Στο παλαιότερο καφενείο της πόλης

Λέξεις-εικόνες: Γιώργος Τσιτιρίδης

Αν πάρεις την λεωφορειακή γραμμή 26, μετά την Πλατεία Δημοκρατίας η αναγγελία της επόμενης στάσης που θα ακούσεις λέγεται Καφαντάρι, ονομασία που έχει και η ευρύτερη περιοχή. Το όνομα της το πήρε από τον Καφαντάρη που είχε το ομώνυμο καφενείο επί της Αγ. Δημητρίου με Αρκαδιουπόλεως, το οποίο λειτουργεί μέχρι και σήμερα και είναι το παλαιότερο καφενείο της πόλης. Το καφενείο Καφαντάρι το θυμάμαι από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Σ’ αυτό σύχναζε και συνεχίζει να συχνάζει ακόμα ο θείος μου – ο αδελφός του πατέρα μου. Κατασκευάστηκε το 1917 από τον Ωραιόπουλο, πολιτικό μηχανικό που έκανε πολλά ακόμα κτίρια σε όλη τη γύρω περιοχή. Αρχικά ξεκίνησε να λειτουργεί ως καφενείο – λαϊκό κέντρο διασκέδασης όπως συνηθιζόταν εκείνη την εποχή. Ήταν δηλαδή καφενείο που κάποιες μέρες φιλοξενούσε ορχήστρα και λαϊκά σχήματα της εποχής. Από το Καφαντάρι έχουν περάσει μεγάλες προσωπικότητες του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού όπως ο Βαμβακάρης ο Τσιτσάνης και ο Μπάτης.

Την ημέρα των εγκαινίων για να φέρει καλοτυχία αλλά και για να προσφέρει μελλοντικά δροσιά με την σκιά του στους καθήμενους φυτεύτηκε ένα δέντρο, το οποίο μεγάλωσε και στέκει εκεί απ έξω αγέρωχο μέχρι και σήμερα χαρίζοντας το καλοκαίρι απλόχερα την σκιά του σε όσους κάθονται έξω στο υπερυψωμένο μπαλκονάκι. Δεν είναι ξεκάθαρο αν το μαγαζί από την αρχή είχε την ονομασία Καφαντάρι ή την απέκτησε αργότερα.

Ο Καφαντάρης ήταν εκτός από ιδιοκτήτης και κάτι σαν τοπικός αρχηγός όλης της γύρω περιοχής (η οποία έκτοτε μέχρι και σήμερα πήρε το όνομα του) την οποία διοικούσε με τα πρωτοπαλίκαρα του. Το καφενείο ήταν το στέκι και ο ορμητήριο του μέσα στο οποίο έκλεινε συμφωνίες και δοσοληψίες ως μπράβος και προστάτης των γυναικών της Μπάρας. Το Καφαντάρη είναι τοποθετημένο στην περιοχή «εκτός των δυτικών τειχών». Εκεί όπου μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του του 20ου αιώνα υπήρχαν αλευρόμυλοι, αγροικίες και χάνια στα οποία ξαπόσταιναν οι ταξιδιώτες-έμποροι, χαμαιτυπεία, τεκέδες, καφέ αμάν, καφέ σαντάν και στον σημερινό Βαρδάρη οι περιβόητοι οίκοι ανοχής της Μπάρας. Στο καφενείο σύχναζαν, εκτός από τη συμμορία του Καφαντάρη, χαρτοπαίκτες, νταβατζήδες, αγαπητικοί, αλλά και ταξιδιώτες και ζωέμποροι από το γειτονικό αλογοπάζαρο. Πολλοί αφηγητές και ιστορικοί μπερδεύουν τον Καφαντάρη με τον συνονόματο του Γιώργο Καφαντάρη, πολιτικό, πρωθυπουργό και υπουργό με πολιτική δράση που κράτησε από το 1905 μέχρι το 1945. Κάποιοι λένε ότι ο πολιτικός Καφαντάρης είχε κάνει κάποιες ομιλίες και είχε συγκεντρώσει οπαδούς του στο καφενείο κάτι που δεν είναι ιστορικά τεκμηριωμένο αλλά σίγουρα δεν έχει σχέση με τον Καφαντάρη που εκτός από ιδιοκτήτης του καφενείου και προστάτης της νύχτας υπήρξε συν της άλλοις και ταγματασφαλίτης, λαθρέμπορος και μαυραγορίτης στην κατοχή.

