Ενεργειακή κρίση: Πώς μπορεί να μετατραπεί σε υγειονομική βόμβα

Ο χειμώνας είναι προ των πυλών και το «φάντασμα» της ενεργειακής κρίσης πλανάται πάνω από την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο.

Μπορεί ο καιρός να ήταν σύμμαχος μέχρι τώρα και το φθινόπωρο στο μεγαλύτερο διάστημα του να είχε ανοιξιάτικο… χρώμα, όμως ήδη στις ορεινές περιοχές η θερμοκρασία έχει αρχίσει να κατρακυλά, ενώ ακόμα και στις πόλεις η αλλαγή του σκηνικού είναι πλέον αισθητή.

Με παίρνει να βάλω μια ζακέτα; Μήπως το μωρό κρυώσει το βράδυ, να το σκεπάσω με κάτι ακόμα; Σκέψεις που τριγυρίζουν στο μυαλό σου βλέποντας το θερμοστάτη και τη θερμοκρασία να πλησιάζει στο σημείο που θα ενεργοποιήσει τη θέρμανση.

Άντε να περάσει ο Νοέμβριος μπας και γλιτώσουμε έναν μήνα, λες από μέσα σου, βλέποντας το δελτίο καιρού στην τηλεόραση.

Διαβάζοντας άρθρα στο εξωτερικό κυριαρχεί πλέον η άποψη ότι η ενεργειακή κρίση δεν θα έχει μόνο προεκτάσεις στην τσέπη μας, αλλά και στην υγεία μας. Και θα είναι μάλιστα εκτεταμένες και μακροχρόνιες.

Ας σκεφτούμε τους ανθρώπους εκείνους που αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας και αναγκάζονται να κρατήσουν τη θέρμανση κλειστή για να μην επιβαρυνθούν οικονομικά, ενώ κρυώνουν.

Άνθρωποι με χρόνιους πόνους που η παραμονή τους σε ένα κρύο σπίτι μπορεί να τους επιβαρύνει ακόμα περισσότερο.

Σύμφωνα με στοιχεία που δίνει στη δημοσιότητα το BBC, εκτιμάται ότι 36 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη δεν μπόρεσαν να διατηρήσουν τα σπίτια τους επαρκώς ζεστά το 2020. Στις ΗΠΑ, το 16% της χώρας βιώνει ενεργειακή φτώχεια, συμπεριλαμβανομένων 5,2 εκατομμυρίων νοικοκυριών που θεωρούνται ότι βρίσκονται πάνω από το Ομοσπονδιακό Όριο Φτώχειας. Και στην Κίνα, το 24-27% των μεσήλικων και ηλικιωμένων εκτιμάται ότι ζουν σε συνθήκες ενεργειακής φτώχειας.

Με την ασταθή αγορά ενέργειας να εκτοξεύει τις τιμές στα ύψη και την πιθανότητα διακοπής ρεύματος και παροχής αερίου, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, η κατάσταση θα μπορούσε να γίνει ακόμη χειρότερη.

Αν και οι αυξήσεις των τιμών είναι πιο ακραίες στην Ευρώπη, δε σημαίνει ότι οι Αμερικάνοι είναι άτρωτοι απέναντι στο αυξημένο ενεργειακό κόστος.

Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας έχει προειδοποιήσει ότι ο κόσμος βρίσκεται στη μέση της πρώτης πραγματικά «παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης» – που προκλήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Πολλά εκατομμύρια άνθρωποι είναι πιθανό να επηρεαστούν, αλλά το μεγαλύτερο βάρος θα πέσει στους φτωχότερους και πιο ευάλωτους.

Οι συνέπειες όλων αυτών στην υγεία δεν είναι ασήμαντες. Η επιστημονική έρευνα καθιστά σαφές ότι τα κρύα σπίτια είναι επιβλαβή και μερικές φορές ακόμη και θανατηφόρα.

Υπάρχει υψηλότερος κίνδυνος εγκεφαλικού επεισοδίου, λοίμωξης του αναπνευστικού ή άλλων τραυματισμών λόγω της μειωμένης δύναμης και επιδεξιότητας των ανθρώπων σε χαμηλές θερμοκρασίες. Τα κρύα σπίτια μπορούν να έχουν βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες για την υγεία, την ευημερία ενός ατόμου, ακόμη και τις ευκαιρίες του στη ζωή.

Οργανισμοί στο εξωτερικό σχεδιάζουν να μοιράσουν δέματα με ζεστά ρούχα ή να δημιουργήσουν ζεστούς χώρους στους οποίους οι άνθρωποι μπορούν να φιλοξενηθούν, εάν μπορούν να μετακινηθούν, για να αποφύγουν τις χαμηλές θερμοκρασίες στο σπίτι.

Ειδικοί στον τομέα της υγείας κρούουν τον κίνδυνο κάνοντας λόγο για ένα δίλημμα δημόσιας υγείας, ενώ σημειώνουν ότι αγνοούμε τον κίνδυνο.

«Βλέπεις την ανησυχία και την απόγνωση των ανθρώπων στο πρόσωπό τους» αναφέρει μέλος φιλανθρωπικής οργάνωσης τράπεζας τροφίμων στο Μπέλφαστ.

«Έχουμε δει ολόκληρες οικογένειες να κάθονται γύρω από ένα τραπέζι φορώντας τα παλτά τους» συμπληρώνει.

«Οι χαμηλές θερμοκρασίες επηρεάζουν την ίδια τη λειτουργία του σώματός μας», λέει η Dame Margaret Whitehead, καθηγήτρια δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ, στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Πάρτε ως παράδειγμα το αίμα. Όταν πέφτει η θερμοκρασία τα αιμοφόρα αγγεία μας στενεύουν ελαφρώς. Αυτό αυξάνει την αρτηριακή πίεση και εμποδίζει την κυκλοφορία. Το αίμα μας γίνεται επίσης πιο πηχτό, εν μέρει λόγω της αύξησης των επιπέδων μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται ινωδογόνο και άλλων στοιχείων που προκαλούν πήξη.

Η τελική συνέπεια αυτών των αλλαγών μπορεί να είναι ένα εγκεφαλικό ή καρδιακή προσβολή.

Για σκεφτείτε έναν ηλικιωμένο που θα αναγκαστεί να φορέσει κάτι χοντρό μέσα στο σπίτι για να προστατευτεί από το κρύο. Θα μπορούσε να χάσει την ισορροπία του και να τραυματιστεί.

Και σε δεύτερο βαθμό η εμφάνιση της υγρασίας και της μούχλας, με ότι αυτό συνεπάγεται για την υγεία των ανθρώπων.

Τα παιδιά που ζουν σε υγρά, μουχλιασμένα σπίτια έχουν αυξημένο κίνδυνο λοιμώξεων του αναπνευστικού. Αυτό έχει ανησυχήσει τους ειδικούς της δημόσιας υγείας δεδομένου ότι η ανοσία ορισμένων παιδιών μπορεί να έχει ήδη μειωθεί ως αποτέλεσμα των περιορισμών της πανδημίας.

Μια έκθεση του 2011 από το Ινστιτούτο Ισότητας Υγείας του University College του Λονδίνου (UCL), γνωστή ως ανασκόπηση Marmot, υπολόγισε ότι το 21,5% των θανάτων το χειμώνα στο Ηνωμένο Βασίλειο αποδίδονται σε κρύα σπίτια. Ο αριθμός αλλάζει χρόνο με τον χρόνο, αλλά μπορεί να ισοδυναμεί με αρκετές χιλιάδες θανάτους σε μια μόνο σεζόν.

Το 2020-2021, για παράδειγμα, καταγράφηκαν 63.000 θάνατοι το χειμώνα στην Αγγλία, το 10% των οποίων εκτιμάται ότι αποδίδονται άμεσα στη φτώχεια καυσίμων σύμφωνα με την τελευταία έκδοση της ανασκόπησης Marmot.

Μια αμερικανική μελέτη, που δημοσιεύθηκε το 2019, βρήκε μια συσχέτιση μεταξύ του ψυχρότερου καιρού και της αύξησης των νοσηλειών που σχετίζονται με την άνοια.

Άλλη έρευνα αποκαλύπτει πόσο διαδεδομένη είναι πραγματικά η σύνδεση μεταξύ της ενεργειακής φτώχειας και των προβλημάτων υγείας.

Η Harriet Thomson, ειδικός στην παγκόσμια κοινωνική πολιτική στο Πανεπιστήμιο του Birmingham, στο Ηνωμένο Βασίλειο, δημοσίευσε μια εργασία το 2017 με συναδέλφους της που ανέλυσε δεδομένα από μια μεγάλη έρευνα σε 32 ευρωπαϊκές χώρες.

Η σχέση μεταξύ της ενεργειακής φτώχειας και των προβλημάτων υγείας ήταν σαφής, αν και αυτό διέφερε από χώρα σε χώρα.

Μια ενημερωμένη έκδοση της έρευνας, η οποία όμως δεν έχει ακόμα δημοσιευτεί, υποδηλώνει ότι η κατάθλιψη συνδέεται στενά με την ενεργειακή φτώχεια και ότι αυτή η συσχέτιση ήταν πιο έντονη στις φτωχότερες χώρες.

Κάτι ανάλογο υποστηρίζει και μια μελέτη από την Κίνα.

Ένα ακόμα σοβαρό πρόβλημα που παρουσιάζεται αφορά τα παιδιά και μάλιστα μπορεί να έχει επίσης μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Ας σκεφτούμε τα μαθήματα που θα χρειαστεί να χάσει κάποιο παιδί τις ημέρες που θα πρέπει να απουσιάσει από το σχολείο εξαιτίας ενός κρυολογήματος.

Σε μια μελέτη του 2009 στη Νέα Ζηλανδία, οι ερευνητές εγκατέστησαν συσκευές θέρμανσης που αύξησαν τις θερμοκρασίες στα σπίτια εκατοντάδων παιδιών με άσθμα κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου, αυτά τα παιδιά παρουσίασαν 21% λιγότερες ημέρες απουσίας, κατά μέσο όρο. Άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά από οικογένειες που βιώνουν ενεργειακή φτώχεια τείνουν να τα πηγαίνουν λιγότερο καλά στο σχολείο γενικά, και επίσης υποφέρουν από εκφοβισμό, στίγμα και κοινωνική απομόνωση.

Και μην παραμερίζουμε και τον ψυχικό παράγοντα, σημειώνουν οι ειδικοί. «Έχουμε οικογένειες που κλείνουν τηλεοράσεις και τη θέρμανση και έχουν σε λειτουργία μόνο το ψυγείο» λέει ο Billy McGranaghan, ιδρυτής του Dad’s House, μιας φιλανθρωπικής οργάνωσης που υποστηρίζει ανύπαντρους πατέρες στο Ηνωμένο Βασίλειο.

«Οι σχέσεις μεταξύ οικογενειών περνούν κρίση, οι εντάσεις αυξάνονται, οι άνθρωποι αυξάνονται πώς θα πληρώσουν τους λογαριασμούς ενέργειας και τη θέρμανσή τους. Οι προοπτικές μοιάζουν ζοφερές, αλλά υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να βοηθήσουν» προσθέτει.