήλωναν λίγο αργότερα σεισμολόγοι που επισκέφθηκαν την πόλη από όλο τον κόσμο.

Οι μαρτυρίες των ανθρώπων που έζησαν την κατάρρευση είναι ενδεικτικές του κλίματος που επικρατούσε. «Αυτό το σκηνικό κράτησε μια βδομάδα. Περνούσες από εδώ και ήταν σαν πυροβολημένος τόπος. Εγώ έμενα δύο τρία τετράγωνα παρακάτω και ο θόρυβος ήταν εκκωφαντικός», θυμάται ο Δημήτρης Μητσόπουλος, πρόεδρος του Ωδείου Βορείου Ελλάδος και της Δραματική Σχολής Ανδρέας Βουτσινάς.

«Λένε ότι όταν έπαιρναν από εδώ τα χώματα οι μπουλντόζες, τα πήγαιναν στο Καυτατζόγλειο και από εκει τα μοίραζαν όπως ήθελαν. Γιατί μες τα πτώματα υπήρχαν και πολλά χρυσαφικά», λέει ο ιδιοκτήτης ραφείου στην πλατεία, Θόδωρος Κατσικάς. Και συνεχίζει: «είχα φύγει από το σπίτι και πληροφορήθηκα από το ραδιόφωνο για το σεισμό και το κτήριο. Την άλλη μέρα υπήρχαν σκοινιά παντού και δεν μπορούσε να μπαίνει ο κόσμος μέσα, αλλά με άφησαν να περάσω γιατί είχα μαγαζί. Όλα τριγύρω είχαν σκόνη σαν να είχε πέσει χιόνι. Η πόρτα της οικοδομής έμοιαζε με κονσέρβα με σαρδέλες, υπήρχαν εκεί στριμωγμένα δέκα άτομα. Μια γριά σώθηκε γιατί, αντί να πάει κάτω, πήγε καταλάθος στην ταράτσα».

Πολλοί ήταν οι Θεσσαλονικείς που θυμήθηκαν τη δυσάρεστη ιστορία της Πλατείας Ιπποδρομίου και είπαν: «Τα βλέπετε; Ξαναχτύπησε το κακό στο Ιπποδρόμιο. Γιατί μονάχα στο Ιπποδρόμιο έπεσε μία και μοναδική οικοδομή; H Θεσσαλονίκη έχει χιλιάδες πολυκατοικίες αλλά μονάχα στο Ιπποδρόμιο υπήρχε ο ”αιμάσσων λίθος”».

Στο ισόγειο της οικοδομής στεγάζονταν το γνωστό ζαχαροπλαστείου του Νίκου. Ο ιδιοκτήτης του ζαχαροπλαστείου, Νίκος Κουφός, ο οποίος έφυγε από τη ζωή μόλις την περασμένη Τετάρτη,. Διάφορα ακούστηκαν τότε για παρεμβάσεις στο υπόγειο. Ποτέ δεν επαληθεύτηκαν όλα αυτά.

Το Κέντρο Ιστορίας στη θέση του κακότυχου κτιρίου

Τη θέση του κακότυχου κτηρίου έρχεται να πάρει το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, ένα ερευνητικό ίδρυμα που ειδικεύεται στην ενασχόληση με την ιστορία της πόλης. Το κτίριο αποτέλεσε δωρεά του ζεύγους Αναστασίου και Ιουλίας Μπίλλη, γι’ αυτό και οι παλιοί κάτοικοι της πλατείας το αποκαλούν συνήθως «Μέγαρο Μπίλλη».

Το κτίριο περιλαμβάνει τρεις ορόφους και διαθέτει εκθεσιακό χώρο στο ισόγειο, με ειδικές προθήκες και σταντ, γραφεία διοίκησης στον πρώτο όροφο, ιστορική βιβλιοθήκη με αναγνωστήριο στον δεύτερο όροφο, καθώς και σύγχρονο χώρο εκδηλώσεων στον τρίτο όροφο, με σύστημα αυτόματης διερμηνείας, χωρητικότητας 150 περίπου ατόμων.

Το Κέντρο Ιστορίας εποπτεύεται από Συμβουλευτική Επιτροπή, στην οποία συμμετέχουν καθηγητές πανεπιστημίου, συγγραφείς, δημοσιογράφοι, συλλέκτες, δημοτικοί σύμβουλοι και άλλες προσωπικότητες της Θεσσαλονίκης.

