Li-Fraumeni: Τι είναι το σύνδρομο που συνδέεται με τον καρκίνο – Πώς εξαπλώθηκε το σπέρμα του δότη

Στην Ελλάδα έχουν γεννηθεί 18 παιδιά σε 11 οικογένειες με σπέρμα δότη από την Δανία που ήταν εν αγνοία του φορέας γενετικής μετάλλαξης η οποία αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο καρκίνου.

Σύμφωνα με δημοσιογραφική έρευνα από 14 οργανισμούς, από τα δείγματα του εν λόγω προσώπου έχουν «γεννηθεί» τουλάχιστον 197 παιδιά σε όλη την Ευρώπη. Η τελευταία φορά που χρησιμοποιήθηκε το σπέρμα του συγκεκριμένου ανθρώπου από κλινική στη χώρα μας ήταν το 2017, σύμφωνα με πληροφορίες του ΑΠΕ.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με όσα ισχύουν, από τον ίδιο δότη μπορούν να γεννηθούν παιδιά σε 12 οικογένειες, άρα σύμφωνα με πηγές από την Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής το όριο στην Ελλάδα δεν ξεπεράστηκε καθώς τα 18 παιδιά γεννήθηκαν σε 11 οικογένειες.

Η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής έχει ενημερώσει τις κλινικές, οι οποίες με τη σειρά τους ενημερώνουν τις οικογένειες που έλαβαν το γενετικό υλικό του συγκεκριμένου άνδρα από την Δανία για περαιτέρω έλεγχο.

Η ανακοίνωση της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής

«Σε συνέχεια κοινοποίησης στην Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής αναφοράς εξαιρετικού συμβάντος που αφορά δότη σπέρματος Τράπεζας Κρυοσυντήρησης του Εξωτερικού, o οποίος παρότι υγιής φέρει σε μωσαϊκό πρότυπο (10-19% των κυττάρων της γαμετικής σειράς) την αγνώστου κλινικής σημασίας (VlJS) παραλλαγή c.325T>A p.(Phe10911e) στο γονίδιο ΤΡ53 (ΝΜ_ΟΟΟ546.5), οι Καθηγήτριες κ.κ. Μ. Σιμοπούλου και Μ. Γαζούλη εισηγήθηκαν στο Εποπτικό Συμβούλιο της ΕΑΙΥΑ ότι σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία οι παραλλαγές του γονιδίου ΤΡ53 στα κύτταρα της γαμετικής σειράς αποτελούν τη βασική αιτία του Συνδρόμου Li-Fraumeni, το οποίο προδιαθέτει σε ποικίλους κακοήθεις όγκους πρώιμης έναρξης. Επειδή δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα οι μελλοντικοί βιολογικοί απόγονοι του εν λόγω δότη να εμφανίσουν κλινική συμπτωματολογία που να σχετίζεται με το Σύνδρομο Li-Fraumeni, το Εποπτικό Συμβούλιο της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής αποφάσισε:

Την καθολική απαγόρευση της διάθεσης και χρήσης γεννητικού υλικού του εν λόγω δότη στο μέλλον και την πραγματοποίηση ενεργειών από τις Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής αναφορικά με τους λήπτες που έχουν πραγματοποιήσει πλήρεις κύκλους ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής με γεννητικό υλικό του εν λόγω δότη. Συγκεκριμένα, οι θεράποντες ιατροί αφού ενημερώσουν γραπτώς τους λήπτες να τους ζητήσουν την αποστολή δεδομένων σχετικά με την έκβαση των εν λόγω κύκλων ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Στην περίπτωση γέννησης ζώντος νεογνού, οι θεράποντες ιατροί θα πρέπει να ζητήσουν από τους λήπτες την παροχή πληροφοριών σχετικά με τη γενικότερη υγεία των απογόνων τους και δεδομένα από την νεογνική ή/και παιδιατρική παρακολούθηση. Θα πρέπει επίσης να συστήσουν την διενέργεια στοχευμένου μοριακού γονιδιακού ελέγχου των γεννηθέντων τέκνων, ώστε να διαπιστωθεί εάν αυτά φέρουν την αγνώστου κλινικής σημασίας (VlJS) παραλλαγή c.325T>A p.(Phe10911e) στο γονίδιο ΤΡ53, την οποία φέρει ο συγκεκριμένος δότης.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που έχουμε λάβει μέχρι σήμερα, στην Ελλάδα με γεννητικό υλικό του εν λόγω δότη έχουν γεννηθεί 18 παιδιά (υπάρχουν οικογένειες με περισσότερα του ενός τέκνα).

