10 υπέροχα διατηρητέα σχολεία της Θεσσαλονίκης

Παλιές πηγές αναφέρουν ότι το πρώτο επίσημο σχολείο στην πόλη μας λειτούργησε το 1716. Σύμφωνα με τους Παπαγεωργίου, Χατζηιώάννου και Μωραϊτόπουλο στις αρχές του 19ου αιώνα λειτουργούε ένα σχολείο στη γειτονιά του Αγίου Νικολάου. Το παλιότερο σχολείο στη Θεσσαλονίκη στεγάστηκε στο κτίριο που ανεγέρθηκε σε σχέδια Ερνέστου Τσίλερ το 1893 στον αριθμό 132 της Εγνατίας. Μερικοί το γνωρίζουν ως Οικοκυρική Σχολή. Σήμερα δεν στεγάζει όμως πια σχολείο γι΄αυτό και δεν το συμπεριλαμβάνουμε σ΄αυτό το αφιέρωμα που αφορά σε ιστορικά κτίρια της πόλης που κτίστηκαν για σχολική χρήση ή φιλοξένησαν εκ παλαιόθεν σχολεία και εξακολουθούν να εξυπηρετούν ακόμη την εκπαίδευση στη Θεσσαλονίκη. Όπως δεν συμπεριλαμβάνουμε και το ιστορικό Πέμπτο Γυμνασιο της Κριεζώτου που λειτουργεί σήμερα στο νεόκτιστο κτίριο που παραδόθηκε φέτος ενώ αναμένεται η μελέτη και τα χρήματα για να αναπαλαιωθεί το παλιό διατηρητέο που παρουσιάζει προβλήματα στατικότητας.

Πειραματικο σχολείο του Πικιώνη

Το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 1929 για την θεωρητική και πρακτική παιδαγωγική μόρφωση των φοιτητών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, γι΄αυτό και ήταν από τότε (μέχρι σήμερα) υπό την εποπτεία του Α.Π.Θ. Το κτίριο του σχολείου σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο έργο τέχνης και είναι από τα λίγα κτίρια εκείνης της εποχής που συνδύασε τη σύγχρονη με την παραδοσιακή μακεδονίτικη αρχιτεκτονική, τη στιγμή που στην πόλη μετά την πυρκαγιά του 1917 επικράτησε ο εκλεκτικισμός. Πρωτολειτούργησε το 1934. Έμεινε σταθερά προσανατολισμένο στον προοδευτικό δημοτικισμό που υποστήριζε ο ιδρυτής του και πρώτος επόπτης καθηγητής του, Αλέξανδρος Δελμούζος. Το 1956 βραβεύτηκε από την Unesco ως ένα από τα καλύτερα σχολεία του δυτικού κόσμου.

Μαράσλειο Διδασκαλείο – Λύκειο Νούκα -19ο Γυμνάσιο- 19ο Λύκειο.(του Κείμη Κρυωνά)