«Εδώ πραγματικά ερευνούμε την ταυτότητα της πόλης. Η ύπαρξη ενός τέτοιου κέντρου προσελκύει φοιτητές και ειδικούς ερευνητές. Εδώ είναι η καρδιά της πόλης.  Το χώρο αυτό βαραίνει μια μεγάλη ιστορία», δηλώνει ο Προϊστάμενος του Κέντρου, Αντώνης Σατραζάνης.

Η εξέλιξη της περιοχής μέσα στα χρόνια

Γύρω στα 1700 υπήρχαν στην περιοχή πολλά πλατάνια, λίγα σπίτια και οι εκκλησίες του Αγίου Αντωνίου και του Αγίου Κωνσταντίνου. Με τον καιρό σχηματίστηκε μία λαϊκή συνοικία. Πολύ αργότερα εγκαταστάθηκαν σερβικές οικογένειες και έχτισαν την Εκκλησία του Αγίου Σάββα. Το 1828 οι πλουσιότερες οικογένειες μεταφέρθηκαν στην Εγνατία στην Εκκλησία Αγίου Αθανασίου και άφησαν την πλατεία στους φτωχότερους.

Αμέσως μετά την πυρκαγιά του 1917 η ελληνική κυβέρνηση έχτισε στην πλατεία ξύλινα παραπήγματα με κεραμοσκέπες που χώρισαν την πλατεία σε 3 μέρη, στο Κάτω Προδρόμι κοντά στον Άγιο Κωνσταντίνο, το μεσαίο Προδρόμι κοντά στον Άγιο Αντώνιο και το Επάνω Προδρόμι κοντά στη σερβική εκκλησία.

Στη δεξιά γωνία της πλατείας με την οδό Νικηφόρου Φωκά ήταν το σπίτι που ανήκε αρχικά στον ψαριανό καραβοκύρη Βασίλη Κυριακού. Αργότερα το σπίτι περιήλθε στην κατοχή του τραπεζικού υπαλλήλου Γ. Βολιώτη που το έδωσε αντιπαροχή και κτίστηκε μια πολυκατοικία. Πρόκειται για την πολυκατοικία που έθαψε στα ερείπιά της τους 39 ενοίκους της.

Από τότε μέχρι και σήμερα «τίποτα δεν έχει αλλάξει και τίποτα δεν έχει μείνει ίδιο. Έχει προστεθεί από το σεισμό και μετά το Κέντρο Ιστορίας και το σούπερ μάρκετ», λέει ο κύριος Μητσόπουλος.

Το Χριστιανικό Στέκι και η δράση του

Ωστόσο, έξι χρόνια μετά το σεισμό, το 1984, ένα ακόμη καθοριστικό για την περιοχή κτίριο έρχεται να προστεθεί: το Χριστιανικό Στέκι. Αρχικά το στέκι λειτουργούσε για τους ανθρώπους του περιθωρίου, ύστερα για τους εξαρτημένους και με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και για τους αστέγους.

Από τη Δευτέρα ως την Παρασκευή, περίπου στις 10 το πρωί, μια σειρά 70-80 ατόμων συγκεντρώνεται εκεί προκειμένου να εξασφαλίσει μία σακούλα με φαγητό. Το κάλεσμα είναι ανοικτό προς όλους και οι εθελοντές- συμμετέχοντες δεν κρατούν κάποιο αρχείο με λίστες ή ονόματα. Μάλιστα, γίνεται ξεχωριστή διανομή για τους πρόσφυγες. Ο διαχωρισμός μεταξύ Ελλήνων και προσφύγων προέκυψε ύστερα από αντιζηλίες αλλά και εξαιτίας μιας σειράς φαγητών που ήταν αποφευκτέα για τους μουσουλμάνους.

Κάθε Δευτέρα και Τετάρτη απόγευμα διεξάγεται επίσης η λεγόμενη «παρέα ή συναναστροφή». Τις ημέρες αυτές όσοι προσέρχονται μοιράζονται και κάτι από το Ευαγγέλιο.

Παράλληλα, κάθε Πέμπτη βράδυ δίνεται η δυνατότητα για μπάνιο στις γυναίκες και κάθε Παρασκευή βράδυ για μπάνιο στους άνδρες. Παρέχονται, ταυτόχρονα, και υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης.

«Εδώ δίνουμε το μήνυμα του Χριστού, της αγάπης και της ελπίδας. Βοηθάμε τους ανθρώπους από το λίγο που έχουμε συνδυαστικά με το πνευματικό κομμάτι για εκείνους που ψάχνουν μια ανακούφιση», λέει ο πρεσβύτορας στην Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία στο Χριστιανικό στέκι και υπεύθυνος για τη διακονία, Αντώνης Σακελλαρίου.

