Έφτασε η ώρα της Πλατείας Ελευθερίας
Ο διαγωνισμός για την ανάδειξη του εργολάβου που θα υλοποιήσει την ανάπλαση της πλατείας έρχεται.
της Κύας Τζήμου
Εικόνες του σήμερα: Θόδωρος Καρανίκας
Περνάει αύριο από το δημοτικό συμβούλιο αναμένεται η τελική έγκριση για την εκτέλεση του έργου της ανάπλασης της Πλατείας Ελευθερίας, συνολικού προϋπολογισμού 5.075.000 ευρώ, με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ).
Πριν την κατεδάφιση του Θαλάσσιου Τείχους
Εκεί που σήμερα βρίσκεται η Πλατεία Ελευθερίας, μια από τις μεγαλύτερες ανοιχτές πλατείες της πόλης, παλιά υπήρχε το Θαλάσσιο τείχος, που περικύκλωνε την πόλη. Βάσει αρχαιολογικών ευρημάτων υποθέτουμε ότι στην προκυμαία της περιοχής της πλατείας Ελευθερίας και ανατολικότερα, πιθανώς βρισκόταν η Εκκλησιαστική Σκάλα, αλλά και ο βυζαντινός πύργος που ήλεγχε την είσοδο του λιμανιού, το Τοπ Χανέ της οθωμανικής περιόδου, το οποίο αποτέλεσε το φρούριο του Βαρδάρη, επί τουρκοκρατίας.
Η πλατεία Ελευθερίας, λοιπόν, δεν ήταν πάντα στεριά. Μέχρι το 1870 – οπότε άρχισε η κατεδάφιση της θαλάσσιας οχύρωσης της πόλης, στην προσπάθεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να εκσυγχρονιστεί – η θάλασσα έφτανε μέχρι το μέσον της πλατείας. Τριάντα μέτρα βορειότερα βρισκόταν το βυζαντινό θαλάσσιο τείχος, που ξεκινούσε από τον Λευκό Πύργο, ακολουθούσε τις σημερινές οδούς Κορομηλά και Καλαποθάκη, διέσχιζε την σημερινή πλατεία Ελευθερίας και κατέληγε στον πύργο της Αποβάθρας ή Τοπ Χανέ (στη σημερινή γωνία Κατούνη και Οπλοποιού, όπου βρίσκεται σήμερα ο ‘Ζύθος” στα Λαδάδικα). Εκεί βρισκόταν και η είσοδος του λιμανιού, που κατασκεύασε ο Μέγας Κωνσταντίνος.
Η διαμόρφωσή της Πλατείας τοποθετείται χρονικά μετά το 1870 όταν ολοκληρώθηκε η κατεδάφιση της θαλάσσιας οχύρωσης της πόλης. Διαμορφώθηκε έτσι το παραθαλάσσιο μέτωπο της πόλης κυρίως για να εξυπηρετεί την αυξημένη κίνηση των πλοίων. Ο χώρος της Αποβάθρας διανοίχθηκε και παράλληλα έγιναν επιχωματώσεις προς τη θάλασσα, από τις οποίες δημιουργήθηκαν νέα οικόπεδα.
Πλατεία Ολύμπου
Ακολούθησε η διάνοιξη της οδού Σαμπρή πασά – η σημερινή Βενιζέλου – και διαμορφώθηκε μία μικρή πλατεία. Αρχικά ονομάζεται πλατεία Αποβάθρας και στη συνέχεια πλατεία Ολύμπου και γίνεται το πιο κοσμικό σημείο της Θεσσαλονίκης. Κεντρικό της σημείο ήταν το εστιατόριο “Ολυμπος” (που βρισκόταν αριστερά της οδού Βενιζέλου, στην κάτω δεξιά γωνία του σημερινού πάρκινγκ) και το ξενοδοχείο “Όλυμπος Παλάς”.