Βρίσκεται σε ένα δρόμο παράλληλο της Βασιλίσσης Όλγας, επί της οδού Αλεξανδρείας 93. Το σημερινό κτίριο, περιτριγυρίζεται πλέον από τις οικοδομές της ασφυκτικής μεταπολεμικής ανοικοδόμησης και για τους βιαστικούς περαστικούς δε φαίνεται να αποκαλύπτει πως το συνοδεύει μια πολυετή ιστορία. Αποπερατώθηκε το 1905 και πρωτολειτούργησε με την επωνυμία «Ελληνογαλλικόν Εμπορικόν και Πρακτικό Λύκειο Στ.Νούκα», και αργότερα προστέθηκε στην επωνυμία του το Μαράσλειο, καθώς και οι δύο αποτέλεσαν από τους μεγαλύτερους ευεργέτες του διδασκαλείου. Σε μια εποχή όπου η Θεσσαλονίκη βρισκόταν υπό οθωμανική κυριαρχία, και δραστήρια μέλη της Ελληνικής Κοινότητας αποφασίσουν να ιδρύσουν ένα σχολείο με εμπορικό προσανατολισμό, δίνoντας βαρύτητα στην εκμάθηση της γαλλικής γλώσσας και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων στον τομέα του εμπορίου και των επιχειρήσεων. Η φήμη του σχολείου θα ξεπεράσει τα όρια της Θεσσαλονίκης, και σύντομα θα φοιτούν σ’αυτό μαθητές και από άλλα μέρη της Βόρειας Ελλάδας, μάλιστα σε ένα διάστημα μόνο το 20% των μαθητών θα προέρχονται από Θεσσαλονίκη. Μεταξύ άλλων κατά τον Α’Παγκόσμιο Πόλεμο θα στεγάσει νοσοκομείο, καθώς οι συμμαχικές δυνάμεις επέτασσαν μεγάλα κτίρια, όπως επίσης και κατά την περίοδο του ελληνοιταλικού πολέμου. Μετέπειτα, κατά την περίοδο της κατοχής θα επιταχθεί από τους Γερμανούς, για να ξαναεπιταχθεί από τους Άγγλους με την απελευθέρωση, φιλοξενώντας έτσι στους χώρους του αναρίθμητους στρατιώτες από τις στρατιές που περάσαν από τη Θεσσαλονίκη. Στο πέρασμα του χρόνου το Μαράσλειο θα υποστεί αλλαγές στον εκπαιδευτικό του χαρακτήρα, και ύστερα θα στεγάσει το Β’ Γυμνάσιο Θηλέων, το Ζ’ Γυμνάσιο-Λύκειο Θηλέων, ώσπου στη σημερινή εποχή στεγάζει το 19ο Γυμνάσιο-Λύκειο Θεσσαλονίκης. Συμπληρώνοντας έτσι μια σχεδόν αδιάλειπτη και υπερεκαντοναετή προσφορά στην εκπαίδευση της Θεσσαλονίκης. Σήμερα, ο περιβάλλων χώρος δε θυμίζει πολλά από την παλιά Θεσσαλονίκη και αποτελεί ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα όμορφα κτίρια της παλιάς Συνοικίας των Εξοχών.

Η  Ιωαννίδειος Σχολή– 40ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης

Ιστορικό διδακτήριο, κτισμένο το 1907, διατηρητέο κτίριο. Είναι το πρώτο ελληνικό δημοτικό σχολείο που ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για το κυριότερο επίτευγμα του Ιωαννιδείου κληροδοτήματος που χτίστηκε σύμφωνα με επιθυμία του διαθέτη (ο Σιατιστινός έμπορος Δημήτρης Ιωαννίδης) ως διώροφο, λιθόκτιστο οίκημα, νεοκλασικού ρυθμού στη διασταύρωση των οδών Φιλικής Εταιρείας και Μανουσογιαννάκη. Από το σχολικό έτος 1907-1908 και μετά, με την εγκατάσταση της Αστικής Σχολής, λειτούργησε ως «Ιωαννίδειος Αστική Σχολή» μέχρι το σχολικό έτος 1913-1914. Από το 1914 και ύστερα λειτούργησε ως το τρίτο δημόσιο δημοτικό σχολείο Αρρένων Θεσσαλονίκης. Στο δημοτικό φοίτησαν ο αρχαιολόγος Μανόλης Ανδρόνικος, ο Νίκος Σφενδονής, η Νινή Ζαχά, ο Γιάνης Δαλιανίδης, ο Γιάννης Βελλίδης, η Λουίζα Ποζέλι κ.ά. Μεταξύ 1928-31, στο κτίριο λειτούργησε η Νυχτερινή Εμπορική Σχολή της ΧΑΝΘ. (Πηγή: Τα σχολεία της Θεσσαλονίκης, του Κώστα Τομανά,εκδ. Νησίδες).

2ο Ισραηλίτικο δημοτικό σχολείο – 41ο Δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης

Το κτίριο θεμελιώθηκε το  1931 από τον  τότε Υπουργό παιδείας Γεώργιο Παπανδρέου επί κυβερνήσεως Ελευθέριου Βενιζέλου. Είναι ένα δημιούργημα του λαμπρού αρχιτέκτονα Ν. Μητσάκη και στην εποχή του ήταν ένα από τα πιο σύγχρονα κτίρια. Εγκαινιάστηκε στις 25/10/1933.Το σχολείο λειτούργησε για πρώτη φορά το σχολικό έτος 1933-34 ως 47^ο δημοτικό σχολείο. Η σύνθεση των μαθητών του ήταν μικτή. Το έτος εκείνο φοίτησαν περίπου 300 εβραιόπαιδες. Από το επόμενο έτος 1934-1935  το σχολείο ονομάσθηκε 2^ο δημοτικό ισραηλιτικό σχολείο και με αυτή τη μορφή λειτούργησε μέχρι την κατοχή. Τα ονόματα των δασκάλων του σχολείου θυμίζουν τις παλιές εβραϊκές οικογένειες της Θεσσαλονίκης: Ιακώβ Μποττόν, Αβραάμ Ματαράσσο, Εστέρ Σαλτιέλ, Ραχέλ Ναχμίας, Λεών Μωσσέ.

