Πού οφείλεται η κατάθλιψη της εποχής μας;

Λέξεις: Πέτρος Θεοδωρίδης

Η Διάψευση είναι η αιτία της γενικευμένης κατάθλιψης, που είναι η αρρώστια της εποχής μας. Η κατάθλιψη δεν έχει αίτια βιολογικά, ατομικά – πλην βεβαίως ελάχιστων περιπτώσεων – αλλά κοινωνικά. Δεν έρχεται από Μέσα αλλά από έξω. Η κατάθλιψη, ως κάψιμο – burning out – είναι συνέπεια της εξάντλησης των εσωτερικών καυσίμων μας. Στην εποχή μας είμαστε όλο και πιο μόνοι, κάθε μέρα και πιο μόνοι.

Ο Νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός διαλύει συστηματικά το κράτος πρόνοιας, δηλαδή το δίκτυο ασφαλείας για τον φτωχό απέναντι στην σκληρότητα της Αγοράς. Εκ παράλληλου έχουν συμβεί τεκτονικές κοινωνικές αλλαγές, έχουν διαλυθεί τα δίκτυα της συγγένειας που αποτελούσαν σε πολύ δύσκολες εποχές ένα άλλο δίκτυ ασφαλείας. Στην κατοχή ο κάτοικος των μεγάλων πόλεων μπορούσε να βρει καταφύγιο στο χωριό και στους συγγενείς του για να γλιτώσει από την πείνα. Στην μετεμφυλιακή Ελλάδα οι κατεστραμμένοι χωρικοί μπορούσαν να στείλουν τα παιδιά τους σε συγγενείς στην πόλη. Σημερα αυτές οι διέξοδοι έχουν εξαφανιστεί.

Επιπλέον έχει επισυμβεί και μια τεραστίων διαστάσεων αλλαγή στο επίπεδο του Κοινωνικού Υπερεγώ. Ο καπιταλισμός πλέον δεν βασίζεται σε ένα Υπερεγωτικό εξωτερικό καταναγκασμό, ένα έξωθεν επιβεβλημένο ΠΡΕΠΕΙ αλλά στο εξωτερικευμένο ΜΠΟΡΩ.. Το ΠΡΕΠΕΙ έξωθεν του προηγούμενου στάδιου επέτρεπε στο άτομο να αποδώσει την κοινωνική του αποτυχία σε κάτι έξω από το ίδιο. Τα Πρέπει, οι Απαγορεύσεις έξωθεν του επέτρεπαν να επαναστατήσει, να συνεταιριστεί με τους ομοίους του, να διεκδικήσει περιθώρια επιβίωσης οικονομικής και κοινωνικής.

Το ΜΠΟΡΩ και η αντίληψη που επιβάλλει ο Νεοφιλελευθερισμός για το άτομο ως επιχειρηματία του εαυτού του, μετατοπίζει έντεχνα τα αίτια της κοινωνικής ή οικονομικής αποτυχίας του ατόμου, από το κοινωνικό σε προσωπικό επίπεδο: ” Εγώ φταίω “… Σε παλιότερες εποχές η Ενοχή σε κατέτρεχε αν υπερέβαινες το όριο, αν διέπραττες κάτι που η κοινωνία ή οι εξωτερικευμένοι κώδικες ηθικής θεωρούσαν κακό. Έπρεπε να προσέχεις βέβαια, αλλά τα όρια αυτά ήταν ορατά και συγκεκριμένα. Όμως στην εποχή μας νιώθουμε μια διαρκή ενοχή, όχι μόνο για όσα διαπράττουμε αλλά, κυρίως για όσα δεν προλάβαμε, δεν καταφέραμε, δεν μπορέσαμε να πράξουμε. Νιώθουμε ενοχή που όταν π.χ πριν από σαράντα χρόνια σπουδάσαμε δεν διαλέξαμε τον ..σωστό εκ των υστέρων κλάδο. Που δεν φροντίσαμε να αποσύρουμε τις καταθέσεις εγκαίρως και δεν προβλέψαμε τον πληθωρισμό.. Που χίλια δυο…

Έτσι, στην εποχή του εξατομικευμένου Μπορώ και των απίστευτων προσδοκιών που καλλιεργεί η Νεοφιλελεύθερη κοινωνία στο άτομο η διάψευση είναι κάτι που επαναλαμβάνεται διαρκώς σε πολλαπλά επίπεδα. Ακόμα και στο πιο μύχιο, το ερωτικό. Στην εποχή μας πρέπει να αποδεικνύεις διαρκώς ότι είσαι όμορφος ή και γοητευτικός, όμως τα πρότυπα ομορφιάς και γοητείας αλλάζουν συνέχεια. Έτσι, πολλαπλασιάζονται διαρκώς οι πλαστικές και τα μποτοξ και οι προσθετικές στήθους και τα αδιέξοδα και το έλλειμα αυτοπεποίθησης. Παράλληλα αυξάνει και το άγχος. Άγχος για την κοινωνική αποτυχία μήπως σε απολύσουν π.χ οπότε αυτό θα σημαίνει ότι δεν θα έχεις τόπο να σταθείς. Γιατί παλιότερα, όπως έδειξαν πιο πάνω, υπήρχαν περιθώρια επιβίωσης και αλληλεγγύης στα δίκτυα συγγένειας, στο συνδικάτο, τους φίλους.

Σήμερα το χειρότερο αμάρτημα δεν αφορά κώδικες ηθικής αλλά το να αποτελεί κάποιος ” ελαττωματικό καταναλωτή “, να μη μπορεί να αγοράσει επαρκώς και να μη μπορεί να πουλήσει τον εαυτό του ως ευπώλητο εμπόρευμα. Αυτός ο φόβος μη τυχόν καταλήξω απούλητο εμπόρευμα και μείνω στο ράφι κατατρέχει τους πάντες σήμερα, ακόμα και αυτούς που προσωρινά είναι βολεμένοι. ” Τι θα κάνω αν ” αναρωτιούνται και τρώνε τα νύχια τους και αυτό το ” αν ” τους κατατρώει ωσάν σαράκι.

Επιπλέον υπάρχει και η τρομερή πια και αισθητή ως εξάτμιση, κοινωνική επιτάχυνση. Νιώθουμε πια σαν εκείνα τα όνειρα που ενώ τρέχουμε ακατάπαυστα, βρισκόμαστε στο ίδιο σημείο. Λες και περπατάμε σε διάδρομο που μας πάει προς τα πίσω στο Γυμναστήριο. Και αυτό, το ότι παρά τις προσπάθειές μας δεν προχωράμε, το βιώνουμε ως προσωπική αποτυχία. Η κατάθλιψη είναι η γενικευμένη αρρώστια της εποχής μας.

*Ο Πέτρος Θεοδωρίδης είναι πολιτικός επιστήμονας και συγγραφέας.