Σημειώνεται ότι ο δότης είχε υποβληθεί στους απαραίτητους ελέγχους σύμφωνα με τη νομοθεσία της χώρας προέλευσης, στους οποίους δεν προβλέπεται ο έλεγχος για τις συγκεκριμένες σπάνιες κληρονομικές μεταλλάξεις στο εν λόγω γονίδιο».

Εχουν πεθάνει παιδιά

Ενας Δανός δότης σπέρματος, ο οποίος εν αγνοία του έφερε μια γενετική μετάλλαξη που αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο καρκίνου, έχει γίνει πατέρας τουλάχιστον 197 παιδιών σε όλη την Ευρώπη, σύμφωνα με μεγάλη έρευνα.

Μερικά από τα παιδιά αυτά έχουν ήδη πεθάνει, μεταδίδει το BBC, και μόνο μια μειονότητα που κληρονομεί τη μετάλλαξη θα γλιτώσει από τον καρκίνο.

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Σπέρματος της Δανίας, η οποία πούλησε το σπέρμα, παραδέχτηκε ότι το σπέρμα χρησιμοποιήθηκε για την τεκνοποίηση πάρα πολλών μωρών σε ορισμένες χώρες.

Η έρευνα διεξήχθη από 14 δημόσιους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς, συμπεριλαμβανομένου του BBC, στο πλαίσιο του Δικτύου Ερευνητικής Δημοσιογραφίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ραδιοτηλεόρασης.

Το σπέρμα προερχόταν από έναν ανώνυμο άνδρα που πληρωνόταν για να δωρίσει σπέρμα ως φοιτητής, ξεκινώντας από το 2005. Το σπέρμα του χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια από γυναίκες για περίπου 17 χρόνια.

Τι είναι το σύνδρομο Li Fraumeni

Ο ίδιος ήταν υγιής και πέρασε τους ελέγχους ελέγχου δότη. Ωστόσο, το DNA σε ορισμένα από τα κύτταρά του μεταλλάχθηκε πριν γεννηθεί και προκάλεσε βλάβη στο γονίδιο TP53, το οποίο έχει τον κρίσιμο ρόλο στην πρόληψη της μετατροπής των κυττάρων του σώματος σε καρκινικά.

Το μεγαλύτερο μέρος του σώματος του δότη δεν περιέχει την επικίνδυνη μορφή του TP53, αλλά έως και 20% του σπέρματός του περιέχει. Και όποια παιδιά προκύψουν από το εν λόγω σπέρμα θα έχουν τη μετάλλαξη σε κάθε κύτταρο του σώματός τους.

Αυτό είναι γνωστό ως σύνδρομο Li Fraumeni και συνοδεύεται από πιθανότητα έως και 90% εμφάνισης καρκίνου, ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία, καθώς και καρκίνου του μαστού αργότερα στη ζωή.

Το σύνδρομο Li-Fraumeni είναι μια κληρονομική γενετική διαταραχή που αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου σε νεαρή ηλικία. Προκαλείται από μεταλλάξεις στο ογκοκατασταλτικό γονίδιο TP53, το οποίο είναι γνωστό και ως «φύλακας του γονιδιώματος» επειδή παίζει κρίσιμο ρόλο στην πρόληψη της μετατροπής των υγιών κυττάρων σε καρκινικά. Η συχνότητα εμφάνισης του συνδρόμου εκτιμάται σε 1 στα 3.500 έως 5.500 άτομα παγκοσμίως, ωστόσο πολλές περιπτώσεις παραμένουν αδιάγνωστες μέχρι την εμφάνιση του πρώτου καρκίνου.

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Σπέρματος δήλωσε ότι «ο ίδιος ο δότης και τα μέλη της οικογένειάς του δεν είναι άρρωστοι» και μια τέτοια μετάλλαξη «δεν ανιχνεύεται προληπτικά με γενετικό έλεγχο».

Οι γιατροί ανέφεραν ότι είχαν βρει 23 παιδιά με την ίδια μετάλλαξη από τα 67 παιδιά που ήταν γνωστά εκείνη την εποχή. Δέκα εξ αυτών είχαν ήδη διαγνωστεί με καρκίνο.

