Συναντήσαμε στη Θεσσαλονίκη εκείνες που έδωσαν φωνή στις «Αόρατες Γυναίκες»

Συνέντευξη: Κική Μουστακίδου | Εικόνες: Ελπίδα Νικολαΐδου

«Για όποιον ή όποια θέλει να καταλάβει γιατί το 2019 χρειάζεται ακόμα να συζητάμε για ισότητα και δικαιώματα γυναικών, αυτό το βιβλίο δίνει μια ηχηρή απάντηση» / Στέλλα Κάσδαγλη

Αν πάρει κανείς στα χέρια του το βιβλίο «Αόρατες Γυναίκες» (Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2019), αυτή είναι η πρώτη φράση που θα διαβάσει «σκανάροντας» το εξώφυλλο. Και πράγματι, η δουλειά της Βρετανίδας συγγραφέα, δημοσιογράφου και φεμινίστριας – ακτιβίστριας, Caroline Criado Perez, κάνει θόρυβο. Και δημιουργεί -και στα δύο φύλα- σκέψεις που ίσως ποτέ δεν έχουν έρθει στην επιφάνεια.

Από το πώς το σύστημα εκχιονισμού σε μία πόλη μπορεί να είναι σεξιστικό μέχρι τη δυσκολία μιας εργαζόμενης γυναίκας στην Ιαπωνία να διεκδικήσει προαγωγή επειδή λόγω των πολλών ωρών άμισθης εργασίας στο σπίτι δεν μπορεί να πάρει μέρος στο nomunication (από το ιαπωνικό nomu=πίνω και communication), το βιβλίο της Perez μοιάζει υπερβολικό αλλά δεν είναι.

Και δεν είναι επειδή ακριβώς αναδεικνύει το έμφυλο κενό δεδομένων σε διάφορους τομείς της ζωής και της καθημερινότητας, φέρνοντάς μας όλους προ των ευθυνών μας. Οι 400 σελίδες των «Αόρατων Γυναικών» ρέουν σαν νερό και προβληματίζουν, εξοργίζουν αλλά κυρίως προσφέρουν θέα από ένα διαφορετικό «παράθυρο» στη θέση της γυναίκας στη σύγχρονη εποχή.

Δύο καθηγήτριες στο Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ, η Κατερίνα Γουλέτη και η Βασιλική Μήσιου, μετέφρασαν το βιβλίο της Βρετανίδας και τις συναντήσαμε προκειμένου να μας δώσουν τη δική τους οπτική πάνω στο έργο της.

Όπως γράφετε στο σημείωμά σας στην αρχή του βιβλίου, η πρόκληση σε αυτή τη μεταφραστική διαδικασία ήταν να αντιμετωπίσετε τον «γλωσσικό σεξισμό». Τι σημαίνει αυτό και πώς καταφέρατε να τον «νικήσετε»; 

Το βιβλίο μεταφράστηκε σε έξι μήνες και ήταν αποτέλεσμα συνεργατικής μετάφρασης στη διάρκεια της οποίας νομίζω πως λειτουργούσαμε περισσότερο σαν ένα άτομο παρά σαν δύο. Χρειάστηκε εκτενής έρευνα για την ορολογική τεκμηρίωση, καθώς το βιβλίο αναλύει σε βάθος θέματα από διαφορετικά επιστημονικά πεδία. Στη συνέχεια δουλεύαμε μαζί πάνω στη μετάφραση του κάθε κεφαλαίου, «χτενίζαμε» το κείμενο και καταλήγαμε σχεδόν πάντα ομόφωνα στις τελικές επιλογές. Η μεγαλύτερη πρόκληση πέρα από την ορολογία και το εναλλασσόμενο ύφος που προαναφέρθηκε ήταν η επιδίωξή μας να διατηρήσουμε έναν ουδέτερο ως προς το γένος λόγο. Αποφύγαμε τη χρήση διπλών τύπων, π.χ. εργοδότες και εργοδότριες, όπως και τις καθέτους σε λέξεις όπως π.χ. καθηγητές/καθηγήτριες και αντ’ αυτών χρησιμοποιήθηκαν, με τις απαραίτητες αλλαγές στην πρόταση, όροι όπως εργοδοσία και διδακτικό προσωπικό.