Δίπλα στο ξενοδοχείο, ανηφορίζοντας την Βενιζέλου και παραμένοντας στην αριστερή πλευρά, ήταν το ξενοδοχείο Ρουαγιάλ ή Βασιλικόν με το ομώνυμο καφεζυθοπωλείο. Στην απέναντι γωνία από αυτήν του Μεγάρου Στάιν ήταν το ξενοδοχείο Ρώμη που στο ισόγειό του στεγαζόταν το καφεζαχαροπλαστείο του Φλόκα. Στη δεξιά πλευρά της Βενιζέλου, γωνιά με την παραλιακή ήταν το κτίριο της λέσχης Cercle de Salonique όπου συγκεντρώνονταν μεγάλοι έμποροι και αστοί, πρόξενοι, στρατιωτικοί των συμμαχικών δυνάμεων και είναι γνωστή για την πολυτέλεια, αλλά και για τη βιβλιοθήκη, το εστιατόριο και το μπαρ που διέθετε. Δίπλα του και πριν το μέγαρο Στάιν υπήρχε το Μεγάλο ξενοδοχείο της Αγγλίας και στο ισόγειό του το το περίφημο καφέ Κρυστάλ. Αμέσως μετά το Μέγαρο Στάιν, στην άλλη γωνία με την σημερινή Καλαποθακη ήταν το ξενοδοχείο Παρνασσός. Όλα αυτά τα κτίρια δεξιά και αριστερά της Βενιζέλου κάηκαν και κατεδαφίστηκαν εκτός από το μέγαρο Στάιν, το μόνο που διασώθηκε από την πυρκαγιά του 1917.
Η βάφτιση της Πλατείας Ελευθερίας
Τον Ιούλιο του 1908 στην πόλη ξέσπασε το από τους ιστορικούς αποκαλούμενο κίνημα, επανάσταση ή πραξικόπημα των Νεοτούρκων. Το Οθωμανικό Κομιτάτο ή Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο είχε πλέον υποχρεώσει τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ να προχωρήσει στην εφαρμογή του συντάγματος του 1876 και το αποκορύφωμα των πανηγυρισμών για το γεγονός αυτό ήταν η ειρηνική είσοδος στην πόλη ελλήνων μακεδονομάχων, βούλγαρων κομιτατζήδων και ενόπλων άλλων εθνικών ομάδων, ακόμη και ληστών. Η Θεσσαλονίκη βρισκόταν σε αναβρασμό λόγω των πολιτικών δολοφονιών ανάμεσα σε Έλληνες και Βούλγαρους και είχαν προηγηθεί τα Απριλιανά του 1903, μια σειρά βομβιστικών επιθέσεων οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από τους “Γκεμιτζήδες” μια αναρχική βουλγαρική επαναστατική ομαδα και οι οποίες συγκλόνισαν την τουρκοκρατούμενη τότε Θεσσαλονίκη. Συγκεκριμένα στον λιμένα της Θεσσαλονίκης ανατινάζεται το γαλλικό επιβατηγό πλοίο «Γουανταλκιβίρ», λίγο πριν τον απόπλου του για Κωνσταντινούπολη, όπου εκτελούσε τη συγκοινωνιακή αυτή γραμμή. Ακολούθησε βομβιστική επίθεση τρένου που μετέφερε 300 επιβάτες από Αδριανούπολη και μετά δέχθηκε βομβιστική επίθεση το εργοστάσιο φωταερίου της Θεσσαλονίκης με συνέπεια να βυθιστεί η πόλη στο σκοτάδι, ενώ παράλληλα ακολούθησαν εκρήξεις βομβών σε διάφορα μέρη της πόλης, δρόμους, πλατείες και καταστήματα, μεταξύ των οποίων στο ελληνικό καφενείο Αλάμπρα. Από τα σοβαρότερα κτυπήματα της εξτρεμιστικής εκείνης δράσης ήταν η ανατίναξη της οθωμανικής τράπεζας και της παραπλήσιας γερμανικής λέσχης που υπέστησαν ολοκληρωτική καταστροφή από δυναμίτες. Πέντε χρόνια αργότερα η Πλατεία έγινε το επίκεντρο συμφιλίωσης των λαών και των εθνοτήτων