Τι είναι και πως λειτουργούν τα νέα υπό μελέτη mRNA εμβόλια για τον καρκίνο του πνεύμονα;

Λέξεις: Γιάννης Πρασσάς 

Τα εμβόλια αυτά χρησιμοποιούν την ίδια τεχνολογία με τα εμβόλια mRNA που πρώτο-χρησιμοποιηθηκαν στην πανδημία. Απλά σε αντίθεση με τα αντίστοιχα mRNA εμβόλια κατά του SARS-CoV2, τα εμβόλια αυτά είναι σχεδιασμένα να λειτουργούν *θεραπευτικά* και όχι* προφυλακτικά* έναντι στον συγκεκριμένο τύπο καρκίνου του πνεύμονα. Δηλαδή είναι σχεδιασμένα στο να βοηθήσουν στην καταπολέμηση υπαρχόντων καρκίνων του πνεύμονα και όχι στην αποφυγή δημιουργίας τους. Επίσης, στην συγκεκριμένη μελέτη τα εμβόλια αυτά δοκιμάζονται όχι ως θεραπεία από μόνα τους, αλλά ως ενισχυτικά της δράσης άλλων ανοσοθεραπειών.

Με αυτά ως αρχικές σημειώσεις, πάμε να δούμε λίγο απλοϊκά πως λειτουργούν οι θεραπείες αυτές.

Ο οργανισμός μας έχει εξελιχθεί να διατηρεί διαρκώς μια ορθά ζυγισμένη δραστηριότητα του ανοσοποιητικού συστήματος μας. Τόσο-όσο. Αν το ανοσοποιητικό σύστημα μας γίνει υπερβολικά ενεργό, θα χάσει την ειδικότητα του και θα αρχίσει να επιτίθεται στους δικούς μας ιστούς οδηγώντας σε αυτοάνοσα νοσήματα. Από την άλλη, αν είναι πολύ αδύναμο, δεν θα μπορεί να αμυνθεί αποτελεσματικά έναντι σε εισβολείς, όπως ιοί και βακτήρια, ή να αναγνωρίσει και να καταπολεμήσει καρκινικά κύτταρα (σημείωση: ο γράφων και σχεδόν όλοι όσοι διαβάζετε αυτό το μήνυμα έχουμε αυτή τη στιγμή στο σώμα μας εκατομμύρια κύτταρα που βρίσκονται σε κάποιο στάδιο καρκινογένεσης.

Απλά στην μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων το αμυντικό μας σύστημα θα τα δει όταν διαφοροποιηθούν αρκετά και θα τα εξαφανισει πρωτου βγει εντελώς εκτός έλεγχου η κατάσταση – το κάλο που του θέλω!).

Πως το καταφέρνει αυτό; Για να διατηρείται η ενεργότητα του αμυντικού μας σε φυσιολογικά επίπεδα έχουν δημιουργηθεί εξελικτικά ειδικά κυταρρικά “φρένα” στο ανοσοποιητικο συστήμα, δηλαδή βιολογικοί μηχανισμοί που κρατούν το αμυντικό μας σύστημα υπό έλεγχο.

Αυτά τα φρένα είναι τα σημεία ελέγχου, όπως οι πρωτεΐνες PD-1 και CTLA-4, που “φρενάρουν” τα κύτταρα του ανοσοποιητικού όταν η ενεργοτητα τους ξεπερναει ενα όριο. Οι κυρίαρχες ανοσοθεραπειες που χρησιμοποιούνται στην ογκολογία τα τελευταία 10+ χρόνια λειτουργούν σαν γενικοί απενεργοποιητές αυτών των φρένων του αμυντικού συστήματος του ασθενή. Αυτές οι θεραπείες ουσιαστικά προκαλούν ένα γενικό τυφλό μπουστάρισμα της άμυνας του ασθενή, κάνοντας το συνολικα πολύ λιγότερο επιλεκτικό (γι αυτο και δυστυχως συχνα παρατηρουνται σημαντικες αυτοάνοσης φύσης παρενεργειες). Με τον τρόπο αυτό αυξάνουν έτσι την πιθανότητα να χτυπήσει το αμυντικό του ασθενή αποτελεσματικότερα τα πονηρά καρκινικά κύτταρα που προσπαθούν να κρυφτούν. Και σε αρκετές πλέον περιπτώσεις (ειδικά σε καρκίνους του αίματος) αυτό το γενικό μπουστάρισμα λειτουργεί εκπληκτικά. Ακόμη και ασθενείς πολύ τελικού σταδίου με γενικευμένες μεταστάσεις έχουν δει τους όγκους τους να εξαφανίζονται πλήρως μετά από αυτές τις ανοσοθεραπείες. Κάτι τέτοιο πριν λίγα χρόνια θα ακουγόταν εντελώς απίστευτο!

Δυστυχώς όμως, σε αρκετές περιπτώσεις τα καρκινικά κύτταρα (ειδικά των συμπαγών καρκίνων) αποδεικνύονται εξυπνότερα και παρά το γενικό μπουστάρισμα της άμυνας του ασθενή συνεχίζουν να καταφέρνουν να κρύβονται. Είτε κατεβάζοντας τελείως ρολά (με αποτέλεσμα να μην μπορεί να τα δει η περίπολος), είτε βρίσκοντας τρόπους να ξανά-ενεργοποιούν στο μικροπεριβάλλον τους τα (απενεργοποιημένα από τη θεραπεία) φρένα του αμυντικού, φτιάχνοντας έτσι ένα αμυντικό άσυλο στην γειτονιά τους, στο οποίο κανένας ανοσολογικός επόπτης δεν μπορεί να μπει. Και έτσι αυτά έχουν τον χώρο και τον χρόνο στη διάθεση τους να συνεχίσουν να αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα παρά τον γενικό ξεσηκωμό παραέξω.