Μετά την απελευθέρωση  από τη γερμανική κατοχή, λειτούργησε ως ελληνικό σχολείο με την ονομασία 28^ο Β’ Περιφέρειας  Θεσσαλονίκης κατόπιν βασιλικού διατάγματος (1946). Το 1965 μετονομάστηκε σε 19^ο Β’ Περιφέρειας Θεσσαλονίκης (τότε 6/θέσιο).Προήχθη σε 8/θέσιο το 1965 και αργότερα σε 12/θέσιο .Τέλος ,το 1992 με υπουργική απόφαση το 41^ο Δημοτικό Σχολείο ενσωμάτωσε το 42^ο 6/θέσιο Δημοτικό Σχολείο σε ένα 12/θέσιο,το σημερινό 41^ο Δημοτικό Σχολείο.

Οικία Θοδωρή Χατζή Μήσεφ – Α’ Γυμνάσιο

Το κτίριο κατασκευάστηκε μεταξύ 1890-1896, ως οικία του Ισσακ Μπενρουμπή αρχικά αλλά πωλήθηκε γρήγορα στον Θοδωρή Χατζή Μησέφ, την ίδια εποχή και από το ίδιο συνεργείο με την οικία Ιβάν Χατζή Μήσεφ, συγγενή του Θοδωρή, που ήταν Σέρβος έμπορος βουλγαρικής υπηκοότητας, μετέπειτα 12ο Δημοτικό σχολείο που κρίθηκε ακατάλληλο πριν περίπου 12 χρόνια και σήμερα τελεί υπό κατάληψη. Το Α’ Γυμνάσο Αρρένων ιδρύθηκε στα 1760 με το όνομα “Ελληνομουσείο”. Από τα μέσα του 19ου αιώνα ονομάζεται Ελληνικό σχολείο και λειτουργεί στην οδό Στ. Τάττη. Το 1873 γίνεται εξατάξιο και ονομάζεται Ελληνικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης Αρρένων και στεγάσθηκε σε κτίριο κοντά στον Άγιο Αθανάσιο. Το 1893 μεταφέρεται σε ιδιόκτητο κτίριο, μετέπειτα οικοκυρική σχολή. Μετά την Πυρκαγιά του 1917 μεταφέρεται στο κτίριο της Βασ. Όλγας και μετονομάζεται σε Α’ Γυμνάσιο. Από το 1953 λειτουργεί και το Νυχτερινό Παράρτημα, ενώ το 1960 επεκτείνεται και στο διπλανό κτίριο λόγω αυξημένων υποχρεώσεων. Το κτίριο σφραγίστηκε λόγω επικινδυνότητας μετά τον σεισμό του 1978 (παρουσιάστηκαν βλάβες στα εξωτερικά στοιχεία αλλά και στον φέροντα οργανισμό. Αποκαταστάθηκε πλήρως στο πλαίσιο του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας «Θεσσαλονίκη 1997» και επανήλθε σε σχολική χρήση φιλοξενώντας και πάλι το Α’ Γυμνάσιο. Φέτος παραδόθηκε πλήρως ανακαινισμένο και το Παράρτημα δίπλα για να λειτουργήσει και πάλι επικουρικά.

Τουρκικό σχολείο – 51ο Δημοτικό

Το κτίριο, επί της Κασσάνδρου 54, μετρά σχεδόν 130 χρόνια ζωής. Σαν σχολικό κτίριο φαίνεται να ιδρύθηκε από τους Τούρκους το 1879. Μετά την απελευθέρωση τμήμα του βουλγαρικού στρατού εγκαταστάθηκε εκεί αλλά ο αξιωματικος της χωροφυλακής Μανόλης Τσάκωνας τους απομάκρυνε με τέχνασμα στις 17 Ιουνίου 1913. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή λειτούργησε εκεί για πρώτη φορά το 5^ο δημοτικο με πρώτο διευθυντή τον Παύλο Φατσέα, Σμυρνιο δάσκαλο και συγγραφέα, ενώ σήμερα στεγάζεται εκεί το 51^ο Δημοτικό σχολείο.