Πόσο δύσκολο είναι να μιλάμε στην καθημερινότητά μας στην Ελλάδα χρησιμοποιώντας ουδέτερη ως προς το φύλο γλώσσα και γιατί είναι σημαντικό να προσπαθήσουμε να το κάνουμε;

Εξαιρετικά δύσκολο. Η ίδια η δομή της ελληνικής γλώσσας καθιστά δύσκολη αυτή την προσπάθεια και η γενικευτική χρήση του αρσενικού γένους φαίνεται ότι αποτελεί μια καθολική πρακτική. Ας σκεφτούμε λίγο τις θηλυκά σημαδεμένες δημοτικές καταλήξεις επαγγελματικών ουσιαστικών (-ίνα, -ίσσα). Ακόμη και σήμερα δεν τυγχάνουν ευρείας αποδοχής, ούτε θεωρούνται κατάλληλες για επίσημα κείμενα. Την ίδια στιγμή, αρσενικά σημαδεμένες λέξεις εμφανίζονται στον λόγο όλων μας με πολύ μεγάλη συχνότητα. Γίνονται, όμως, προσπάθειες προς τη σωστή κατεύθυνση, όπως είναι η έκδοση του «Οδηγού χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας στα διοικητικά έγγραφα» από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων. Είναι δεδομένο πως όλες οι εκφάνσεις του δημόσιου λόγου συνδιαμορφώνουν τη συλλογική κοινωνική συνείδηση.

Έχοντας ασχοληθεί και οι δυο σας με ζητήματα φεμινιστικής μετάφρασης, μεγάλο μέρος της έρευνάς σας αποτέλεσε η ίδια η συγγραφέας. Τι σας έκανε περισσότερο εντύπωση στην ίδια ερευνώντας τη δράση της και τη γραφή της;

Η Caroline Criado Perez δεν επιθυμεί απλώς να καταδείξει σεξιστικά στερεότυπα που αποτυπώνονται σε έμφυλα γλωσσικά χαρακτηριστικά ή να υπογραμμίσει τη σημασία της ίσης αντιπροσώπευσης των δύο φύλων στον λόγο. Στόχος της είναι πράγματι να μας ευαισθητοποιήσει, να μας αφυπνίσει και να μας ενημερώσει. Η συγγραφέας είναι μία σύγχρονη γυναίκα με έντονα ακτιβιστική δράση. Έχει πρωτοστατήσει σε εκστρατείες για την προώθηση των γυναικείων δικαιωμάτων και χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενίοτε με λόγο δηκτικό. Αυτή ήταν και η πρόκληση για μας, να διαχειριστούμε ένα κείμενο που αποτελεί ταυτόχρονα μία επιστημονική πραγματεία με στοιχεία ενός φεμινιστικού μανιφέστου.

Υπάρχουν γυναίκες που βρίσκουν υπερβολικά αυτά που γράφει η Perez. Τι μπορεί να υποδεικνύει αυτό για την κοινωνία που ζούμε; 

Υπάρχουν σημεία που μπορεί να φαντάζουν υπερβολικά σε μια πρώτη ανάγνωση. Υπάρχει αναφορά για τη σεξιστική διάσταση του εκχιονισμού των δρόμων! Ο στόχος, όμως, της Perez δεν είναι να καταδείξει μόνο τις ηθελημένες παραβλέψεις, αλλά επιχειρεί να ρίξει φως και σε θέματα στα οποία οι γυναίκες απλώς δεν λαμβάνονται υπ’ όψη. Αυτή είναι και η πρόθεσή της, να τραβήξει την προσοχή σε ποσοτικά δεδομένα που απλώς δεν μπορείς πλέον να αγνοήσεις και να εγείρει αντιδράσεις. Θέλουμε να πιστεύουμε πως το να επιθυμούν διεκδικούν και απολαμβάνουν, εν τέλει, μεγαλύτερη ποιότητα ζωής οι γυναίκες, με ίσα δικαιώματα και ελευθερίες, δεν είναι καθόλου υπερβολικό. Το αντίθετο.

Είστε και οι δύο γυναίκες που κάνουν ακαδημαϊκή καριέρα, πιθανώς «αόρατες γυναίκες» και εσείς σε έναν κόσμο για άνδρες. Έχετε νιώσει ποτέ έτσι και τι κάνατε για να ανατρέψετε αυτή την κατάσταση; 

