Πώς θα ήταν ο κόσμος χωρίς κουνούπια;

Ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι αν εξαφανιζόταν κάθε είδος κουνουπιού, θα υπήρχαν σημαντικές επιπτώσεις στους πληθυσμούς των πουλιών.

Το 1958, ο Παναμερικανικός Οργανισμός Υγείας (PAHO) έκανε μια ιστορική ανακοίνωση: είχε εξοντώσει το κουνούπι Aedes aegypti – μεταφορέα των θανατηφόρων ασθενειών δάγκειου πυρετού και κίτρινου πυρετού – από τη Βραζιλία.

Αυτό ήταν το αποκορύφωμα δεκαετιών εργασίας. Στη δεκαετία του 1930, ένα φιλόδοξο πρόγραμμα απομάκρυνε όλες τις πηγές στάσιμου νερού – βασικούς τόπους αναπαραγωγής των κουνουπιών σε περιοχές όπου είχε εντοπιστεί το A. aegypti. Οι αρχές χαλάρωσαν αυτό το επαχθές σύστημα τα χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς κατάφεραν να εξοντώσουν τα κουνούπια με ένα νέο όπλο: το εντομοκτόνο DDT.

Η PAHO δεν σταμάτησε στα σύνορα της Βραζιλίας. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970, η Αργεντινή, η Βολιβία, η Χιλή και η Παραγουάη ήταν μεταξύ των εννέα χωρών της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής που είχαν εξαλείψει το είδος A. aegypti. Αυτό είχε σημαντικές επιδημιολογικές επιπτώσεις: ο δάγκειος πυρετός και άλλες ασθένειες εξαφανίστηκαν σχεδόν από τις χώρες που είχαν χρησιμοποιήσει DDT, και ο φόβος αυτών των ασθενειών υποχώρησε από την ήπειρο.

Δυστυχώς όμως, η ιστορία δεν είχε τελειώσει.

Η αντεπίθεση των κουνουπιών

Οι προσπάθειες καταπολέμησης των κουνουπιών δεν έλαβαν υπόψη την ανθεκτικότητα του A. aegypti. Δεν εξαλείφθηκε ποτέ από την Κολομβία ή τη Γουιάνα. Μέσα σε λίγες μόνο δεκαετίες από τη δήλωση της PAHO, ο δάγκειος πυρετός επανεμφανίστηκε.

Ακόμα χειρότερα, το DDT, το εντομοκτόνο που είχε επιλέξει η PAHO, αποκαλύφθηκε ότι είχε φρικτές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα σε περιβάλλοντα όπου είχε ψεκαστεί.

Και ερχόμαστε στο σήμερα. Το περασμένο έτος ήταν ένα από τα χειρότερα που έχουν καταγραφεί για τον δάγκειο πυρετό στη Νότια Αμερική, λόγω της επανεμφάνισης του A. aegypti.

Έχουν εμφανιστεί νέες ασθένειες που μεταδίδονται από κουνούπια, όπως ο ιός Ζίκα. Το όνειρο μιας Νότιας Αμερικής χωρίς παράσιτα είναι πιο μακρινό από ποτέ.

Ωστόσο, ο στόχος της εξάλειψης των ασθενειών που μεταδίδονται από κουνούπια παραμένει πρωταρχικός για τον Scott O’Neill, διευθύνοντα σύμβουλο του World Mosquito Program, ενός δικτύου εταιρειών που δημιουργήθηκε από το Πανεπιστήμιο Monash.

Βοηθώντας το Wolbachia να νικήσει

Ο O’Neill εξηγεί ότι το πρόγραμμά του δεν στοχεύει στην εξάλειψη των κουνουπιών, αλλά στην καταπολέμηση των ιών που τα μολύνουν και τα μετατρέπουν σε φορείς ασθενειών. Η προσέγγιση του WMP περιλαμβάνει το συμβιωτικό βακτήριο Wolbachia.

«Περίπου το 50% όλων των εντόμων έχουν το Wolbachia», εξηγεί ο O’Neill. Το βακτήριο δεν μπορεί να επιβιώσει εκτός του σώματος του ξενιστή και μολύνει πολλά όργανα του A. aegypti. Το WMP εκτρέφει τεράστιους πληθυσμούς κουνουπιών μολυσμένων με Wolbachia και τα απελευθερώνει στο περιβάλλον.

