Ένα αριστούργημα αρχιτεκτονικής και το στοίχημα για διάσωσή του

Ο Υδροχόος, ο Λέων, οι Δίδυμοι, αλλά και τα υπόλοιπα μέλη του ζωδιακού κύκλου, ζωγραφισμένα πριν 180 χρόνια με περίσσια δεξιοτεχνία, περιμένουν καρτερικά για σχεδόν πέντε δεκαετίες το χέρι του καλλιτέχνη εκείνου, που θα φροντίσει να παραμείνουν στη θέση τους. Εκεί, στην οροφή της μεγάλης σάλας υποδοχής του εξαιρετικής αρχιτεκτονικής αρχοντικού Τομπάζη. Περιμένουν την ώρα που το «κονάκι», όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι, στο μικρό χωριό Κεχριές της Βόρειας Εύβοιας, θα αποκτήσει και πάλι «ζωή» και οι επισκέπτες πριν απ’ όλα, όπως και στο παρελθόν, θα στρέφουν το βλέμμα τους στην οροφή για να θαυμάσουν ένα αριστουργηματικό δείγμα της παμπάλαιας τεχνικής trοmple l’ oiel και δεν θα είναι «οφθαλμαπάτη»…

Είναι ένα στοίχημα που καλείται να κερδίσει ο δήμος Μαντουδίου-Λίμνης-Αγίας Άννας, στον οποίο έχει περιέλθει το αρχοντικό, προκειμένου να διασώσει «στο παρά πέντε» ή έστω στο «και πέντε», μια ψηφίδα ιστορίας. Γιατί αν οι τοίχοι του λεηλατημένου και από το πέρασμα του χρόνου καταπονημένου αρχοντικού μπορούσαν να μιλήσουν, θα είχαν πολλά να διηγηθούν για τούτο το σημείο σε ένα άσημο χωριό, όπου συναντήθηκαν σημαντικές οικογένειες του τόπου, την οικονομία της περιοχής και τις συνθήκες ζωής των κατοίκων της και ακόμη-ακόμη, να εμπνεύσουν έναν άλλο Γιάννη Μαρή να γράψει το δικό του «Μυστικό του Άσπρου Βράχου».

Από τον Καρά-Αλή στον Τομπάζη

Η περιοχή των Κεχριών φέρεται να κατοικείται από την πρωτογεωμετρική εποχή, με το χωριό να καταγράφεται για πρώτη φορά στα τουρκικά κιτάπια το 1474 με 25 φορολογούμενες οικογένειες (σήμερα ο πληθυσμός δεν ξεπερνά τους 500 κατοίκους). Θρύλοι και παραδόσεις έχουν συνδέσει την ύπαρξη μιας βρυσούλας στην τοποθεσία Λιγοτά, με το μεσαιωνικό χωριό Λιγοτά και το πέρασμα από εκεί , του θρυλικού ήρωα του Βιτσέντζου Κορνάρου, «Ερωτόκριτου».

Στην εποχή της Τουρκοκρατίας υπήρξε τσιφλίκι του Καρά – Αλή, αλλά μετά την απελευθέρωση ο Ιωάννης Καποδίστριας θα παραχωρήσει τεράστια έκταση της περιοχής στους αδελφούς Εμμανουήλ και Ιάκωβο Τομπάζη για τη σημαντική συνεισφορά τους στην επανάσταση του ’21, καθώς για τους σκοπούς της προσέφεραν τον στόλο τους. Πολύ αργότερα, το 1925, με απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης ένα σημαντικό τμήμα του τσιφλικιού θα απαλλοτριωθεί και θα δοθεί στους ακτήμονες.

Κάπως έτσι, λοιπόν, η παλαιά ναυτική οικογένεια της Ύδρας, που έλκει την καταγωγή της από τα Βούρλα της Σμύρνης και εγκαταστάθηκε στο νησί το 1668, θα βρεθεί και στις Κεχριές Ευβοίας. Εκεί περί το 1838 θα βάλουν το θεμέλιο λίθο ενός αρχοντικού που αποτελεί ωραιότατο δείγμα νεοκλασικισμού και θα ολοκληρωθεί περίπου το 1864. Πού στις Κεχριές, εκείνη την εποχή; Λέγεται πως η αρχιτεκτονική που ακολουθήθηκε είχε κοινά χαρακτηριστικά με αυτήν του αρχοντικού που διατηρούσε η οικογένεια στην Αθήνα σε μια περίοδο που ο νεοκλασικισμός κυριαρχούσε στην πόλη. Μάλιστα ο Ερρίκος Τομπάζης, γιος του Εμμανουήλ, το 1890 αποφασίζει την κατασκευή του γνωστού και σήμερα ξενοδοχείου «Θέρμαι Σύλλα» στην Αιδηψό και, όπως αναφέρεται, η πέτρα κατασκευής του ήταν ίδια με αυτήν του αρχοντικού στις Κεχριές.