Ο διαπιστωμένος αριθμός παιδιών από τον συγκεκριμένο δότη είναι επί του παρόντος 197 αλλά μπορεί να αυξηθεί, καθώς δεν έχουν ληφθεί δεδομένα από όλες τις χώρες. Είναι επίσης άγνωστο πόσα από αυτά τα παιδιά κληρονόμησαν την επικίνδυνη μετάλλαξη.

Τα άτομα με σύνδρομο Li-Fraumeni αντιμετωπίζουν έως και 90% πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Ο κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός κατά την παιδική ηλικία, με τους πιο συνηθισμένους τύπους καρκίνου να περιλαμβάνουν:

• Σαρκώματα μαλακών μορίων και οστών (οστεοσάρκωμα)
• Καρκίνο του μαστού (ιδιαίτερα σε νεαρές γυναίκες)
• Όγκους του εγκεφάλου
• Καρκίνωμα του φλοιού των επινεφριδίων
• Οξεία λευχαιμία
• Καρκίνους του γαστρεντερικού, πνεύμονα, θυρεοειδούς

Πολλά παιδιά με το σύνδρομο αναπτύσσουν πολλαπλούς καρκίνους κατά τη διάρκεια της ζωής τους, με κάποια να έχουν ήδη διαγνωστεί με δύο διαφορετικές μορφές κακοήθειας σε πολύ μικρή ηλικία.

Πώς εντοπίζεται το σύνδρομο Li-Fraumeni

Η έγκαιρη διάγνωση είναι κρίσιμη για την παρακολούθηση και την πρώιμη ανίχνευση όγκων. Οι γονείς που έχουν χρησιμοποιήσει δωρεά σπέρματος και ανησυχούν για το σπέρμα με καρκινικό γονίδιο πρέπει να γνωρίζουν τις διαθέσιμες εξετάσεις:

1. Γενετικός Έλεγχος TP53

Ο οριστικός τρόπος διάγνωσης του συνδρόμου Li-Fraumeni είναι μέσω γενετικού ελέγχου για μεταλλάξεις στο γονίδιο TP53. Η εξέταση πραγματοποιείται με:

• Δείγμα αίματος σε EDTA
• Δείγμα από το εσωτερικό των παρειών (με μπατονέτα)

Η ανάλυση γίνεται με τη μέθοδο της αλληλούχισης επόμενης γενιάς (NGS) και εξετάζει ολόκληρη την κωδικοποιούσα περιοχή του γονιδίου TP53. Ο χρόνος απάντησης είναι συνήθως 2 εβδομάδες.

2. Οικογενειακό Ιστορικό

Πριν από τη γενετική εξέταση, οι γιατροί αξιολογούν το οικογενειακό ιστορικό καρκίνου. Το σύνδρομο Li-Fraumeni χαρακτηρίζεται συχνά από:

• Πολλά μέλη της οικογένειας με καρκίνο
• Εμφάνιση καρκίνου σε νεαρή ηλικία (συνήθως πριν από τα 30)
• Πολλαπλούς πρωτοπαθείς καρκίνους στο ίδιο άτομο

3. Απεικονιστικές Εξετάσεις Παρακολούθησης

Για όσα παιδιά διαγνωστούν με τη μετάλλαξη, απαιτείται τακτική παρακολούθηση που περιλαμβάνει:

• Μαγνητικές τομογραφίες (MRI) ολόκληρου του σώματος και εγκεφάλου κάθε χρόνο
• Υπερηχογραφήματα κοιλίας για έλεγχο των εσωτερικών οργάνων
• Εξετάσεις αίματος για την ανίχνευση βιοδεικτών
• Κλινικές εξετάσεις κάθε 3-4 μήνες

Κρίσιμες πληροφορίες για οικογένειες

Οι οικογένειες που έχουν χρησιμοποιήσει δωρεά σπέρματος από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Σπέρματος της Δανίας μεταξύ 2005 και 2023 θα πρέπει να επικοινωνήσουν με την κλινική γονιμότητας που χρησιμοποίησαν. Το σπέρμα με καρκινικό γονίδιο χρησιμοποιήθηκε από 67 κλινικές σε 14 χώρες, συμπεριλαμβανομένων:

Δανία, Βέλγιο, Ισπανία, Ισλανδία, Γερμανία, Ελλάδα, Κύπρος, Σκόπια, Γεωργία, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Πολωνία, Αλβανία και Σερβία.