Ίδρυμα Ματανότ Λαεβιονίμ – Ιδιωτικό Δημοτικό Σχολείο και Νηπιαγωγείο Ι.Κ.Θ.

Το δημοτικό σχολείο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης «Ταλμούδ Τορά Αγκαντόλ» ιδρύθηκε το 1979, ως εξατάξιο Δημοτικό Σχολείο με παιδικό σταθμό. Η αρχική του χρήση ήταν η στέγαση του ιδρύματος της κοινότητας, Ματανότ Λαεβιονίμ, σκοπός του οποίου ήταν να παρέχει σίτιση στους ορφανούς και φτωχούς μαθητές του. Προσέφερε λοιπόν δύο ζεστά πλήρη γεύματα στα παιδιά αυτά.

Όλη του η λειτουργία βασιζόταν σε δωρεές και διοικούνταν από πολύ σημαντικές προσωπικότητες της εποχής αλλά και με την υποστήριξη της Ισραηλιτικής κοινότητας. Βαρώνος Χιρς, Ρέβαχ, Ματαράσσο, Σαλέμ, Αροέστι και Μοδιάνο είναι μερικά από τα ονόματα ανθρώπων που οραματίστηκαν μια κοινότητα χωρίς φτώχεια που θα παρέχει ίσες ευκαιρίες σε όλα τα μέλη της. Στην πρόσοψη και στο εσωτερικό του κτηρίου μπορεί κανείς να δει τις αναθηματικές, μαρμάρινες πλάκες προς τιμήν τους. Η λειτουργία του ιδρύματος σίτισης συνεχίστηκε μέχρι το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Μετά τη λήξη του πολέμου, το κτίριο περιήλθε στην ιδιοκτησία της Ι.Κ.Θ., εξυπηρετώντας διάφορους σκοπούς μέχρι το 1979.

16ο Δημοτικό Σχολείο Αγ. Ελευθερίου – 1^ο Ολοήμερο Δωδεκαθέσιο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης

Το σχολείο επί της οδού Κασσανδρέως 2 ξεκίνησε να λειτουργεί το 1930. Την εποχή εκείνη, το σχολικό αυτό κτίριο ήταν νεόδμητο και ονομαζόταν «16ο Δημοτικό Σχολείο Αγ. Ελευθερίου», καθώς η κατασκευή του σχετίζεται χρονολογικά με την κατασκευή του όμορου ναού. Εκείνη τη χρονιά, η Α’ τάξη του δημοτικού διέθετε 72 μαθητές. Το σχολείο λειτουργούσε πρωί και απόγευμα, παρέμενε κλειστό την Τετάρτη το απόγευμα και το Σαββατοκύριακο, ενώ αναλάμβανε και τη σίτιση των μαθητών. Το σχολικό κτίριο βρισκόταν στα θεμέλια το 1928, όταν υπουργός παιδείας ήταν ο Γ. Παπανδρέου, παράλληλα με το σχολείο της Καλαμαριάς, της Κάτω Τούμπας και της Ικτίνου. Τα τέσσερα αυτά σχολικά κτίσματα ανεγέρθηκαν για να καλύψουν τις ανάγκες του ανατολικού τομέα της Θεσσαλονίκης, οι οποίες μάλιστα είχαν αυξηθεί ραγδαία από την εγκατάσταση των προσφύγων στην Καλαμαριά και την Αρετσού το 1922.

Περί το 1928 ανεγέρθηκε η βόρεια πτέρυγα του σχολικού συγκροτήματος, ενώ η ανατολική κατασκευάστηκε σε δύο φάσεις, το 1975 και το 1995. Στις αρχές του πολέμου, το 1940, το σχολείο χρησιμοποιήθηκε ως νοσοκομείο για ελαφριές παθήσεις και τραυματισμούς, λειτουργώντας συμπληρωματικά ως προς το 424 στρατιωτικό νοσοκομείο στην περιοχή των πανεπιστημίων. Στα κεραμίδια του έφερε το σήμα του Ερυθρού Σταυρού, ώστε να αποφεύγει τους βομβαρδισμούς. Το 1941, με την έλευση των Γερμανών, στο κτίριο αποδίδεται και πάλι η σχολική του χρήση. Για μικρό χρονικό διάστημα, έως της έλευσης των Άγγλων, το σχολείο υπολειτουργούσε, για να ανοίξει και πάλι οριστικά μετά το 1945. Κατά την περίοδο που παρέμεινε κλειστό, τα μαθήματα διεξάγονταν σε μια μονοκατοικία της ευρύτερης περιοχής.  (πηγή: διπλωματική εργασία της Μοστρού Ευανθίας, φοιτήτριας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών).

