Τι προκαλεί το Déjà Vu;

Εικόνα: Unsplash

Ένα περίεργο συναίσθημα, πολλοί το ταυτίζουν με ανάμνηση, ενώ άλλοι δεν θυμούνται λεπτομερώς πότε και πως το έχουν ξαναζήσει. Πόσες φορές έχει τύχει να περπατάς με φίλους σου στο δρόμο και να σκεφτείς “αυτό εγώ το έχω ξαναζήσει”; Πόσες φορές πέρασες από έναν δρόμο και σου έφερε κατά νου μία ανάμνηση και θυμήθηκες τι έκανες τότε;

Στην πραγματικότητα, επισκέπτεσαι ένα μέρος που δεν έχεις ξαναπάει ποτέ, αλλά σε κυριεύει μία οικειότητα, μία ανάμνηση που δεν μπορείς να φέρεις καθαρά στην μνήμη σου. Πρώτη ερώτηση που κάνεις στον εαυτό σου είναι αν αυτό που ζεις την δεδομένη στιγμή έχει συμβεί στο παρελθόν.

Οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν αυτή την αίσθηση, κάποια στιγμή στη ζωή τους γνωστή και ως déjà vu. Ωστόσο, είναι δύσκολο να θυμηθείς ακριβώς αν έχεις ξαναβιώσει μία στιγμή, επειδή προκύπτει από αυθόρμητη σκέψη η οποία σε αποτινάσσει εύκολα, όπως εξηγούν επιστήμονες.

Παρ’ όλα αυτά, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι το déjà vu είναι μία σύντομη ματιά στο σύστημα μνήμης και στο πως αυτό λειτουργεί στην πραγματικότητα. Το συναίσθημα αυτό μπορεί να προκύψει όταν μέρη του εγκεφάλου σας που αναγνωρίζουν οικείες καταστάσεις ενεργοποιούνται, λέει ο Akira Robert O’Connor, γνωσιακός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του St. Andrews στη Σκωτία, που ερευνά το déjà vu. Όταν συμβεί αυτό, μια άλλη περιοχή του εγκεφάλου στη συνέχεια ελέγχει αυτό το αίσθημα οικειότητας έναντι της ανάκλησής σας από προηγούμενες εμπειρίες. Είναι τόσο αληθοφανές, ωστόσο όταν το ξανασκέφτεστε συνειδητοποιείτε πως υπάρχουν κενά ανάμεσα σε αυτό που βιώνετε τώρα και στο παρελθόν οπότε κατανοείτε το λάθος και το κενό που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα στην μνήμη και στην λογική.

Σε ορισμένα άτομα με άνοια, αυτό το αίσθημα οικειότητας εμφανίζεται χωρίς την αναγνώριση λάθους. Oρισμένοι ασθενείς, παραπονιούνται ότι κάθε εκπομπή στην τηλεόραση είναι επανάληψη ή αρνούνται να επισκεφτούν τον γιατρό επειδή είναι σίγουροι ότι έχουν δίκαιο πως έχουν ξαναδει ένα επεισόδιο ή έχουν ξαναβιώσει κάτι.

Déjà vu σημαίνει «έχει ήδη γίνει» στα γαλλικά, ένας όρος που πιθανότατα επινοήθηκε από τον Γάλλο φιλόσοφο Émile Boirac σε μια επιστολή προς τον εκδότη της Revue Philosophique de la France et de l’Étranger το 1876.Ο Boirac υπέθεσε ότι ίσως υπολείμματα ξεχασμένων αντιλήψεων πυροδότησαν το συναίσθημα. Κάποια εργαστηριακά στοιχεία δείχνουν ότι οι ασαφείς ομοιότητες μεταξύ μιας σκηνής και μιας άλλης μπορεί πράγματι να οδηγήσουν σε déjà vu.

Η γνωστική ψυχολόγος Anne Cleary του Κρατικού Πανεπιστημίου του Κολοράντο και οι συνάδελφοί της έχουν αναπτύξει έναν τρόπο να το πυροδοτήσουν στο εργαστήριο τους δείχνοντας στους συμμετέχοντες εικονικές σκηνές που έχουν κάποιες λεπτές ομοιότητες μεταξύ τους όπως η τοποθέτηση των επίπλων ακριβώς όπως  ένας πίνακα στον τοίχο. Σε μια μελέτη του 2009, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι βλέποντας αυτές τις κρυφά παρόμοιες σκηνές, ο συμμετέχοντας ήταν πιο πιθανό να βιώσει αισθήματα déjà vu παρά να δει ανόμοιες σκηνές, υποδηλώνοντας ότι ίσως υπάρχει κάποιο περιβαλλοντικό έναυσμα για να φωνάξει ο εγκέφαλος, “Ε, το αναγνωρίζω αυτό!” ακόμα κι όταν δεν έχει ξαναδεί τη σκηνή.

Ενώ η έρευνα του Cleary δείχνει ότι μια μικρή εξοικείωση μπορεί να οδηγήσει σε déjà vu, ωστόσο, δεν είναι σαφές ότι η πραγματική εξοικείωση είναι απαραίτητη για να ξεκινήσει η αίσθηση. Σε περιπτώσεις αυθόρμητων déjà vu, λέει, είναι πολύ πιθανό η αίσθηση οικειότητας να είναι τυχαία.

Σε περιπτώσεις αυθόρμητων déjà vu, λέει, είναι πολύ πιθανό η αίσθηση οικειότητας να είναι τυχαία. Μερικές φορές, το τμήμα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για την ανίχνευση της οικειότητας – ο έσω κροταφικός λοβός – που βρίσκεται ακριβώς πίσω από τον κρόταφο σας και παίζει μεγάλο ρόλο στην κωδικοποίηση και την ανάκτηση αναμνήσεων μπορεί να πυροδοτηθεί με υπερβολικό ενθουσιασμό χωρίς ιδιαίτερο λόγο, λέει ο O’Connor.

Αυτή η υπόθεση της τυχαίας αστοχίας υποστηρίζει το γεγονός ότι οι νέοι βιώνουν στην πραγματικότητα περισσότερa déjà vu από τους ηλικιωμένους. Οι νεότεροι εγκέφαλοι είναι λίγο πιο διεγερτικοί, επιρρεπείς στο να πυροβολούν πιο γρήγορα αντί να συγκρατούνται, λέει ο O’Connor.

Οι ηλικιωμένοι μπορεί επίσης να είναι λιγότερο ικανοί να ελέγχουν τα γεγονότα όταν προκύπτουν ψευδή συναισθήματα οικειότητας λέει ο Chris Moulin, γνωσιακός νευροψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Grenoble Alpes στη Γαλλία, που μελετά τα déjà vu. Σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας, αυτή η περιοχή μπορεί να είναι λιγότερο πιθανό να βάλει φρένο σε μια ψευδή αίσθηση οικειότητας.

Οι ηλικιωμένοι εξακολουθούν να αναγνωρίζουν μια τέτοια ψευδή εξοικείωση. Αυτό είναι ένα φυσιολογικό μέρος της γήρανσης, όχι η συγχώνευση του déjà vu με την πραγματικότητα που μπορεί να βιώσουν τα άτομα με άνοια. Απολαύστε λοιπόν την αίσθηση ότι τα έχετε νιώσει όλα πριν όσο διαρκεί. «Καθώς μεγαλώνω, είναι απογοητευτικό για μένα», λέει ο Moulin, «Επειδή παλιά είχα πολύ περισσότερα déjà vu από ό,τι τώρα».

Πηγή: www.scientificamerican.com