Υπάρχει “εμβόλιο” για την αγωνία των παιδιών για το μέλλον;

Φανταστείτε για μια στιγμή ότι το μέλλον θα είναι ακόμη πιο αγχωτικό από το παρόν. Ίσως να το πιστεύετε ήδη. Σύμφωνα με έρευνα του Pew Research Center πέρυσι, το 60% των Αμερικανών ενηλίκων πιστεύουν ότι σε τρεις δεκαετίες από τώρα, οι ΗΠΑ θα είναι λιγότερο ισχυρές από ότι είναι σήμερα. Σχεδόν τα δύο τρίτα λένε ότι θα είναι ακόμη πιο διαιρεμένη πολιτικά. To 59% πιστεύουν ότι το περιβάλλον θα υποβαθμιστεί. Σχεδόν τα τρία τέταρτα λένε ότι το ταξικό χάσμα θα είναι μεγαλύτερο. Η πλειοψηφία αναμένει ότι το βιοτικό επίπεδο της μέσης οικογένειας θα έχει μειωθεί.

Ας υποθέσουμε επίσης ότι είστε αρκετά γενναίοι ή τρελοί για να έχετε φέρει ένα παιδί σε αυτόν τον κόσμο. Πώς το προετοιμάζετε λοιπόν για ένα τόσο αβέβαιο αύριο;

Τα στοιχεία που αφορούν τα ψυχολογικά προβλήματα των παιδιών της Αμερικής λένε πολλά: Μία από τις πιο πρόσφατες αναλύσεις, από το Pew, δείχνει ότι από το 2007 έως το 2017, το ποσοστό των παιδιών μεταξύ 12 έως 17 ετών που έχουν βιώσει ένα σημαντικό καταθλιπτικό επεισόδιο αυξήθηκε από 8% σε 13% – που σημαίνει ότι, σε μια δεκαετία, ο αριθμός των σοβαρά καταθλιπτικών εφήβων αυξήθηκε από 2 εκατομμύρια σε 3,2 εκατομμύρια. Μεταξύ των κοριτσιών, το ποσοστό ήταν ακόμη υψηλότερο.

Το ίδιο διάστημα, οι αυτοκτονίες μεταξύ των ηλικιών 10 έως 24 ετών αυξήθηκαν 56%, ξεπερνώντας την ανθρωποκτονία ως τη δεύτερη κύρια αιτία θανάτου σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα (μετά από τα δυστυχήματα). Οι αυτοκτονίες από παιδιά ηλικίας 5 έως 11 ετών έχουν σχεδόν διπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια.

Που οφείλεται αυτή η δραματική αύξηση; Παλαιότερες έρευνες έδειξαν ότι φταίνε τα smartphone και τα social media . Αλλά αυτό δεν μπορεί να εξηγήσει προβλήματα που βλέπουμε σε παιδιά πολύ μικρά για να έχουν τηλέφωνα. Επίσης, τα παιδιά σε όλο τον κόσμο έχουν smartphone, ωστόσο πολλές άλλες χώρες δεν εμφάνισαν παρόμοια αύξηση στις αυτοκτονίες.

Εμπειρογνώμονες στην ψυχική υγεία των παιδιών – γιατροί, νευροεπιστήμονες, γονείς που αντιμετώπισαν τέτοιου είδους προβλήματα με τα παιδιά τους συμφωνούν στο οτι καταλαβαίνουμε πότε ξεκινούν οι συναισθηματικές διαταραχές και οτι μπορούμε να ξεπεράσουμε τις περισσότερες από αυτές. Το πότε: παιδική ηλικία – πολύ συχνά στην πρώιμη παιδική ηλικία. Ο τρόπος: θεραπεία του άγχους, η οποία περιγράφεται επανειλημμένα ως πύλη προς άλλες ψυχικές διαταραχές.

Στην πραγματικότητα, η εστίαση στο άγχος δεν μας προκαλεί έκπληξη. Φυσικά το άγχος. Το άγχος είναι, το 2020, πανταχού παρόν και αναπόφευκτο. Όσον αφορά τα παιδιά: Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2018, διαπίστωσε ότι σε μόλις πέντε χρόνια, οι διαγνώσεις των αγχώδη διαταραχών μεταξύ των νέων αυξήθηκαν 17 τοις εκατό. Το άγχος είναι το θέμα της ποπ μουσικής (“Breathin” της Ariana Grande, “Julia Michaels” και “Anxiety” της Selena Gomez), και του εικονογραφημένου βιβλίου με τις μεγαλύτερες πωλήσεις της χώρας (Raina Telgemeier’s Guts) , ενώ αποτελεί έμπνευση για τα χιλιάδες χιουμοριστικά memes που λατρεύει η νέα γενιά.