“Την κάτσαμε. Και τώρα;”

” Έχω μια ιδέα! “πετάχτηκε κάπου ένας επιστήμονας.” Τι θα λέγατε να φτιάχναμε πρώτα μια *εξειδικευμένη* ομάδα αμυντικών ειδικών αμυντικών δυνάμεων που θα είχαν εκπαιδευτεί να εντοπίζουν αποκλειστικά τον συγκεκριμένο τύπο καρκίνου του ασθενή και μετά να κάναμε το γενικό μπουστάρισμα;”

Και εκεί ακριβώς επινοήθηκε ο σχεδιασμός των συγκεκριμένων mRNA εμβολίων κατά του καρκίνου του πνεύμονα (και άλλων καρκίνων).

Ουσιαστικά, τα εμβόλια αυτά εκπαιδεύουν συγκεκριμένες ένοπλες δυνάμεις της άμυνας μας να έχουν όσο πιο ευαίσθητα μάτια γίνεται αποκλειστικά για κύτταρα που έχουν τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (–>που να εκφράζουν κάποιες συγκεκριμένες πρωτεΐνες) αυτών του συγκεκριμένου τύπου καρκινικών κυττάρων. Δίνουν δηλαδή τα εμβόλια αυτά ένα ειδικό σχέδιο στοχευμένης δράσης πριν την γενική επιστράτευση. Το αν το εξτρά αυτό τρικ θα βελτιώσει σημαντικά τα (ειδικά πολύ σημαντικά) οφέλη των μοντέρνων ανοσοθεραπειών θα το μάθουμε σύντομα από τα αποτελέσματα των μελετών σαν αυτών που ξεκίνησαν την προηγούμενη εβδομάδα.

Βρήκαμε τη θεραπεία για τον καρκίνο του πνεύμονα; Όχι!

Υπάρχει λόγος αισιοδοξίας ότι ανοίγουν νέες θεραπευτικές δυνατότητες οι οποίες μεσοπρόθεσμα (>5-10 χρόνια) μπορεί να βελτιώσουν σημαντικά την κλινική εικόνα ασθενών με καρκίνο; Ναι!

ΥΓ1. Μακράν η πιο αποτελεσματική στρατηγική ενάντια στον καρκίνο του πνεύμονα είναι η διακοπή του καπνίσματος. Ο καρκίνος του πνεύμονα παραμένει ο πιο θανατηφόρος καρκίνος παγκοσμίως και στο κάπνισμα οφείλονται >90% των θανάτων από τον καρκίνο αυτό. Στην Ελλάδα καπνίζουμε απελπιστικά πολύ.

ΥΓ2. Αν και πολλοί αναφέρονται στα εμβόλια αυτά ως εξατομικευμένα, στην πραγματικότητα δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Για την ώρα δεν γίνεται ανάλυση σε κάθε ένα ασθενή ξεχωριστά για να βρούμε ποιες συγκεκριμένες πρωτεΐνες εκφράζει ο καρκίνος του/της ώστε να σχεδιαστεί αντίστοιχα ένα καθαρά εξατομικευμένο εμβόλιο. Για την ώρα έχουν βρει 6 πρότεινες που είναι αρκετά συχνές στον συγκεκριμενο τυπο καρκίνου του πνεύμονα και δίνουν το ίδιο εμβόλιο σε όλους τους ασθενείς που έχουν αυτόν τον τύπο καρκίνου. Είναι πολύ πιο στοχευμενες σε σχέση με τις χημειοθεραπείες αλλά δεν είναι εξατομικευμένες (σημείωση: πολύ σύντομα θα έχουμε και καθαρά εξατομικευεμενα εμβολια).

ΥΓ3. Όσο καλύτερα αντιλαμβανόμαστε πως λειτουργεί το πολύπλοκο αμυντικό μας σύστημα, τόσο αποτελεσματικότερα θα καταφερουμε να το στρέφουμε κατα τοδοκουν για την αντιμετώπιση διάφορων δυσκολων ασθενειων, όπως ο καρκίνος. Στην περίοδο της πανδημιας πραγματι παραχθηκε σημαντικη νέα γνώση σχετικά με το αμυντικό μας σύστημα (λόγω εντατικών μελετών) και η υπεράξια αυτής της γνώσης αρχίζει να φαίνεται με την επιταχυνση της ωριμανσης νέων ανοσοθεραπειών.

ΥΓ4. Τέλος, για όλους τους αρνητές και όλες τις σαχλαμάρες που λέγανε (‘θα πεθανετε σε 2-3 χρόνια όλοι από τα εμβολια’, ‘ θα πάθετε ξαφνικιτιδες’, ‘θα βγάλετε ουρές’) δεν αξίζει κανένα απολύτως σχόλιο. Τους έχει ήδη ξεπεράσει – και θα συνεχισει να τους ξεπερνάει η πραγματικότητα.

*O Γιάννης Πρασσάς είναι διδάκτωρ Μοριακής Βιολογίας του University Health Network στο Τορόντο