που ζούσαν στη Θεσσαλονίκη αλλά και σε ολόκληρη την οθωμανική αυτοκρατορία, αλλά και των ανταρτών, που πολεμούσαν στα βουνά και στους βάλτους της Κεντρικής και της Δυτικής Μακεδονίας. Οι άνθρωποι αυτοί τώρα αγκάλιαζαν ο ένας τον άλλο και πανηγύριζαν για την αναγγελία της εφαρμογής του συντάγματος από τον Σουλτάνο! Απόδειξη της συμφιλίωσης και της ειρηνικής συνύπαρξής τους ήταν η παράδοση του οπλισμού τους. Εκεί ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης και ο πρόεδρος της τοπικής Βουλγαρικής Επιτροπής μαζί με τον μουφτή αγκαλιάστηκαν και προέτρεψαν και τον λαό να πράξει το ίδιο. Στην πλατεία ο Εμβέρ μπέης ένας από τους ηγέτες του Κινήματος απευθύνθηκε στους πολίτες λέγοντας: “Πολίτες! Σήμερα ο αυθαίρετος ηγεμόνας τελείωσε, η κακή διακυβέρνηση δεν υπάρχει πια. Είμαστε όλοι αδέλφια. Δεν υπάρχουν πια Βούλγαροι, Έλληνες, Σέρβοι, Ρουμάνοι, εβραίοι, μουσουλμάνοι. Κάτω από τον γαλανό ουρανό είμαστε όλοι ίσοι, είμαστε όλοι περήφανοι που είμαστε Οθωμανοί!”. Από τότε η πλατεία Ολύμπου μετονομάστηκε σε πλατεία Ελευθερίας.
Μετά την Πυρκαγιά του 1917-Τα σχέδια Εμπράρ
Η ιστορία της πλατείας ακολούθησε την ιστορία της πόλης, αλλάζει μορφές και χωροταξική σημασία και αποτελεί για πολλά χρόνια χώρο αναψυχής, κομβικό σημείο συγκέντρωσης στρατιωτικών δυνάμεων (κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο αποβιβάζονται στο λιμάνι οι συμμαχικές δυνάμεις και εδώ γίνεται η υποδοχή του Βενιζέλου, όταν το 1916 εγκαθιστά στη Θεσσαλονίκη την προσωρινή κυβέρνηση της Τριανδρίας) αλλά και τόπος μαρτυρίου, πολύ αργότερα (στις μέρες του Μάη του ’36 και των βασανιστηρίων των Εβραίων από τους Γερμανούς το 1942).
Μετά από την καταστροφή της στην πυρκαγιά του 1917, ανασχεδιάστηκε από τον γάλλο αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Ερνέστ Εμπράρ. Τα σχέδια προέβλεπαν την ανέγερση, στη θέση του σημερινού χώρου στάθμευσης, ενός μεγαλεπήβολου κτιρίου, που θα στέγαζε το Ταχυδρομείο, το Τηλεγραφείο και το Τηλεφωνείο (ΤΤΤ), ενώ περιμετρικά προβλεπόταν η κατασκευή τραπεζών και γραφείων. Γύρω στο 1920, οπότε και ολοκληρώθηκε η κατεδάφιση όλων των καμένων κτίριων, ξεκίνησε η κατασκευή του Ταχυδρομικού Μεγάρου, αλλά ένα χρόνο αργότερα διακόπηκαν οι εργασίες, επειδή το έδαφος θεμελίωσης παρουσίαζε προβλήματα σαθρότητας λόγω της γειτνίασης με την θάλασσα (αν και ήδη είχαν τοποθετηθεί πάσσαλοι στο υπέδαφος) και έτσι η πλατεία έμεινε κενή.
Μετά την πυρκαγιά, την κατεδάφιση των κτιρίων και την διάνοιξη της πλατείας το 1920, στο βόρειο τμήμα της, Βενιζέλου με Μητροπόλεως γωνία, στην αριστερή πλευρά της Βενιζέλου, ανεγείρεται γύρω στα 1924 το ξενοδοχείο Ριτζ (καταστράφηκε από φωτιά το 1968 και σήμερα τη θέση του κατέχει το εκτρωματικό πρώην κτίριο της Εθνικής Ασφαλιστικής).