Πέτρινο Σχολείο Πανοράματος – Α’ & Β’ Δημοτικό Σχολείο

Το ιστορικό διατηρητέο σχολείο χτίσθηκε το 1922.Τα τελευταία χρόνια φιλοξένησε  τη στέγαση του Δημοτικού Συμβουλίου και της Τεχνικής Υπηρεσίας του πρώην Δήμου Πανοράματος που πρόσφατα μεταφέρθηκαν στο Νέο Δημαρχείο του Δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη. Το 2012 ύστερα από επίπονες προσπάθειες της δημοτικής αρχής άνοιξαν ξανά οι σχολικές αίθουσες και το σχολείο επαναλειτούργησε, φιλοξενώντας στους χώρους του μαθητές της πρώτης τάξης.

Κολλέγιο Ανατόλια στο Πανόραμα

Το σχολείο ιδρύθηκε σε ένα προάστιο της Πόλης από τον ιεραπόστολο Σάιρους Χάμλιν το 1840. Το 1864 χωρίστηκε στα δυο, το ένα έμεινε στην Πόλη ως Ροβ΄ςρτειος Σχολή και το άλλο μεταφέρθηκε στη Μερζιφούντα (παλιά Ηλιούπολη) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, νοτιοανατολικά της Σαμψούντας, ως σχολείο για Έλληνες και Αρμένιους. Οι Τουρκικές αρχές ανάγκασαν το σχολείο να κλείσει οριστικά το 1922 αλλά μετά από πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου προς τον τότε πρόεδρο του σχολείου, George E. White, το Ανατόλια ξανάνοιξε στην Θεσσαλονίκη το 1924. Μέχρι την αγορά του οικοπέδου στο οποίο βρίσκονται σήμερα οι εγκαταστάσεις του σχολείου, λειτουργούσε στο περίπτερο του γαλλικού Νοσοκομείου στη Χαριλάου, ενώ το Τμήμα Θηλέων στεγάστηκε στο αρχοντικό ενός Τούρκου Μπέη στη Σοφούλη, αριθμός 20 (σημερινήστάση Κολλέγιο). Το κτίριο κάηκε το 1945.Το 1934 το τμήμα Αρρένων μεταφέρθηκε στο νεόκτιστο κτίριο στις μόνιμες εγκαταστάσεις στο Πανόραμα. Το Ανατόλια έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο στην Γερμανική κατοχή. Το κεντρικό κτίριο του σχολείο, το «Μακεδονία» (κοινώς Macedonia Hall), χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς ως γενικό επιτελείο για τα Βαλκάνια λόγω της πανοραμικής άποψης της Θεσσαλονίκης που δίνει η τοποθεσία του σχολείου, και στις αίθουσες του «Μακεδονία» υπογράφτηκε η συνθηκολόγηση της Ελλάδος το 1941.^[9] Υπενθύμιση της ιστορίας του σχολείου είναι τα εκτεταμένης έκτασης υπόγεια καταφύγια που έσκαψαν οι Γερμανοί κάτω από το σχολείο, τα οποία υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Πριν την άφιξη των Γερμανών στην Θεσσαλονίκη εκτέλεσε χρέη στρατιωτικού νοσοκομείου, ενώ μετά την έξοδο των Γερμανών περιήλθε στην κατοχή της Τέταρτης Ινδικής Μεραρχίας του Βρετανικού στρατού μέχρι το 1949. Το σχολείο διαθέτει δύο γυμνάσια, δύο λύκεια και ένα τμήμα International Baccalaureate. Στον ίδιο χώρο λειτουργούν επίσης και το νηπιαγωγείο καθώς και το δημοτικό σχολείο Ανατόλια.