Η περίπτωσή μας είναι λίγο ιδιαίτερη γιατί από τα φοιτητικά μας χρόνια έως και σήμερα, πλέον πίσω από την έδρα, το περιβάλλον του τμήματός μας γυναικοκρατείται φροντίζοντας να αναδεικνύει τα θέματα έμφυλων διακρίσεων μέσα από τα μαθήματα που διδάσκονται. Δυστυχώς, όμως, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι οι γυναίκες καλούνται, σχεδόν πάντα, να αποδείξουν ότι διαθέτουν τις απαραίτητες δεξιότητες και προσόντα. Κάτι που μπορεί να αλλάξει φυσικά. Η παρουσία μας πρέπει και μπορεί να είναι ορατή και ηχηρή. Να ενημερωνόμαστε και να ενημερώνουμε, να οργανώνουμε και να συμμετέχουμε σε εκδηλώσεις και εκστρατείες, να ευαισθητοποιηθούμε και να ευαισθητοποιήσουμε την κοινωνία. Να συνδράμουμε τις προσπάθειες για μια συμπεριληπτική εκπαίδευση. Το φύλο στην εκπαίδευση μπορεί να λειτουργήσει ως βασικό εργαλείο προώθησης της έμφυλης ισότητας. Άλλωστε και η συγγραφέας του βιβλίου αυτό θέλει να αναδείξει, ότι δηλαδή η απουσία των γυναικών, ακούσια ή εκούσια, και η μη συμπερίληψή τους κατά τη λήψη αποφάσεων έχει επιπτώσεις στη ζωή όλων, σε όλη την κοινωνία.

*Βρείτε περισσότερα για το βιβλίο «Αόρατες Γυναίκες» στην επίσημη σελίδα των Εκδόσεων Μεταίχμιο ΕΔΩ

Δυο λόγια για την Κατερίνα Γουλέτη

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου συνεχίζει να ζει και να εργάζεται. Απόφοιτος του Τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ, συνέχισε τις σπουδές της ως υπότροφος της ΕΕ σε μεταπτυχιακό επίπεδο τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Η διδακτορική της διατριβή εκπονήθηκε στο ΑΠΘ με θέμα τον υποτιτλισμό και τη μεταφορά πολιτισμικών στοιχείων στην εποχής της παγκοσμιοποίησης. Από το 2006 διδάσκει στο τμήμα Αγγλικής του ΑΠΘ και στο ΔΠΜΣ της Μεταφρασης και Διερμηνείας, προσφέροντας μαθήματα πολιτισμικών σπουδών, οπτικοακουστικής μετάφρασης, μετάφρασης ειδικών κειμένων. Ως επαγγελματίας υποτιτλίστρια έχει συνεργαστεί με πολλούς φορείς και φεστιβάλ (Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης, In-edit Festival, Φεστιβάλ ΓΚΛΑΤ, Φεστιβάλ Αιγαίου, Δημήτρια, Μουσείο Μπενάκη κ.τ.λ.) καθώς και με πολλά δημόσια και ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια. Στα ερευνητικά της ενδιαφέροντα βρίσκεται κυρίως η Οπτικακουστική μετάφραση και η διασύνδεση της με τις Διαπολιτισμικές Σπουδές και τη Διδακτική των Ξένων Γλωσσών.

Δυο λόγια για τη Βασιλική Μήσιου

Ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη τα τελευταία 18 χρόνια. Αποφοίτησε από το Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές Μετάφρασης, με γλώσσες εργασίας τα αγγλικά, γαλλικά και ελληνικά. Η διδακτορική της διατριβή πραγματεύεται τις θεωρητικές αντιλήψεις και τη μεταφραστική πράξη Ελλήνων ποιητών-μεταφραστών του 19ου και 20ού αιώνα, ενώ το πρώτο μέρος της μεταδιδακτορικής της έρευνας αφορά Ελληνίδες μεταφράστριες του 19ου αιώνα και εκπονήθηκε με υποτροφία αριστείας από την Επιτροπή Ερευνών του Α.Π.Θ. Τα τελευταία χρόνια διδάσκει στο Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας μαθήματα λογοτεχνικής μετάφρασης και θεωρίας της μετάφρασης. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζουν στη λογοτεχνική και θεατρική μετάφραση, στο φύλο, τη μετάφραση και τη λογοτεχνία, στη σημειωτική και στη συγκριτική φιλολογία. Ως μεταφράστρια συνεργάζεται με διάφορους εκδοτικούς οίκους, ενώ έχει μεταφράσει έργα σύγχρονων συγγραφέων μεταξύ των οποίων της Αγγελικής Δαρλάση, του Φίλιππου Μανδηλαρά, της Πένυς Φυλακτάκη, του Γιάννη Τσίρου, του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, κ.ά. Συμμετέχει ενεργά, από τη γέννησή του μέχρι και σήμερα, στο The Greek Play Project, μια πλατφόρμα προώθησης του ελληνικού θεατρικού έργου στόχος της οποίας είναι η ανάδειξη και προβολή της σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας.