Κάπνισμα: 10 ιατρικοί λόγοι που πρέπει να το κόψεις – Ειδικός εξηγεί

Λέξεις: Γεώργιος Κοντιζάς

Το κάπνισμα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους και πιο καλά τεκμηριωμένους παράγοντες κινδύνου για μια τεράστια ποικιλία νοσημάτων και η απόφαση διακοπής του είναι ίσως η πιο αποτελεσματική παρέμβαση που μπορεί να κάνει κάποιος για την υγεία του.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι που στηρίζονται σε στέρεα ιατρικά και επιστημονικά δεδομένα οι οποίοι δείχνουν γιατί η διακοπή του καπνίσματος έχει τόσο μεγάλη σημασία. Θα παρουσιάσω δέκα βασικούς λόγους, αναλύοντας τον καθένα με την αναγκαία βιολογική και κλινική τεκμηρίωση.

• Ο πρώτος λόγος αφορά την πρόληψη του καρκίνου.

Το κάπνισμα συνδέεται άμεσα με τον καρκίνο του πνεύμονα, που αποτελεί την κυριότερη αιτία θανάτου από κακοήθεια παγκοσμίως, αλλά και με μια σειρά άλλων καρκίνων όπως του λάρυγγα, του οισοφάγου, του παγκρέατος, της ουροδόχου κύστης και του νεφρού. Οι καρκινογόνες ουσίες του καπνού προκαλούν μεταλλάξεις στο DNA, αυξάνουν το οξειδωτικό στρες και οδηγούν σε δυσλειτουργία των μηχανισμών επιδιόρθωσης του γενετικού υλικού. Η διακοπή του καπνίσματος μειώνει σταδιακά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου, με μελέτες να δείχνουν ότι ακόμη και μετά από χρόνια καπνίσματος, η διακοπή οδηγεί σε σημαντική μείωση του σχετικού κινδύνου σε βάθος δεκαετίας. Ο δεύτερος λόγος είναι η προστασία του καρδιαγγειακού συστήματος.

• Το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο εμφράγματος του μυοκαρδίου, εγκεφαλικού επεισοδίου, περιφερικής αρτηριοπάθειας και αιφνίδιου καρδιακού θανάτου.

Αυτό συμβαίνει μέσω πολλαπλών μηχανισμών όπως η βλάβη του ενδοθηλίου, η αυξημένη τάση θρόμβωσης, η δυσλειτουργία των αιμοπεταλίων, η αύξηση της αρτηριακής πίεσης και η επιτάχυνση της αθηροσκλήρωσης. Μελέτες έχουν δείξει ότι η διακοπή του καπνίσματος οδηγεί σε θεαματική μείωση του κινδύνου εμφράγματος μέσα σε μόλις δύο χρόνια, ενώ η αρτηριακή λειτουργία βελτιώνεται ήδη από τις πρώτες εβδομάδες.

• Ο τρίτος λόγος είναι η πρόληψη της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας.

Το κάπνισμα είναι ο κυρίαρχος αιτιολογικός παράγοντας της νόσου, η οποία χαρακτηρίζεται από προοδευτική καταστροφή του πνευμονικού παρεγχύματος και περιορισμό της ροής του αέρα. Η διακοπή του καπνίσματος αποτελεί τη μοναδική παρέμβαση που μπορεί να επιβραδύνει την πτώση της αναπνευστικής λειτουργίας, να μειώσει τα επεισόδια παροξύνσεων και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής. Όσο νωρίτερα γίνει η διακοπή τόσο μεγαλύτερο είναι το όφελος, όμως ακόμη και σε προχωρημένα στάδια η διακοπή συμβάλλει στη σταθεροποίηση της νόσου.

• Ο τέταρτος λόγος αφορά την υγεία του εγκεφάλου.

Το κάπνισμα σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο αγγειακής άνοιας και νόσου Alzheimer, καθώς και με αυξημένο ποσοστό εγκεφαλικών επεισοδίων. Οι μηχανισμοί περιλαμβάνουν την αθηροσκλήρωση των εγκεφαλικών αγγείων, την οξειδωτική βλάβη των νευρώνων και τη διαταραχή της μικροκυκλοφορίας. Έρευνες δείχνουν ότι η διακοπή μειώνει τον κίνδυνο άνοιας και προστατεύει τις γνωστικές λειτουργίες σε βάθος χρόνου.

• Ο πέμπτος λόγος είναι η προστασία από μεταβολικές διαταραχές.

Το κάπνισμα προάγει την αντίσταση στην ινσουλίνη, αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και επιβαρύνει τον γλυκαιμικό έλεγχο σε ήδη διαγνωσμένους διαβητικούς.

Οι καπνιστές έχουν υψηλότερα επίπεδα κοιλιακού λίπους και δυσμενέστερο λιπιδαιμικό προφίλ. Η διακοπή του καπνίσματος βοηθά στην καλύτερη γλυκαιμική ρύθμιση και μειώνει τον κίνδυνο μικροαγγειακών και μακροαγγειακών επιπλοκών.

• Ο έκτος λόγος είναι η βελτίωση της ανοσολογικής λειτουργίας.

Το κάπνισμα εξασθενεί την άμυνα του οργανισμού, οδηγεί σε αυξημένη επιρρέπεια σε λοιμώξεις όπως η γρίπη, η πνευμονία και η φυματίωση, ενώ μειώνει την αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Επίσης, η διαρκής φλεγμονή που προκαλεί προάγει την εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων. Με τη διακοπή, το ανοσοποιητικό σύστημα ανακτά μέρος της φυσιολογικής του λειτουργίας και μειώνεται ο κίνδυνος λοιμώξεων.

• Ο έβδομος λόγος σχετίζεται με την υγεία του πεπτικού συστήματος.

Το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης, πεπτικού έλκους και νόσων όπως η νόσος Crohn. Επίσης, αποτελεί παράγοντα κινδύνου για καρκίνο του στομάχου, του παχέος εντέρου και του παγκρέατος. Η διακοπή του καπνίσματος οδηγεί σε βελτίωση της γαστρικής κινητικότητας, καλύτερη ανταπόκριση στη φαρμακευτική αγωγή και μειωμένο κίνδυνο κακοήθειας.

• Ο όγδοος λόγος αφορά την αναπαραγωγική υγεία.

Στους άνδρες το κάπνισμα σχετίζεται με στυτική δυσλειτουργία λόγω αγγειακής βλάβης και μειωμένης ροής αίματος στα σηραγγώδη σώματα, ενώ στις γυναίκες μειώνει τη γονιμότητα και επιταχύνει την εμμηνόπαυση. Επίσης, το κάπνισμα κατά την εγκυμοσύνη συνδέεται με αποβολές, πρόωρο τοκετό, χαμηλό βάρος γέννησης και αυξημένο κίνδυνο αιφνίδιου βρεφικού θανάτου. Η διακοπή προ της σύλληψης ή ακόμη και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης βελτιώνει σημαντικά την έκβαση για τη μητέρα και το παιδί.

• Ο ένατος λόγος είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής και της φυσικής κατάστασης.

Οι καπνιστές παρουσιάζουν μειωμένη αντοχή, εύκολη κόπωση και δυσκολία στην άσκηση λόγω μειωμένης οξυγόνωσης και πνευμονικής λειτουργίας. Η διακοπή οδηγεί σε καλύτερη αναπνευστική ικανότητα, αύξηση της αντοχής και καλύτερη οξυγόνωση των ιστών. Επιπλέον βελτιώνεται η αίσθηση της γεύσης και της όσφρησης, η υγεία του δέρματος και η εμφάνιση των δοντιών. Αυτές οι αλλαγές δεν είναι μόνο αισθητικές αλλά έχουν πραγματική βιολογική βάση καθώς το σώμα ανακτά την ομοιόσταση του.

• Ο δέκατος λόγος είναι η επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής.

Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω παραγόντων μεταφράζεται σε αυξημένο κίνδυνο πρόωρου θανάτου στους καπνιστές. Μελέτες σε μεγάλα πληθυσμιακά δείγματα δείχνουν ότι η διακοπή του καπνίσματος σε οποιαδήποτε ηλικία αυξάνει το προσδόκιμο ζωής. Άτομα που διακόπτουν πριν την ηλικία των 40 κερδίζουν σχεδόν δέκα χρόνια ζωής σε σχέση με αυτούς που συνεχίζουν, ενώ ακόμη και σε μεγαλύτερες ηλικίες η διακοπή οδηγεί σε σημαντικό όφελος.

Η ιατρική τεκμηρίωση πίσω από αυτούς τους δέκα λόγους είναι αδιαμφισβήτητη και δείχνει με σαφήνεια ότι το κάπνισμα δεν υπάρχει όριο κάτω από το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ασφαλές.

Οι χιλιάδες χημικές ουσίες που περιέχονται στον καπνό, οι περισσότερες από τις οποίες είναι τοξικές ή καρκινογόνες, προκαλούν εκτεταμένη βλάβη σε όλα σχεδόν τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού. Η διακοπή είναι μια πράξη με τεράστια επίδραση όχι μόνο στην ατομική υγεία αλλά και στη δημόσια υγεία, καθώς μειώνει το βάρος νοσηρότητας και θνησιμότητας, περιορίζει το κόστος για τα συστήματα υγείας και προστατεύει τους γύρω από την έκθεση σε παθητικό κάπνισμα.

Η δυσκολία διακοπής είναι γνωστή και οφείλεται στον ισχυρό εθισμό που προκαλεί η νικοτίνη, όμως η σύγχρονη ιατρική διαθέτει πληθώρα εργαλείων που βοηθούν στην απεξάρτηση. Φαρμακευτικές θεραπείες, συμβουλευτική, υποκατάστατα νικοτίνης και προγράμματα υποστήριξης αυξάνουν σημαντικά τα ποσοστά επιτυχίας. Το σημαντικότερο όμως είναι η κατανόηση του τεράστιου ιατρικού οφέλους που αποκομίζει κάποιος με τη διακοπή. Κάθε μέρα χωρίς τσιγάρο αποτελεί κέρδος για τον οργανισμό, καθώς οι βλάβες αρχίζουν να αναστρέφονται από τις πρώτες κιόλας ώρες.

Συνοψίζοντας, οι δέκα βασικοί ιατρικοί λόγοι για να κόψει κάποιος το κάπνισμα περιλαμβάνουν τη μείωση του κινδύνου καρκίνου, τη βελτίωση της καρδιαγγειακής υγείας, την πρόληψη της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας, την προστασία του εγκεφάλου, τη μείωση του κινδύνου διαβήτη, την ενίσχυση του ανοσοποιητικού, τη βελτίωση της γαστρεντερικής υγείας, τη διαφύλαξη της αναπαραγωγικής λειτουργίας, την καλύτερη ποιότητα ζωής και τελικά την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης.

Κάθε ένας από αυτούς τους λόγους αποτελεί από μόνος του επαρκές κίνητρο για διακοπή, όμως όταν ληφθούν όλοι μαζί καθίσταται ξεκάθαρο ότι η απόφαση αυτή είναι η πιο σημαντική που μπορεί να πάρει κανείς για το μέλλον της υγείας του. 

*Ο Γεώργιος Κοντιζάς είναι γιατρός, γαστρεντερολόγος.