Τα καλά νέα είναι ότι εμφανίζονται νέες μορφές θεραπείας για τις αγχώδεις διαταραχές των παιδιών και ότι η θεραπεία μπορεί να προλάβει μια σειρά από μεταγενέστερα προβλήματα. Ωστόσο, το πρόβλημα είναι οτι ενώ οι αγχώδεις διαταραχές είναι καλό να προληφθούν, το ίδιο το άγχος δεν είναι κάτι που πρέπει να αποτραπεί. Είναι μια καθολική και απαραίτητη απάντηση στη ανησυχία και την αβεβαιότητα. Θεραπευτές και ερευνητές θεωρούν ότι το άγχος δεν είναι μια καλή κατάσταση, αλλά, μπορούμε να μάθουμε να το ανεχόμαστε.

Ωστόσο, κάνουμε το αντίθετο: Συχνά, προστατεύουμε πλήρως τα παιδιά μας από την ψυχολογική ταλαιπωρία. Και τα παιδιά που δεν μαθαίνουν να την αντιμετωπίζουν έχουν μια δύσκολη πορεία προς την ενηλικίωση. Ένας αυξανόμενος αριθμός μαθητών γυμνασίου και λυκείου φαίνεται να αποφεύγει το σχολείο λόγω άγχους ή κατάθλιψης. Μερικοί έχουν σταματήσει να παρακολουθούν εντελώς. Ως σύμπτωμα επιδείνωσης της ψυχικής υγείας, λένε οι ειδικοί, «η άρνηση του σχολείου» σηματοδοτεί βαθιά αγωνία και μπορεί να οδηγήσει σε ενήλικες που δεν εργάζονται ή δεν φοιτούν στο σχολείο και εξαρτώνται από τους γονείς τους.

Ο Lynn Lyons, ένας θεραπευτής και συγγραφέας του βιβλίου Anxious Kids, Anxious Parents, αναφέρει ότι η παιδική κρίση ψυχικής υγείας κινδυνεύει να διαιωνιστεί: «Όσο χειρότερα είναι τα στατιστικά για την ψυχική υγεία των παιδιών μας – τόσο περισσότερο αυξάνονται το άγχος, η κατάθλιψη και η αυτοκτονία – τόσο πιο φοβισμένοι γίνονται οι γονείς. Όσο πιο φοβισμένοι γίνονται οι γονείς, τόσο περισσότερο συνεχίζουν να συμπεριφέρονται με τρόπο που συμβάλλει ακούσια σε αυτά τα προβλήματα. ”

Έχουμε λοιπόν έναν φαύλο κύκλο στον οποίο το άγχος των ενηλίκων οδηγεί στο άγχος των παιδιών, το οποίο οδηγεί σε περισσότερο άγχος των ενηλίκων, το οποίο οδηγεί σε μια επιδημία άγχους σε όλες τις ηλικίες.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο ή τριών δεκαετιών, έρευνες σε μεγάλο εθνικό εύρος , δείχνουν ότι οι οι αγχώδεις διαταραχές είναι μακράν η πιο κοινή ψυχιατρική κατάσταση στα παιδιά, επηρεάζουν σχεδόν το ένα τρίτο των εφήβων ηλικίας 13 έως 18 ετών και η μέση ηλικία έναρξης είναι τα 11.

Πολλές περιπτώσεις παιδικού άγχους εξαφανίζονται μόνες τους – και εάν δεν έχει κάποιος αγχώδη διαταραχή στην παιδική ηλικία, είναι απίθανο να του παρουσιαστεί αργότερα όταν θα ενηλικιωθεί. Από την άλλη, οι περιπτώσεις που δεν επιλύονται τείνουν να γίνουν πιο σοβαρές και να οδηγήσουν σε περαιτέρω προβλήματα – πρώτα επιπρόσθετες αγχώδεις διαταραχές, μετά διαταραχές διάθεσης και κατάχρηση ουσιών.