Σημείο αναφοράς

Το αρχοντικό του Τομπάζη, χτισμένο στη νότια πλευρά του χωριού ήταν και παραμένει κατά κάποιο τρόπο για πολλούς και διαφόρους λόγους σημείο αναφοράς. Προσεγγίζοντάς το κανείς έβλεπε δεξιά και αριστερά τις μεγάλες αποθήκες όπου φυλάσσονταν οι σοδειές, τους στάβλους, ένα μικρότερο οίκημα που μάλλον φιλοξενούσε τους φύλακες και τους επιστάτες και δύο μεγάλες στέρνες για την συλλογή του βρόχινου νερού και πολύ αργότερα της ρητίνης που οι ρετσινάδες συνέλεγαν από την πευκόφυτη περιοχή. Στο βάθος το αρχοντικό, (ακόμη και σήμερα περιστοιχισμένο από πεύκα και μυρτιές), όπου χτυπούσε η καρδιά της οικονομίας της περιοχής. Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι εξαρτώνταν από το «κονάκι» και δούλευαν για το «κονάκι» για πολλά χρόνια….

Όσοι είχαν την ευκαιρία να περιηγηθούν στους εσωτερικούς χώρους, είχαν να λένε για τη μοναδική διακόσμησή του. Αν εξαιρέσει κανείς τα μαγειρεία, το μπάνιο (ναι υπήρχε εσωτερικό μπάνιο!) και τον διάδρομο που διατρέχει από άκρη σε άκρη το οίκημα των 345 τ.μ., όλα τα δωμάτια είχαν περίτεχνα τζάκια και οροφογραφίες, διαφορετικές μεταξύ τους, μα απαράμιλλης ομορφιάς. Το πιο επιβλητικό δωμάτιο ήταν η σάλα υποδοχής, όπου εισέρχονταν κανείς από την κεντρική, ανατολική, είσοδο του αρχοντικού. Ανεβαίνοντας την με μάρμαρο επενδυμένη σκάλα, ο χώρος εντυπωσίαζε. Το μεγάλο τζάκι στα αριστερά με το πιάνο δίπλα στο παράθυρο , τα ανάκλιντρα, οι πολυθρόνες, οι καναπέδες με τα φίνα υφάσματα, τα τραπέζια με τις σκαλιστές καρέκλες, οι φίνες πορσελάνες και τα κρύσταλλα, οι βενετσιάνικοι καθρέπτες, τα έργα τέχνης που κοσμούσαν τους τοίχους… Αλλά πάνω από όλα η οροφή, το ταβάνι, όπου απεικονίζεται με ζωηρά χρώματα, ακτινωτά από τον ήλιο, ο ζωδιακός κύκλος.

Η αρχή του τέλους (;)

Το αρχοντικό Τομπάζη κατοικούνταν σταθερά έως τις αρχές της δεκαετίας του 1970, ιδιαίτερα κατά την άνοιξη και τους καλοκαιρινούς μήνες. Αυτήν τη χρονική περίοδο, όμως, είναι που η ουσιαστικά τελευταία κληρονόμος, η Μαριάννα Σιγούρου – Κόρκα, θα «σφραγίσει» τις πόρτες του αρχοντικού και δεν το ανοίξει ποτέ ξανά. Το χωριό, τις Κεχριές, θα το επισκέπτεται συχνά από την Αθήνα για να τακτοποιεί τα οικονομικά του πάλαι ποτέ τσιφλικιού με τον εκπρόσωπό της (ενοικιάση γαιών, πευκοδάσους κ.τ.λ.) αλλά θα διαμένει (και θα αφοσιωθεί) στο ξενοδοχείο της, το «Θέρμαι Σύλλα» στην Αιδηψό, που εδώ και χρόνια έχει αλλάξει χέρια.

Με την αυγή της δεκαετίας του 1980 το «κονάκι» όχι μόνο θα χάσει την αίγλη του, αλλά κυριολεκτικά θα απογυμνωθεί. Αποθήκες, στάβλοι, βοηθητικά οικήματα, θα γκρεμιστούν με πρωτοβουλία της κοινότητας τότε, διότι παραμελημένα πια, συνιστούσαν για το χωριό μια υγειονομική (;) απειλή. «Μην πας στο κονάκι», ήταν μια φράση που ακούγονταν από τα χείλη των περισσοτέρων μαμάδων προς την, όλο διάθεση για εξερευνήσεις, πιτσιρικαρία του χωριού. Και σύντομα η είσοδος υπηρεσίας στη δυτική πλευρά του αρχοντικού θα παραβιαστεί. Το αρχοντικό θα λεηλατηθεί σιγά-σιγά και θα υποστεί, πέρα από τη φθορά του χρόνου, τεράστιες καταστροφές.