Η εικόνα της Πλατείας Ιπποδρομίου σήμερα

Σήμερα, η «κατάρα» της πλατείας είναι η αυξημένη μικροεγκληματικότητα. Οι περισσότεροι από τους καταστηματάρχες έχουν πέσει θύματα κλοπής ή έχουν δεχθεί επίθεση κατά τη διάρκεια εργασίας τους. Την προηγούμενη Τετάρτη τα ξημερώματα η ιδιοκτήτρια κομμωτηρίου, το οποίο βρίσκεται πάνω στην πλατεία, ειδοποιήθηκε από την αστυνομία για ληστεία. Σύμφωνα με κάποιο περαστικό ένας νεαρός πήρε μία πέτρα, την έριξε στην τζαμαρία και πήρε ό,τι είχε στο ταμείο καθώς και κάποιους φορτιστές.

Διαβάστε σχετικά: Καθημερινό φαινόμενο οι κλοπές κοντά στο Ναβαρίνο

Παρόμοιο περιστατικό περιγράφει ο ιδιοκτήτης του αναψυκτηρίου, Καραλής Αθανάσιος. Στα οκτώ χρόνια λειτουργίας του μαγαζιού, ο ίδιος έχει πέσει θύμα κλοπής τουλάχιστον τέσσερις φορές. Η τελευταία ήταν το Σεπτέμβριο όταν κάποιος έσπασε τη τζαμαρία του αρπάζοντας χρήματα από το ταμείο καθώς και την τηλεόραση.

Αλλά και οι δύο ιδιοκτήτες ραφείου, ο Θόδωρος Κατσικάς και ο Λάζαρος Λαζαρίδης, λένε αντίστοιχα τα εξής: «προχθές καθόμουνα και γάζωνα, όταν μπήκαν δύο άντρες. Είχα εδώ κοντά ένα πορτοφόλι και ένα τηλέφωνο. Όταν έστρεψα το κεφάλι μου για να κάνω το γαζί, τα είχαν πάρει και είχαν φύγει». «Μου έχουν βγάλει μαχαίρι αλλά και εγώ πήρα το ψαλίδι στα χέρια και εκείνος έφυγε κατευθείαν».

Τόσο η ιδιοκτήτρια του κομμωτηρίου, όσο και οι ιδιοκτήτες του βιβλιοδετείου και των ραφείων θεωρούν ότι η παραβατική δράση «ενθαρρύνεται» από τα έργα που γίνονται τελευταία στην περιοχή αφού «το πιο εύκολο είναι να πάρει κανείς μια πέτρα αντί όπλου και να σπάσει μια τζαμαρία».

«Σε αυτήν την ευθεία κάθε φορά βλέπω πεταμένα κάτω μπουφάν και ζακέτες καθώς και σπασμένα τζάμια αυτοκινήτου. Αυτό το έχω δει τουλάχιστον 10 φορές τον τελευταίο χρόνο», προσθέτει με τη σειρά της η υπάλληλος του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης.

Τέτοιου είδους γεγονότα φαίνεται πως έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο για τα μαγαζιά της περιοχής. Κάνοντας μια βόλτα στην πλατεία καταμετρούμε την ύπαρξη 50 περίπου καταστημάτων. Από αυτά τουλάχιστον τα 17 είτε έχουν τεθεί προς ενοικίαση είτε είναι απλώς σφραγισμένα.

H εξέλιξη των πραγμάτων ανά τα χρόνια δεν ήταν η καλύτερη για την πλατεία Ιπποδρομίου. Η μία κακοτυχία μετά την άλλη έζωσε την περιοχή. Μεμονωμένα γεγονότα στιγμάτησαν μια κατά τα άλλα συμπαθέστατη πλατεία. Επεμβάσεις όπως η προσθήκη του Κέντρου Ιστορίας αποτέλεσαν και θα αποτελούν μια ανάσα για τη φήμη της. Δε μένει παρά να αποβάλουμε οποιουδήποτε είδους δεισιδαιμονίες και κάποιος /α τολμηρός /η να επιλέξει το μέρος για την επόμενη επιχειρηματική του δραστηριότητα.

Τα ενοικιάζεται άλλωστε στο δρόμο είναι πολλά…

Πηγές:

1978: Η πόλη μετά  τον σεισμό / Η πόλη των κατακλυσμών, Θεσσαλονικέων Πόλις, Παράρτημα 11^ο.

Θεσσαλονίκη Επιστημονική Επετηρίδα του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης του Δήμου Θεσσαλονίκης, Ένατος Τόμος, Θεσσαλονίκη 2017.

Oι πλατείες της Θεσσαλονίκης, Κώστας Τομανάς, Εκδόσεις Νησίδες.