«Η ομάδα των παιδιών των οποίων τα προβλήματα δεν εξαφανίζονται αντιπροσωπεύουν τους περισσότερους ενήλικες που έχουν ψυχολογικά προβλήματα», λέει ο Daniel Pine του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας. “Οι άνθρωποι συνεχίζουν να αναπτύσσουν ένα πλήθος άλλων προβλημάτων που δεν είναι άγχος.” Ο Ronald C. Kessler, καθηγητής πολιτικής υγείας στο Harvard, κάποτε έθιξε αυτό το σημείο ιδιαίτερα έντονα: “Ο φόβος για  τα σκυλιά σε ηλικία 5 ή 10 ετών είναι σημαντικός όχι επειδή θα βλάψει την ποιότητα της ζωής κάποιου ατόμου”, είπε. “Ο φόβος για τα σκυλιά είναι σημαντικός γιατί τετραπλασιάζει την πιθανότητα να καταλήξει μια 25χρονη, καταθλιπτική, ανύπαντρη μητέρα που εξαρτάται από τα ναρκωτικά”.

Μεγάλες κοινωνικές αλλαγές όπως αυτές που έχουμε υποστεί τα τελευταία χρόνια μπορούν να “χτυπήσουν” σκληρά άτομα με ιδιόρρυθμα χαρακτηριστικά. Ένα πρόσφατο παράδειγμα προέρχεται από την Κίνα, όπου παλιότερα τα ντροπαλά, ήσυχα παιδιά συνήθιζαν να είναι αποδεκτά και να έχουν μια καλή εξέλιξη ως ενήλικες. Μετά την ταχεία κοινωνική και οικονομική αλλαγή στις αστικές περιοχές, οι αξίες έχουν αλλάξει και αυτά τα παιδιά τείνουν τώρα να απορρίπτονται από τους συνομηλίκους τους – και, σίγουρα όχι από σύμπτωση, είναι πιο επιρρεπή σε καταθλιπτικά συμπτώματα.

Ακόμη, τα μικρά παιδιά με προβλήματα ψυχικής υγείας σήμερα μπορεί να έχουν χειρότερες μακροπρόθεσμες προοπτικές από ό, τι παρόμοια παιδιά τις τελευταίες δεκαετίες. Αυτό είναι το συμπέρασμα της Ruth Sellers, ερευνήτριας ψυχολόγου του Πανεπιστημίου του Sussex που εξέτασε τρεις διαχρονικές μελέτες για τους νέους της Μεγάλης Βρετανίας. Η Sellers διαπίστωσε ότι οι νέοι με προβλήματα ψυχικής υγείας σε ηλικία 7 ετών είναι πιο πιθανό να απομονωθούν κοινωνικά και να πέσουν θύματα από τους συνομηλίκους τους αργότερα στην παιδική ηλικία, καθώς και να έχουν διαταραχές στην ψυχική υγεία και ακαδημαϊκές δυσκολίες στην ηλικία των 16 ετών. Και είναι ανησυχητικό το οτι παρόλο που έχει μειωθεί το “στίγμα” των ψυχικών ασθενειών και έχουν αυξηθεί οι δαπάνες για την υγειονομική περίθαλψη, αυτές οι συσχετίσεις, έχουν αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου.

Η ελπίδα της έγκαιρης θεραπείας έγκειται στο γεγονός ότι αν προλάβουμε ένα παιδί όταν είναι 7 ετών, μπορεί να είμαστε σε θέση να σταματήσουμε ή τουλάχιστον να επιβραδύνουμε την θλιβερή πορεία που προκύπτει από τη Sellers και άλλους ερευνητές. Και η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (CBT), η πιο εμπειρικά υποστηριζόμενη θεραπεία για το άγχος, αρκεί συχνά να το κάνει αυτό. Στην περίπτωση του άγχους, η CBT συνήθως περιλαμβάνει έναν συνδυασμό από αυτό που είναι γνωστό ως “γνωστική αναδόμηση” – εντοπισμός δυσπροσαρμοστικών πεποιθήσεων και αναπλαισίωσή τους σε νέες πιο υγιείς- καθώς και έκθεση στα ίδια τα πράγματα που προκαλούν άγχος. Ο στόχος της έκθεσης είναι να γίνει το παιδί λιγότερο ευαίσθητο και να εξασκηθεί στο να αντιμετωπίζει επιτυχώς τα ανήσυχα συναισθήματα, αντί να τα αποφεύγει.

Η CBT έχει αποδειχθεί οτι λειτουργεί, ωστόσο δεν είναι μια μόνιμη θεραπεία – τα αποτελέσματά της τείνουν να εξασθενούν με την πάροδο του χρόνου, και τα άτομα των οποίων το άγχος αναζωπυρώνεται μπορεί να χρειάζονται επιπλέον συνεδρίες και παρακαλούθηση.

Ένα μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία μπορεί να λειτουργήσει μόνο εάν ο ασθενής έχει ισχυρό κίνητρο για να καταπολεμήσει τους φόβους του, κάτι που δε φαίνεται να έχουν τα μικρά παιδιά. Και η CBT επικεντρώνεται στον ρόλο του παιδιού ως προς την αγχώδη διαταραχή, ενώ παραμελεί τον τρόπο που αντιδρούν οι γονείς σε αυτή.

Μια πολύ υποσχόμενη νέα θεραπεία από το Κέντρο Μελετών Παιδιών του Πανεπιστημίου του Yale που ονομάζεται SPACE (Supportive Parenting for Anxious Childhood Emotions) ακολουθεί μια διαφορετική προσέγγιση. Το SPACE θεραπεύει έμμεσα τα παιδιά, καθώς θεραπεύει πρωτίστως τους γονείς τους. Είναι εξίσου αποτελεσματικό με το CBT, σύμφωνα με μια ευρέως σημειωμένη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδικής και Εφηβικής Ψυχιατρικής νωρίτερα φέτος, και έχει αποτέλεσμα ακόμη και σε εκείνα τα παιδιά που αρνούνται τη βοήθεια.

Σε άμεση συνεργασία με τους γονείς, η προσέγγιση του Eli Lebowitz, του ερευνητή που δημιούργησε το SPACE, στοχεύει να προσφέρει όχι μια προσωρινή λύση, αλλά ένα θεμέλιο για μια επιτυχημένη ζωή.  Όταν ο Lebowitz διδάσκει σε άλλους κλινικούς ιατρούς πώς να κάνουν το SPACE, ξεκινά λέγοντας τους, πολλές φορές, ότι δεν κατηγορεί τους γονείς για τις παθολογίες των παιδιών τους.

“Επειδή τείνουμε να κατηγορούμε τους γονείς σχεδόν για όλα – αυτισμός, σχιζοφρένεια, διαταραχές διατροφής – αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό σημείο”, αναφέρει. “Δεν υπάρχουν πραγματικά στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι οι γονείς προκαλούν τις διαταραχές άγχους των παιδιών στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων”, δήλωσε ο Lebowitz. Ωστόσο, υπάρχει ένα μεγάλο ΑΛΛΑ – έρευνα αποδεικνύει τη συσχέτιση μεταξύ του άγχους των παιδιών και της συμπεριφοράς των γονέων. Το SPACE, συνέχισε, βασίζεται στην απλή ιδέα ότι μπορείτε να καταπολεμήσετε τη διαταραχή άγχους ενός παιδιού μειώνοντας τις “διευκολύνσεις” των γονέων προς τα παιδιά τους. Τί σημαίνει “διευκόλυνση”; Για παράδειγμα εάν ένα παιδί φοβάται τα σκυλιά,  να περπατάνε από τον απέναντι δρόμο για να μη το συναντήσουν. Εάν ένα παιδί φοβάται το σκοτάδι, να το αφήνουν να κοιμηθεί στο κρεβάτι του.

Οι καθημερινές προσπάθειες που καταβάλλουμε για να αποτρέψουμε την ψυχική δυσφορία των παιδιών – ελαχιστοποιώντας τα πράγματα που τους ανησυχούν ή τα φοβίζουν, βοηθώντας σε δύσκολες εργασίες αντί να τους αφήσουμε να αγωνιστούν – μπορεί να μην τους βοηθήσει τη διαχειριστούν μακροπρόθεσμα.

Οι γονείς γνωρίζουν ότι δεν βοηθούν τα παιδιά τους με το να προσαρμόζονται οι ίδιοι τους φόβους τους, αλλά λένε επίσης ότι δεν ξέρουν πώς να σταματήσουν. Φοβούνται ότι η καθημερινή ζωή θα γίνει ανεξέλεγκτη.

Κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης SPACE, οι γονείς που συμμετείχαν ανέφεραν μία μεγάλη λίστα από πράγματα που κάνουν για να προστατέψουν τα παιδιά τους από το άγχος.