Μέσα στα κουνούπια A. aegypti, οι ιοί που προκαλούν ασθένειες εκμεταλλεύονται επίσης τα κύτταρα των ξενιστών τους για να αναπαραχθούν. Ο O’Neill στοχεύει να δημιουργήσει έναν πληθυσμό κουνουπιών στον οποίο αυτοί οι ιοί θα πρέπει να ανταγωνιστούν το Wolbachia.

Η καταπολέμηση του βακτηριού Wolbachia

Η καταπολέμηση του Wolbachia μέσα σε ένα έντομο είναι σαν να προσπαθείς να παλέψεις με μια πολική αρκούδα σε μια χιονοθύελλα στη Σιβηρία. Το βακτήριο έχει αναπτύξει διάφορα έξυπνα εργαλεία για να γίνει αυτός ο κυρίαρχος συμβιωτικός οργανισμός. Ο O’Neill εξηγεί ότι αλλάζει το λιπιδικό προφίλ μέσα στα κύτταρα των κουνουπιών, καθιστώντας πιο δύσκολη την αναπαραγωγή τους. Ενισχύει ακόμη και τις αντιιικές αντιδράσεις του ανοσοποιητικού συστήματος του A. aegypti, βοηθώντας το κουνούπι να καταπολεμήσει τους… ανταγωνιστές του.

Μετά την αρχική ένεση των εντόμων που έχουν μολυνθεί με Wolbachia, δεν απαιτείται περαιτέρω παρέμβαση. Με την πάροδο του χρόνου, το Wolbachia θα εξαπλωθεί φυσικά στον πληθυσμό των κουνουπιών και ο αριθμός των εντόμων που μπορούν να μολυνθούν από ιούς θα μειωθεί.

Η WMP αναφέρει ότι αυτή η προσέγγιση έχει μειώσει δραστικά τα ποσοστά δάγκειου πυρετού στην Αυστραλία και την Κολομβία. Σε μια ελεγχόμενη δοκιμή στην Ινδονησία, η τεχνική αυτή μείωσε τον ιολογικά επιβεβαιωμένο δάγκειο πυρετό κατά 77%.

Τι θα συνέβαινε αν εξαφανίζονταν όλα τα είδη κουνουπιών;

Αν το A. aegypti εξαφανιζόταν με κάποιο τρόπο, δεν θα έβλαπτε σημαντικά τα οικοσυστήματα στα οποία ζει, λέει ο O’Neill. Αυτό συμβαίνει επειδή αγνοεί σε μεγάλο βαθμό τα περιβάλλοντα όπου ζουν άλλα ζώα, σε αντίθεση με άλλα είδη κουνουπιών που αποτελούν πηγή τροφής για βατράχια και ψάρια. «Ζει στις πόλεις και είναι εξαιρετικά προσαρμοσμένο στο να τσιμπάει τους ανθρώπους», λέει ο O’Neill.

Ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι αν εξαφανιζόταν κάθε είδος κουνουπιού, θα υπήρχαν σημαντικές επιπτώσεις στους πληθυσμούς των πουλιών. Ωστόσο, αυτό αμφισβητείται από άλλους ερευνητές, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι τα κουνούπια δεν αποτελούν αναντικατάστατο μέρος της διατροφής αυτών των πουλιών. Ορισμένα κουνούπια είναι επικονιαστές, αν και πολύ λίγα είδη φυτών επικονιάζονται μόνο από κουνούπια. Εν ολίγοις, η απώλεια όλων των ειδών κουνουπιών θα ήταν μεν αισθητή στα οικοσυστήματα, αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό από την απώλεια ζωτικών επικονιαστών όπως η μέλισσα.

Οι προσπάθειές μας να εξαλείψουμε έστω και ένα οικολογικά ασήμαντο είδος κουνουπιού έχουν αποτύχει μέχρι στιγμής. Ο O’Neill αναφέρει ότι οι εντομολόγοι αποκαλούν το A. aegypti «κατσαρίδα του κόσμου των κουνουπιών», καθώς η ανθεκτικότητα και η ευρεία εξάπλωσή του σημαίνουν ότι είναι απίθανο να δούμε σύντομα έναν κόσμο χωρίς αυτό το, πολλές φορές, ενοχλητικό έντομο.

Πηγή: iefimerida.gr