Ο Ευαγγελισμός στη Δυτική και Βυζαντινή Τέχνη
Ο Άρης Παπάζογλου μας δείχνει την τέχνη που προέκυψε από τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της χριστιανοσύνης.
O Ευαγγελισμός της Θεοτόκου είναι μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της χριστιανοσύνης, αφού την μέρα εκείνη έγινε η άμωμη σύλληψη του Ιησού. Το κατά Μάρκο Ευαγγέλιο αγνοεί τις διηγήσεις για την παιδική ηλικία του Ιησού, ενώ στο κατά Ιωάννη αναφέρεται η Παρθένος μόνο δύο φορές, στον γάμο της Κανά και στον Γολγοθά. Το γεγονός του Ευαγγελισμού εξιστορείται στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου, αλλά με επίκεντρο τον Ιωσήφ, απόγονο του Δαβίδ. Από τα τέσσερα Ευαγγέλια μόνο εκείνο του Ευαγγελιστή Λουκά εξιστορεί ακριβώς το γεγονός του Ευαγγελισμού, από τον στίχο 26 έως τον στίχο 38.
Σύμφωνα με τον Λουκά το γεγονός του Ευαγγελισμού έλαβε χώρα στην ιδιαίτερη πατρίδα της Θεοτόκου, στη Ναζαρέτ. Τον έκτο μήνα από τη σύλληψη του Ιωάννου του Προδρόμου από την στείρα Ελισάβετ, συγγενή της Θεοτόκου, ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, σταλμένος από το Θεό, συναντά την Μαριάμ (Μαρία) στο σπίτι της και της απευθύνει τον χαιρετισμό: «Χαίρε κεχαριτωμένη. Ο Κύριος μετά σου. Ευλογημένη είσαι μεταξύ των γυναικών». Στον χαιρετισμό αυτό η Μαριάμ απορημένη και διστακτική δεν απαντά. Ο Γαβριήλ, όμως, την καθησυχάζει: «Μη φοβού Μαριάμ!!». Και της εξηγεί πως βρήκε χάρη από το Θεό και ότι πρόκειται να φέρει στον κόσμο έναν γιο, τον οποίο θα ονομάσει Ιησού και ο οποίος θα αναγνωριστεί από όλους «ως Ϋιός Υψίστου».
Αμέσως μετά η Μαριάμ εκφράζει στον άγγελο την εύλογη απορία: «Πώς θα γίνει αυτό, αφού μέχρι τώρα δεν έχω συζυγικές σχέσεις;». Τότε η Μαριάμ ήταν 14 ή 16 χρονών και ήταν μνηστευμένη με τον ξυλουργό Ιωσήφ. Ο Γαβριήλ της εξηγεί πως η παρθενική σύλληψη του Χριστού θα γίνει με τρόπο υπερφυσικό, μέσω του Αγίου Πνεύματος. Ύστερα περιμένει την απάντησή της και η Μαριάμ δέχεται τη θέληση του Θεού.
Σε ένα από τα λεγόμενα «Απόκρυφα Ευαγγέλια», σ’ εκείνο του Βαρθολομαίου, του 4ου μ.Χ αι., αναφέρεται το γεγονός του Ευαγγελισμού όπως το διηγήθηκε η ίδια η Θεοτόκος στους Αποστόλους, όταν συγκεντρώθηκαν για να την ρωτήσουν πώς συνέλαβε τον Κύριο. Επειδή όμως δίσταζαν, την πλησιάζει ο Βαρθολομαίος και τη ρωτάει: «Πώς συνέλλαβες τον ασύλληπτο; Πώς βάσταξες αυτόν που είναι αβάσταχτος;». η Θεοτόκος απαντά ότι την πλησίασε ο άγγελος και τότε «…το παραπέτασμα του Ναού σκίστηκε και έγινε ένας πολύ μεγάλος σεισμός…Εκείνος άπλωσε το χέρι του και με σήκωσε. Κοίταξα ψηλά στον ουρανό και ήρθε ένα σύννεφο δροσιάς και με ράντισε…Ο άγγελος τότε πήρε ένα ψωμί και το έβαλε πάνω στον βωμό του ναού και έφαγε από αυτό πρώτα ο ίδιος και έδωσε επίσης και σε μένα….και ένα ποτήρι γεμάτο κρασί και ήπιε πρώτα ο ίδιος και έδωσε κατόπιν σε μένα…».
Σε ένα άλλο απόκρυφο Ευαγγέλιο, το «Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου», του 2ου μ.Χ αι., ο άγγελος βρίσκει την Μαριάμ στο πηγάδι του χωριού, όπου πήγε με το σταμνί της να πάρει νερό. Εκεί της ανακοινώνει ότι θα συλλάβει με τη δύναμη του Θεού και θα γεννήσει γιο. Η σκηνή αυτή ονομάζεται «Ευαγγελισμός παρά το φρέαρ».
Η σκηνή του Ευαγγελισμού αναφέρεται και στο Κοράνι ( 19: στίχοι 16-22). Στο κείμενο τονίζεται ότι η Μαριάμ είναι αγνή, ότι ο άγγελος του Θεού (εννοείται ο Αλλάχ) της ανήγγειλε ότι θα γεννήσει έναν «άγιο-αναμάρτητο γιο» και η γέννηση του Ιησού θεωρείται «Σημείο Θεϊκό» και «Έλεος» για τους μουσουλμάνους.
Η περικοπή του κατά Λουκά Ευαγγελίου επηρέασε την χριστιανική τέχνη, τόσο την Δυτικοευρωπαϊκή, όσο και την βυζαντινή και μεταβυζαντινή αγιογραφία. Μεγάλοι ζωγράφοι έχουν παραστήσει την σκηνή του Ευαγελισμού της Θεοτόκου.