Στην απέναντι γωνία από το ξενοδοχείο Ριτζ -αριστερά στην άνω φωτογραφία- ανεγερθηκε το μέγαρο Δρακούλη – το κεντρικό στην άνω φωτογραφία- (1921) που στέγασε στο ισόγειό του τα γραφεία των Ελληνικών σιδηροδρόμων και αργότερα το κατάστημα Βάρδας και υπάρχει μέχρι σήμερα και στην απέναντι προς τα κάτω γωνία Μητροπόλεως με Βενιζέλου το μέγαρο Ζενίθ των Μποτόν και Σακιτούδη – δεξιά στην άνω φωτογραφία- (1924) όπου για ένα διάστημα στεγάστηκε η δημαρχία και υπάρχει ακόμα με εξαίρεση το κτιστό χαρακτηριστικό κιόσκι που βλέπουμε σε παλιές καρτ ποστάλ και υπήρχε στην γωνιά της ταράτσας του που κάποια στιγμή κατέρρευσε.
Αριστερά του ξενοδοχείου Ριτζ θα ανεγερθεί το 1929 σε σχέδια Μ. Λυκούδη το ιδιόκτητο κτίριο της Ιονικής, μετέπειτα Alpha Bank, ανάμεσα στην Ίωνος Δραγούμη και την οδό Ρογκότη, που σήμερα είναι άδειο, και στην άλλη γωνία Μητροπόλεως με Δραγούμη το κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδας (1928-1933). Πάνω στην Ίωνος Δραγούμη κατεβαίνοντας προς την θάλασσα μετά την διάνοιξη της πλατείας και την χάραξη της οδού ανεγείρονται η οικοδομή Ν. Συνδίκα που υπάρχει μέχρι σήμερα αναπαλαιωμένη και πιο κάτω το μέγαρο των αφών Μπενσουσάν (κάτω φωτογραφία) που σχεδιάζεται σαν ξενοδοχείο το 1920. Τη θέση του έχουν πάρει σήμερα άχαρες και απρόσωπες οικοδομές φρικτής αισθητικής.
Τόπος Μαρτυρίου
Οι πρώτες στρατιωτικές φάλαγγες των Γερμανών μπήκαν στη Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλίου 1941. Οι διωγμοί άρχισαν σε συγκαλυμμένη μορφή το καλοκαίρι του 1942, το μαύρο Σάββατο, όπως έμεινε στη μνήμη, όταν όλοι οι άντρες Εβραίοι ηλικίας από 18 έως 45 διατάχθηκαν να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας για να επιστρατευτούν για καταναγκαστική εργασία. Τη συγκεκριμένη μέρα, 6.000-7.000 απ’ αυτούς συγκεντρώθηκαν μαζί κάτω από τον καυτό ήλιο μέχρι το απόγευμα, περικυκλωμένοι από στρατιώτες με αυτόματα όπλα, που τους ανάγκασαν σε εξευτελιστικούς καταναγκασμούς. Πολλοί στάλθηκαν αμέσως μετά σε περιοχές που τις μάστιζε η ελονοσία, όπου δούλευαν δέκα ώρες την ημέρα με πολύ λίγο φαγητό. Μέσα σε δέκα εβδομάδες το 12% από αυτούς που οδηγήθηκαν εκεί, είχε πεθάνει. Οι ναζιστικές εκκαθαρίσεις στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κόστισαν τη ζωή σε 50.000 περίπου Θεσσαλονικείς Εβραίους.
Μέγαρο Στάιν και Τράπεζα της Ελλάδας
Το μέγαρο με την χαρακτηριστική πράσινη σφαίρα που δεσπόζει ψηλότερο από όλους τους γείτονές του στις περισσότερες από τις παλιές φωτογραφίες της Πλατείας είναι και ο µοναδικός τσιµεντένιος επιζώντας από τη φωτιά του 1917 και στέκει σήµερα σαν να χτίστηκε χτες. Το μέγαρο του πολυκαταστήματος Στάιν χτίστηκε το 1908 από τον Έρνστ Λόουι για λογαριασµό της αυστριακής εταιρίας Στάιν, την οποία και φιλοξένησε για πολλά χρόνια.