«Μέχρι τις επενδύσεις και τα τούβλα από τα τζάκια ξήλωσαν, μέχρι κομμάτια από τα ζωγραφισμένα ταβάνια ξήλωσαν…», θα πει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κύριος Νίκανδρος, ενώ η κυρία Σοφία θα συμπληρώσει: «Δεν είναι μόνον ότι πήραν ό,τι υπήρχε στο σπίτι, έπιπλα, πιάτα, διακοσμητικά -ακόμη και ρούχα- μα κατέστρεψαν και τα βιβλία. Στο δωμάτιο που χρησιμοποιούσαν ως γραφείο, υπήρχαν βιβλιοθήκες που κάλυπταν ολόγυρα τους τοίχους… Άστα, πάνε αυτά. Για καιρό έβλεπες γύρω από το σπίτι, σκισμένα βιβλία και πολλά από αυτά στα ήταν ξένα».

Αλήθεια ποιος να ξέρει τι «πλούτο» έκρυβε εκείνο το γραφείο του αρχοντικού Τομπάζη; Ειδικά, δε, όταν η βαθύτατα καλλιεργημένη και πολύγλωσση Μαριάννα, ήταν κόρη του σημαντικού Ζακυνθινού λόγιου και διπλωμάτη Μαρίνου Σιγούρου, ο οποίος, από την πλευρά του πατέρα του, καταγόταν από τους Νορμανδούς ιππότες Segur που εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο τον 15ο αιώνα και από την πλευρά της μητέρας του από την ιταλική δουκική οικογένεια Σφόρτσα….

Κι αλήθεια ποιος να ξέρει γιατί η Μαριάννα – που προτιμούσε να την αποκαλούν Τομπάζη και έχοντας δώσει στον μονάκριβο γιό της το όνομα Ερρίκος προς τιμήν του παππού της- όταν ενημερώθηκε για την παραβίαση της ιδιοκτησίας της δεν ενδιαφέρθηκε να λάβει το οποιοδήποτε μέτρο για την προστατεύσει. Έφυγε από τη ζωή στα τέλη της δεκαετίας του ΄80 χτυπημένη από τον καρκίνο και την περιουσία διαχειρίζεται επιτροπή, καθώς ο Ερρίκος είναι ένας «ξεχωριστός» άνθρωπος.

Και τώρα τί;

Σήμερα, μπροστά από το αρχοντικό δεσπόζει ένα γήπεδο μπάσκετ! Το ίδιο το οίκημα είναι σκιά του άλλοτε ιδιαίτερου εαυτού του. Η στέγη καταρρέει. Από τις οροφογραφίες κόντρα στις αντιξοότητες με πείσμα διασώζονται τρεις από τις επτά που υπήρχαν στα έντεκα δωμάτιά του. Τα πατώματα σε πολλά σημεία έχουν υποχωρήσει είτε λόγω φυσικής φθοράς είτε λόγω φωτιάς (;) Τα ερμάρια στα δωμάτια δεν υπάρχουν. Τα τζάκια έχουν ξηλωθεί. Πέτρες από την κεντρική, ανατολική, είσοδο αλλά και τη βεράντα και τις σκάλες της δυτικής εισόδου έχουν αφαιρεθεί. Ούτε λόγος για τα κιγκλιδώματα και τα αγάλματα που στόλιζαν τους εξώστες. Γκράφιτι «στολίζουν» εξωτερικούς τοίχους… Μένουν μόνον τα πεύκα και οι μυρτιές που με το θρόισμα τους σε μεταφέρουν σε αλλοτινές εποχές….

«Κάτι πρέπει να γίνει», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κύριος Νίκανδρος, «δεν ξέρω αν είμαστε στο παρά πέντε ή στο και πέντε για να σωθεί. Είναι όμως κρίμα αν δεν σωθεί».

Και ο λόγος πια στον δήμο Μαντουδίου-Λίμνης-Αγίας Άννας, ο οποίος ενημερώνει μέσω της επίσημης ιστοσελίδας του ότι «το Σάββατο 2 Δεκεμβρίου 2017 υπεγράφη το συμβόλαιο αγοράς από τον δήμο μας του διατηρητέου αρχοντικού Τομπάζη στη θέση Κονάκι στην Κοινότητα Κεχριών που περιλαμβάνει έκταση 11.420 τ.μ., υπερυψωμένο υπόγειο 343,98 τ.μ. και υπερψυμένο ισόγειο 344,44 τ.μ. Η χρηματοδότηση της αγοράς έγινε από το Πράσινο Ταμείο και ανέρχεται στο ποσό των 127.617,97 ευρώ. Θα ακολουθήσει η αξιοποίηση του ακινήτου για κοινωνικούς ή και πολιτιστικούς σκοπούς προς όφελος της τοπικής κοινωνίας».

Πηγή: AΠΕ-ΜΠΕ