Θεραπεία και διαχείριση

Δεν υπάρχει θεραπεία για το σύνδρομο Li-Fraumeni αυτό καθαυτό, καθώς πρόκειται για γενετική διαταραχή. Ωστόσο, η έγκαιρη διάγνωση επιτρέπει:

• Πρώιμη ανίχνευση όγκων όταν είναι πιο θεραπεύσιμοι
• Προσεκτική παρακολούθηση με εξειδικευμένα πρωτόκολλα
• Αποφυγή περιττής έκθεσης σε ακτινοβολία (οι φορείς είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι)
• Προληπτικές επεμβάσεις σε ορισμένες περιπτώσεις (π.χ. μαστεκτομή για μείωση του κινδύνου)

Τι λένε οι ειδικοί

«Είναι μια απαίσια διάγνωση», δήλωσε η καθηγήτρια Clare Turnbull, γενετιστής καρκίνου στο Ινστιτούτο Έρευνας για τον Καρκίνο στο Λονδίνο. «Είναι μια πολύ δύσκολη διάγνωση για μια οικογένεια, υπάρχει ένα δια βίου βάρος να ζεις με αυτόν τον κίνδυνο».

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Σπέρματος εξέφρασε τη «βαθιά συμπάθειά» της στις οικογένειες που επλήγησαν και παραδέχτηκε ότι το σπέρμα χρησιμοποιήθηκε για τη γέννηση υπερβολικά πολλών παιδιών σε ορισμένες χώρες, παραβιάζοντας τα εθνικά όρια.

Τι να κάνετε αν ανησυχείτε

Αν πιστεύετε ότι το παιδί σας μπορεί να έχει εκτεθεί σε σπέρμα με καρκινικό γονίδιο:

1. Επικοινωνήστε άμεσα με την κλινική γονιμότητας που χρησιμοποιήσατε
2. Ζητήστε γενετικό έλεγχο TP53 από ειδικό γενετιστή ή ογκολόγο
3. Μην πανικοβάλλεστε – όχι όλα τα παιδιά κληρονόμησαν τη μετάλλαξη
4. Ενημερώστε τον παιδίατρό σας για να ξεκινήσει κατάλληλη παρακολούθηση
5. Αναζητήστε ψυχολογική υποστήριξη για την οικογένειά σας

Το σύνδρομο Li-Fraumeni είναι μια σοβαρή διάγνωση, αλλά με σωστή παρακολούθηση και πρώιμη ανίχνευση, πολλοί καρκίνοι μπορούν να αντιμετωπιστούν επιτυχώς. Η υπόθεση του σπέρματος με καρκινικό γονίδιο υπογραμμίζει την ανάγκη για πιο αυστηρούς γενετικούς ελέγχους στις τράπεζες σπέρματος και καλύτερη προστασία για τις οικογένειες που επιλέγουν τη δωρεά.

Γιατί δεν εντοπίστηκε το καρκινικό γονίδιο στο σπέρμα δότη που χρησιμοποιήθηκε για τη σύλληψη 197 παιδιών

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Σπέρματος της Δανίας (ESB), η οποία είναι υπεύθυνη για την προμήθεια των δειγμάτων, παραδέχθηκε ότι η μετάλλαξη δεν θα μπορούσε να ανιχνευθεί κατά τους ελέγχους και πως ο συγκεκριμένος άνδρας «αποκλείστηκε αμέσως» μόλις εντοπίστηκε το γονίδιο.

«Ο έλεγχος δεν μπορεί ποτέ να γίνει με αίμα. Κάθε σπερματοζωάριο είναι ελαφρώς διαφορετικό, οπότε και ο έλεγχός τους δεν είναι απλός», δήλωσε ο Jackson Kirkman-Brown, καθηγητής στο University of Birmingham. «Στο τέλος, το πρόβλημα εδώ αφορά τα όρια ανά οικογένεια και τη μακροχρόνια, μη ελεγχόμενη χρήση του», πρόσθεσε.

Η Clare Turnbull από το Institute of Cancer Research στο Ηνωμένο Βασίλειο περιέγραψε την κατάσταση ως εξαιρετικά σπάνια, με ελάχιστες πιθανότητες να συμβεί. «Αυτό αντιπροσωπεύει μια πολύ δυσάρεστη σύμπτωση δύο εξαιρετικά σπάνιων γεγονότων: ότι το σπέρμα του δότη φέρει μεταλλάξεις για μια εξαιρετικά σπάνια γενετική κατάσταση… και ότι έχει χρησιμοποιηθεί για τη σύλληψη τόσων πολλών παιδιών», δήλωσε.

Με πληροφορίες από BBC