Το κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδας κατασκευάστηκε στην περίοδο 1928-1933 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αριστομένη Βάλβη για να στεγάσει την Εθνική Τράπεζα. Η Τράπεζα της Ελλάδος ιδρύθηκε το 1928 σύμφωνα με το πρωτόκολλο της 15ης Σεπτεμβρίου της Γενεύης του 1927 και αποτελεί τη μοναδική Εκδοτική Τράπεζα της Χώρας. Για την κατασκευή του κτιρίου χρησιμοποιήθηκαν πρωτοποριακές για την εποχή εκείνη μέθοδοι και υλικά. Πρόσφατα έγιναν εκτεταμένες εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης.
Η μελλοντική ανάπλαση
Στη σημερινή της μορφή η πλατεία θεσμοθετήθηκε με βασιλικό διάταγμα της 28ης Μαρτίου 1963, ενώ ο κοινόχρηστος χώρος περιήλθε στην ιδιοκτησία του δήμου Θεσσαλονίκης κατόπιν συμβολαίου αγοράς από το Ταχυδρομείο. Σύμφωνα με το ισχύον γενικό πολεοδομικό σχέδιο του 1993, η πλατεία είναι χαρακτηρισμένη ως χώρος πρασίνου. Όμως από τη δεκαετία του 1950 η πλατεία έχει μετατραπεί σε χώρο στάθμευσης, ενώ στην περιοχή λειτουργεί και αφετηρία αστικών λεωφορείων. Η πλατεία Ελευθερίας καλύπτει επιφάνεια επτά στρεμμάτων, ενώ η συνολική έκταση του χώρου που περιβάλλεται από τις προσόψεις των κτιρίων γύρω από την πλατεία είναι 11,4 στρέμματα.
Η ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας που έχει δρομολογηθεί μετά τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό έχει στόχο την απόδοση στους κατοίκους και στους επισκέπτες της Θεσσαλονίκης μιας από τις ιστορικές πλατείες της πόλης.Την προώθηση των διαδικασιών για την κατάργηση του πάρκινγκ, που εδώ και δεκαετίες λειτουργεί στο χώρο, και την παράλληλη ανάδειξη του ιστορικού χαρακτήρα της πλατείας ανέλαβε προσωπικά ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης, από την πρώτη ημέρα της ανάληψης των δημαρχιακών του καθηκόντων.
Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός
Οι βασικές κατευθυντήριες γραμμές που είχαν τεθεί στο πλαίσιο του διαγωνισμού ήταν: > Απόδοση της πλατείας στους πεζούς. Δημιουργία θέσεων ανάπαυσης και χώρων συγκέντρωσης και αναψυχής για τους πολίτες. Παρεμβάσεις, ώστε να εξασφαλίζεται η προσβασιμότητα των ατόμων με αναπηρίες. > Μετασχηματισμός της πλατείας σε «πύλη» της Θεσσαλονίκης από την πλευρά της θάλασσας. > Αναζωογόνηση της ευρύτερης περιοχής της πλατείας Ελευθερίας και τόνωση τόσο των επαγγελματικών και εμπορικών χρήσεων, όσο και των χρήσεων αναψυχής και πολιτισμού. > Ανάδειξη και εμπλουτισμός του υφιστάμενου πρασίνου, διατήρηση όλων των αξιόλογων μεγάλων δέντρων και παράλληλα εφαρμογή μιας πρότυπης βιοκλιματικής ανάπλασης στην κεντρική αστική πλατεία > Ανάδειξη της ιστορικής μνήμης της πλατείας, η οποία σημαδεύτηκε από τις θηριωδίες και τα βασανιστήρια που υπέστησαν οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς το 1942. Σήμερα μόνο το γλυπτό στα νότια της πλατείας, που εγκαινιάστηκε στις 23/11/1997 τιμά την μνήμη των 50.000 Εβραίων που εξοντώθηκαν από τους Ναζί. Το μνημείο, σχεδιάστηκε από τους αδερφούς Glid. > Αναβάθμιση του δημοτικού φωτισμού συνδυαστικά με εξοικονόμηση ενέργειας. > Εγκατάσταση κατάλληλης τεχνολογίας για την ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τα δρώμενα και τις περιηγητικές δυνατότητες στην πόλη.