• Πηγαίνουν στον επάνω όροφο για να πάρουν την τσάντα για το σχολείο του παιδιο , επειδή εκείνο φοβάται να είναι μόνο σε οποιαδήποτε σημείο του σπιτιού
• Πηγαίνουν με το αυτοκίνητο το παιδί στο σχολείο επειδή αυτό φοβάται το λεωφορείο, με αποτέλεσμα να καθυστερούν καθημερινά στη δουλειά τους.
• Λύνουν και ξαναδένουν πολλές φορές τα κορδόνια των παπουτσιών των παιδιών έως ότου είναι “όπως ακριβώς τα θέλουν”.
• Τους λένε ανά πάσα στιγμή σε ποιό σημείο του σπιτιού βρίσκονται για να νοιώθει ασφάλεια το παιδί.
• Συνοδεύουν ένα παιδί 9 ετών στην τουαλέτα επειδή φοβάται να είναι μόνο.
• Επιτρέπουν στο παιδί τους κοιμάται στο κρεβάτι τους.
• Κόβουν το φαγητό ενός 13χρονου επειδή φοβάται τα μαχαίρια.
• Ετοιμάζουν ιδιαίτερα φαγητά στα παιδιά γιατί δεν τρώνε ο,τι και οι υπόλοιποι. Και η λίστα συνεχίζεται…

Κατά τη διάρκεια των 12 συνεδριών, το SPACE βοηθά τους γονείς να καταλάβουν πώς να αρχίσουν να μειώνουν όλες αυτές τις “διευκολύνσεις” τους, ενώ ταυτόχρονα μαθαίνουν να κατανοούν όλα αυτά που τα “βασανίζουν” και αναπτύσσουν περισσότερη εμπιστοσύνη στις ικανότητες των παιδιών τους. Εάν λειτουργήσει αυτή η μέθοδος, και συνήθως λειτουργεί, θέτει σε κίνηση έναν ενάρετο κύκλο: Καθώς η συμπεριφορά των γονέων αλλάζει, τα παιδιά θα αρχίσουν να τα βγάζουν πέρα μόνα τους με τις φοβίες τους. Ετσι, θα αισθάνονται πιο ικανοί και έτσι θα αντιμετωπίζονται και από τους γονείς τους, οι οποίοι θα μειώσουν περαιτέρω τις διευκολύνσεις τους. Με τη σειρά της, η ευημερία ολόκληρης της οικογένειας θα βελτιωθεί.

Η αλλαγή στη συμπεριφορά των γονιών βέβαια δεν είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να ενισχύσει τα παιδιά μας. Ο ύπνος, η άσκηση και η φιλία προσφέρουν τεράστια ψυχολογικά οφέλη και οφείλουμε να τα προωθούμε, τόσο ατομικά όσο και κοινωνικά. Ένα ηθικά πιο επείγον καθήκον είναι να μειωθεί η φτώχεια, η αστάθεια και το βαθύ τραύμα (σε αντίθεση με το συνηθισμένο άγχος) στη ζωή των παιδιών. Η έρευνα για αυτές τις δυσμενείς εμπειρίες στην παιδική ηλικία καταδεικνύει τον τεράστιο κίνδυνο που ενέχουν στην ψυχολογική λειτουργία. Η έλλειψη φροντίδας ψυχικής υγείας των παιδιών είναι ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα: Τα περισσότερα παιδιά που τη χρειάζονται δεν την λαμβάνουν Τέλος, εάν θέλουμε να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για την ψυχική υγεία των παιδιών, πρέπει πρώτα να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για την πνευματική και ψυχολογική υγεία των ενηλίκων, με τη μορφή περισσότερης υποστήριξης για τις οικογένειες. Λέγεται ότι μια κοινωνία που νοιάζεται για τα παιδιά πρέπει επίσης να νοιάζεται για τους γονείς.

Γενικότερα, ένα μάθημα που μπορεί να αντλήσουμε από ό, τι έχουν μάθει επιστήμονες και κλινικοί για το άγχος είναι το εξής: Εάν θέλουμε να προετοιμάσουμε τα παιδιά μας για δύσκολους καιρούς, πρέπει να τους αφήσουμε να έχουν τις αποτυχίες τους από νωρίς, να τους επιτρέψουμε να αντιμετωπίσουν εμπόδια και να μιλούν ειλικρινά για θέματα που τους ανησυχούν. Αν και αυτό δεν αποτελεί θεραπεία για ψυχικές ασθένειες, πρέπει ωστόσο να αναγνωρίσουμε είναι ότι η τρέχουσα προσέγγισή μας προς τα παιδιά δεν μειώνει τις βασικές ανθρώπινες ευπάθειες. Αντιθέτως τις επιδεινώνει.

Πηγή: The Atlantic