Μάλιστα το ίδιο το μαγαζί κρύβει ένα μυστικό που λίγοι εκτός από τον ίδιο γνώριζαν. Ένα σημείο στον τοίχο του καφενείου οδηγεί σε μυστικό πέρασμα από το οποίο κατεβαίνεις σκαλοπάτια τα οποία καταλήγουν σε μια κρυψώνα. Εκεί κρυβόταν ο Καφαντάρης αλλά αποθήκευε και την πραμάτεια του. Το μυστικό αυτό πέρασμα στην κατοχή χρησιμοποιήθηκε και ως πολεμικό καταφύγιο ενώ σήμερα χρησιμοποιείται απλά ως αποθηκευτικός χώρος. Τα αίτια θανάτου του Καφαντάρη δεν είναι ξεκάθαρα γνωστά. Άλλοι λένε ότι τον σκότωσε η Ο.Π.Λ.Α (ένοπλη οργάνωση ΤΟΥ ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, με καθήκοντα ασφαλείας, συλλογής πληροφοριών και εκτέλεσης ειδικών αποστολών, που έδρασε στις πόλεις της Ελλάδας από το καλοκαίρι του 1943 μέχρι το 1947), κάποιοι λένε ότι τον πυροβόλησαν ή τον μαχαίρωσαν έξω από το καφενείο και κάποιοι ότι πέθανε μετά την κατοχή από φυσικά αίτια. Το μόνο σίγουρο είναι ότι μετά από αυτόν το μαγαζί πέρασε στα χέρια του Χρήστου Βλαβενίδη, ο οποίος το άφησε το 1965 και το πήρε ο Καριοφύλης Διαμαντακίδης που ήρθε από το Μικρόκαρπο Κιλκίς να εγκατασταθεί στην Θεσσαλονίκη. Από αυτόν πέρασε στον υιό του Δημήτρη και σήμερα το έχει η κόρη του, η Αφροδίτη. Αποτελεί από το 1965 μια οικογενειακή επιχείρηση που συνεχίζει να λειτουργεί, παρά τις δυσκολίες, μέχρι και σήμερα.

«Μου έχουν προτείνει να το δώσω για να το κάνουν μουσική σκηνή, μεζεδοπωλείο, εστιατόριο, ουζερί αλλά θέλω να συνεχίσω την οικογενειακή παράδοση και να κρατήσω αυτό το χαρακτηριστικό του ύφος και να παραμείνει καφενείο» μας λέει η Αφροδίτη.

Από ένα σκοτεινό ανδρο συμμοριών με τα χρόνια το καφενείο Καφαντάρι έγινε ένα απλό συνοικιακό καφενείο στο οποίο σύχναζαν πολλοί Τούρκοι που είχαν μείνει μετά την ανταλλαγή στην πόλη και ήταν μαζεμένοι στην περιοχή, κάποιοι από τους οποίους παραμένουν εκεί και συνεχίζουν να είναι πελάτες. Μετά το 1922 στις γύρω γειτονιές εγκαταστάθηκαν και πολλοί πρόσφυγες, γέμισε η περιοχή και το καφενείο είχε μεγάλη κίνηση. Αργότερα έγινε και στέκι των εργατών. Πριν και μετά την «οικοδομή» οι άντρες ξαπόσταιναν εκεί για έναν καφέ. Πάνω από 300 άτομα ημερησίως πίναν τον καφέ τους στο Καφαντάρι.

Ρωτάω την Αφροδίτη για το πώς είναι τα πράγματα τώρα. “Δύσκολα”, μου απαντάει. «Προσπαθούμε να κρατηθούμε αλλά ο κόσμος πλέον έχει μαζευτεί, δεν υπάρχουν και δουλειές, δεν υπάρχει η οικοδομή ο άλλος σκέφτεται και το 1 ευρώ που θα δώσει. Επίσης έχουμε να ανταγωνιστούμε τις καφετέριες και τα μπαρ που παλιά δεν υπήρχαν. Κάποτε η μόνη διασκέδαση και διέξοδος του άντρα ήταν το καφενείο.» Γυναίκες συχνάζουν εδώ; «Έρχονται αλλά δεν είναι οι σταθεροί πελάτες, δεν θα γίνουν θαμώνες.». Ένας από τους παλαιότερους πελάτες μας ακούει που μιλάμε και συμπληρώνει: «Κάθε χρόνο πεθαίνουν και 2-3 από εμάς αλλά δεν αντικαθίστανται από καινούργιους δεν έρχονται οι νέοι… για κλείσιμο είμαστε».

Σαν διαμόρφωση ο εξωτερικός χώρος και η πρόσοψη δεν έχουν αλλάξει καθόλου. Εσωτερικά οι μόνες αλλαγές που έγιναν ήταν από τον Δημήτρη, πατέρα της Αφροδίτης, ο οποίος έφτιαξε ψευδοροφή για να μην είναι τόσο ψηλοτάβανο το μαγαζί να μπορεί να θερμαίνεται πιο εύκολα και έκανε ανακαίνιση στις τουαλέτες.

Παρά τις δυσκολίες η Αφροδίτη, τρίτης γενιάς ιδιοκτήτρια, προσπαθεί να κρατήσει ανοιχτό το καφενείο που διατηρεί την αύρα μιας άλλης εποχής που τη νοιώθεις με το που περνάς το κατώφλι του. Αν καθίσεις και πιάσεις κουβέντα με τους θαμώνες έχουν να πουν πολλές ιστορίες και να διηγηθούν πολλές από τις αναμνήσεις που έχουν από εκεί.

Αναμνήσεις παρόμοιες με τις δικές μου που θυμάμαι τον πατέρα μου, όποτε ερχόμασταν στην γειτονιά, να πίνει εδώ καφέ με τον αδελφό του και να συζητάνε ενώ εμείς παίζαμε στην παιδική χαρά απέναντι. Ο πατέρας μου δεν ζει πια, ο θείος έμεινε μόνος στη ζωή και παρά τα προβλήματα υγείας είναι εδώ κάθε πρωί και πίνει τον καφέ του, εγώ μεγάλωσα και η παιδική χαρά απέναντι στην οποία περάσαμε πολλά απογεύματα καλοκαιριού δεν υπάρχει πια.

*Αρκαδιουπόλεως 1, κάθετη στην Αγίου Δημητρίου στην αρχή της, συνέχεια της οδού Ειρήνης πάνω από την Αγίου Δημητρίου, τηλ. 2310510678