Δεδομένου ότι η Μητροπόλεως, η Βενιζέλου, η Λεωφόρος Νίκης και η Ίωνος Δραγούμη, που περιβάλλουν την πλατεία Ελευθερίας, είναι δρόμοι με τεράστιο κυκλοφοριακό φόρτο, ο δήμος Θεσσαλονίκης καθόρισε ότι οι προτάσεις των μελετητών, που κατατέθηκαν στο πλαίσιο του διαγωνισμού, να μπορούν να υλοποιηθούν και χωρίς να μεταβάλλονται ουσιαστικά τα κυκλοφοριακά δεδομένα που ισχύουν στην ευρύτερη περιοχή. Ακόμη με δεδομένες την εγγύτητα της πλατείας Ελευθερίας με τη θάλασσα, αλλά και την ανεύρεση τμήματος του παραθαλάσσιου τείχους της πόλης σε οικόπεδο επί της Καλαποθάκη, είναι αναγκαίο να γίνουν προτάσεις για τη δημιουργία υπόγειου σταθμού αυτοκινήτων. 131 συμμετοχές, αριθμός-ρεκόρ σε διαγωνισμό, εξέτασε η επιτροπή με επικεφαλής τον καθηγητή Δημήτρη Φατούρο για να καταλήξει σε τρία βραβεία και τρεις εξαγορές.Ο δήμος δρομολογεί την υλοποίηση του έργου (προϋπολογισμού 7-8 εκατ. ευρώ) με την δημοπράτησή του να τοποθετείται αρχές του ’14 και έχει ήδη υποβληθεί πρόταση για τη χρηματοδότησή του από το Πράσινο Ταμείο του ΥΠΕΚΑ
Η μελέτη που έλαβε το Πρώτο βραβείο
Ενα ηλιακό ρολόι, μια δημόσια υπαίθρια οθόνη, η ανάδειξη του θαμμένου βυζαντινού τείχους, επιδαπέδια φωτιστικά και πράσινο είναι τα χαρακτηριστικά της μελέτης που ενέκρινε η επιτροπή ως την καλύτερη. Οι αρχιτέκτονες μηχανικοί Θεμιστοκλής Χατζηγιαννόπουλος και Κωνσταντίνος Χαραλαμπίδης (Εδ. Κάστρο, Π. Τζώνος, Ιω. Μέγας σύμβουλοι, Δ. Μακρής, Π. Κούλαλη, Αν. Πετρόπουλος συνεργάτες) διατηρούν τον ενιαίο χαρακτήρα της πλατείας και τη μετατρέπουν σε «πράσινο» πάρκο με φυλλοβόλα και αειθαλή δένδρα, γκαζόν και αγριολούλουδα. Τα γεγονότα που τη σημάδεψαν επισημαίνονται μέσω μιας τετράπλευρης στήλης, ύψους 20 μέτρων. Η κορυφή του θα λειτουργεί ως «επιλεκτικό ηλιακό ρολόι» επιτρέποντας στις ακτίνες του ηλίου να στοχεύουν αποκλειστικά και με απόλυτη ακρίβεια (μέρας και ώρας) σημεία-μνημεία των ιστορικών γεγονότων- (κίνημα Νεότουρκων, πυρκαγιά 1917, μνημείο ολοκαυτώματος) στο δάπεδο της πλατείας.
«Η εγκατάσταση είναι μια δημόσια υπαίθρια οθόνη – ένα εργαλείο επισήμανσης της ιστορίας σε χρόνο παρελθόντα, παρόντα και μέλλοντα». Οι τέσσερις πλευρές της στήλης (1,5 μέτρου η κάθε μία) ως πίνακες ανακοινώσεων θα παρέχουν διαρκώς πληροφορίες ιστορικές της πόλης, αλλά και τρέχουσες από την τοπική και την παγκόσμια ειδησεογραφία. Ενδοδαπέδια φωτιστικά σώματα τύπου «walk over» θα ακολουθούν με ακρίβεια τις αρχικές χαράξεις των δρόμων και των κτιρίων. Με την αλλαγή του δαπέδου η πλατεία αναζητεί τη σχέση της με τη θάλασσα. Ίδιο υλικό (κυβόλιθοι) απλώνεται από τη Μητροπόλεως ως τη θάλασσα και στους περιμετρικούς δρόμους αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο πεζοδρόμησης. Προβλέπεται μία ενιαία δαπεδόστρωση από το μέτωπο των κτηρίων στα ανατολικά μέχρι τα δυτικά και από το βόρειο μέτωπο μέχρι τη θάλασσα.
Η πλατεία αναπτύσσεται με ενιαία δαπεδόστρωση από το μέτωπο των κτιρίων στο ανατολικά μέχρι τα δυτικά και από το βόρειο μέτωπο μέχρι τη Λεωφόρο Νίκης. Το υλικό της δαπεδόστρωσης προβλέπεται να αποτελείται από φυσικούς λίθους συγκεκριμένης γεωμετρίας που αναφέρεται στα σχετικά σχέδια. Η δαπεδόστρωση αραιώνει καθώς συγκλίνει προς το κέντρο, αφήνοντας περιοχές της πλατείας με πράσινη εδαφοκάλυψη αλλά σε κάθε περίπτωση βατές. Στα διάκενα μεταξύ των λίθινων επιφανειών του δαπέδου γίνεται σπορά και για την εδαφοκάλυψη επιλέγονται μείγματα σπόρων, αναλόγως με το σημείο που τοποθετούνται, ανθεκτικών τόσο στη σκιά όσο και στις υψηλές θερμοκρασίες.
Η προτεινόμενη βλάστηση αναπτύσσεται τόσο στο επίπεδο του δαπέδου (χαμηλή βλάστηση) όσο και με τη μορφή λόχμης στο, κατά προσέγγιση, κέντρο του χώρου της πλατείας (υψηλή βλάστηση). Μια ισχυρή συστάδα δένδρων σε κατάλληλη θέση οργανώνει τη λύση ενισχύοντας τόσο το υφιστάμενο πράσινο όσο και τους υπόλοιπους περιβαλλοντικούς συντελεστές, χωρίς να διασπά την ενότητα της πλατείας. Για την υψηλή βλάστηση κεντρικά της πλατείας – λόχμη – επιλέγονται αειθαλή δέντρα, ενώ στα πεζοδρόμια των παράπλευρων οδών καθώς και σε συγκεκριμένο χώρο εντός της πλατείας τοποθετούνται φυλλοβόλα δέντρα. Κάτω από τα δένδρα, με θεατρική διάταξη προς τη θάλασσα οργανώνεται η ζώνη των καθιστικών αποτελούμενη από ατομικά καθίσματα όπου συνοδεύονται κάποιες φορές, όπως υποδεικνύεται και στα σχετικά σχέδια, από συμπληρωματικό εξοπλισμό τραπέζιών και άλλων οριζόντιων επιφανειών εναπόθεσης αντικειμένων. Σε κατάλληλα επιλεγμένα σημεία της πλατείας εγκαθίστανται εξοπλισμός υπαίθριου εκπαιδευτικού υλικού με στόχο την τόνωση της ζωής εντός του χώρου και την εξυπηρέτησης των επισκεπτών -χρηστών κάθε ηλικιακής κατηγορίας. Σε συγκεκριμένα σημεία κίνησης και στάσης των πεζών, τόσο εντός του πυρήνα της διαμόρφωσης όσο και περιμετρικά αυτής, χωροθετούνται κρήνες για την εξυπηρέτηση της πλατείας και της ευρύτερης περιοχής. Κοντά στα σημεία των διαβάσεων που αποτελούν παράλληλα και σημεία εισόδου στον χώρο της πλατείας εγκαθίστανται στάσεις ποδηλάτων για να είναι δυνατή η εξυπηρέτηση και αυτής της ειδικής κατηγορίας χρηστών και εντός της πλατείας και σε άμεση επαφή με τις οδεύσεις ατόμων με προβλήματα όρασης τοποθετούνται τρεις μικροεγκαταστάσεις πληροφόρησης που φέρουν ανάγλυφες πληροφορίες σχετικά με το χώρο της πλατείας και την ιστορία αυτής. Στη διασταύρωση της οδού I. Δραγούμη και του πεζοδρόμου της οδού Οπλοποιού προτείνεται μια νέα διαμόρφωση των πεζοδρομίων με στόχο την «ευγενή» συνύπαρξη πεζών και οχημάτων.
Στο συγκεκριμένο σημείο, καθώς επίσης και στη νησίδα των πεζών επί της Μητροπόλεως στη ζώνη του τερματικού σταθμού των λεωφορείων, προτείνεται η τοποθέτηση κατασκευών οριοθέτησης της κίνησης των οχημάτων, για ευνόητους λόγους ασφαλείας. Ο χώρος της Πλατείας Ελευθερίας έχει φιλοξενήσει πλήθος σημαντικότατων ιστορικών γεγονότων. Η ανάδειξη, έστω και υπενθύμιση, των σημαντικότερων εξ’ αυτών των γεγονότων που υπερβαίνουν το στενό τοπικό ενδιαφέρον υλοποιείται με ένα χειρισμό «μεγαλύτερο» από ένα μνημείο ή μια επιγραφή. Η κοσμικής διάστασης υπόμνησή τους πραγματοποιείται μέσω μιας στήλης που λειτουργεί ως «επιλεκτικό ηλιακό ρολόι» επιτρέποντας στις ακτίνες του ηλίου να στοχεύουν αποκλειστικά και με απόλυτη ακρίβεια.
Σημειώνεται πως ως προδιαγραφή του σχετικού διαγωνισμού και εξ αρχής πρόθεση της πρότασης, το υφιστάμενο Μνημείο του Ολοκαυτώματος θα παραμείνει εντός του χώρου της Πλατείας Ελευθερίας ενώ παράλληλα προτείνεται και η μετακίνησή του για τη βέλτιστη ανάδειξη του και ένταξή του στο συνολικό σχεδίασμα.
Η δημοπράτηση του έργου, συνολικού προϋπολογισμού 5.075.000,00 € (συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ 24%), προτείνεται να πραγματοποιηθεί με ανοικτό δημόσιο διαγωνισμό (σύμφωνα με το άρθρο 27, του Ν.4412/2016), με κριτήριο ανάθεσης την πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά μόνο βάσει τιμής, με επιμέρους ποσοστά έκπτωσης για κάθε ομάδα τιμών ομοειδών εργασιών του τιμολογίου και του προϋπολογισμού, με έλεγχο ομαλότητας του αρ. 95, του Ν.4412/2016, αλλά και σύμφωνα με τις υπόλοιπες διατάξεις που διέπουν την εκτέλεση Δημόσιων Έργων, το Ν. 3463/2006 «Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων», τις διατάξεις του Π.Δ. 171/87 όπως ισχύει σήμερα, το Ν. 3852/10 – «Νέα αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης – Πρόγραμμα Καλλικράτης» καθώς και όλες τις περί συναφών θεμάτων διατάξεις που διέπουν τους Ο.Τ.Α.
*Η έκθεση των συμμετοχών στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό προσχεδίων για την «Ανάπλαση της πλατειάς Ελευθερίας», που διοργανώνει ο Δήμος Θεσσαλονίκης εγκαινιάστηκε την Παρασκευή 15 Νοεμβρίου στο Φουαγιέ του Δημαρχείου. Περισσότερες πληροφορίες εδώ
Πηγές: Η Μνήμη της Πόλης του Χρίστου Ζαφείρη
Η Αρχιτεκτονική μιας εκατονταετίας του Βασίλη Κολώνα, εκδ. University Studio Press
Η Πλατεία Ελευθερίας στη Θεσσαλονίκη: Ο χώρος, οι άνθρωποι, η ιστορία, εκδ. Πολιτιστική Εταιρεία Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος
