«Η αλήθεια βομβαρδίζεται»: Τα ΜΜΕ και ο πόλεμος με το βλέμμα ενός πολεμικού ανταποκριτή
Το νέο βιβλίο του Παύλου Νεράντζη για τα fake news των πολέμων, την προπαγάνδα, τη λογοκρισία από τα μέσα του 19ου έως τις απαρχές του 21ου αιώνα.
Πολιτικοί που είπαν κατά συρροή ψέματα, προκειμένου να νικήσουν τον αντίπαλο, να κατασκευάσουν την κοινωνική συναίνεση και να διατηρήσουν υψηλά το ηθικό της ημέτερης πλευράς.
Μεγαλοϊδιοκτήτες Μέσων που βρήκαν ευκαιρία να κερδοσκοπήσουν. Γνωστοί δημοσιογράφοι στην υπηρεσία της προπαγάνδας. Στρατιώτες που δήθεν έτρωγαν παιδιά.
Σκηνοθετημένες βυθίσεις πλοίων, που παρουσιάστηκαν ως αληθινές. Βραβευμένες φωτογραφίες πολέμου που ήταν στημένες.
Γραφεία δημοσίων σχέσεων που πρόσφεραν δωρεάν «έγκυρα» ρεπορτάζ. Διεθνή Μέσα που αποσιώπησαν εγκλήματα πολέμου, και άλλα που με τις αποκαλύψεις τους άλλαξαν τη ροή ένοπλων συγκρούσεων.
Έγκριτες εφημερίδες που αναπαρήγαγαν τα στερεότυπα της προπαγάνδας και τον κυρίαρχο πολιτικό λόγο, χωρίς να ερευνούν την αξιοπιστία τους. Δημοσιογράφοι που έστησαν μάχες. Πολεμικοί ανταποκριτές που ντύνονταν στο χακί και έπεσαν θύματα παραπληροφόρησης. Αλλά και δημοσιογράφοι που αναζήτησαν την αλήθεια και γι’ αυτό διώχθηκαν ή και δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ.
Είναι και αυτά κομμάτια του παζλ στα όρια της ζωής και του θανάτου που συνθέτει την ιστορία των σχέσεων ΜΜΕ και ένοπλων συγκρούσεων.
Η αλήθεια είναι το πρώτο θύμα του πολέμου. Δεν αρέσει στις πολιτικές και στρατιωτικές ηγεσίες. Τα Μέσα υποτάσσονται συνήθως στους σχεδιασμούς τους και οι πολεμικοί ανταποκριτές, αυτοί που πρώτοι επιχειρούν να καταγράψουν κομμάτια της ιστορίας σε πραγματικό χρόνο, βρίσκονται στο στόχαστρο. Σε μια εποχή που το κέντρο βάρους στις ένοπλες συγκρούσεις έχει μετατοπιστεί από την ισχύ των όπλων στη δύναμη των πληροφοριών, η ενημέρωση, παρά τις απευθείας συνδέσεις, είναι φτωχή, αποστειρωμένη. Ο λόγος της προπαγάνδας θεωρείται ολοένα και περισσότερο η μία και μοναδική αλήθεια.
Γραμμένο από τη σκοπιά ενός δημοσιογράφου που για 30 χρόνια κάλυψε πολέμους σε Λατινική Αμερική, Βαλκάνια, Μέση Ανατολή και Ασία, το “Η αλήθεια βομβαρδίζεται”, σκιαγραφεί τον ρόλο των ισχυρών ειδησεογραφικών οργανισμών και των πολεμικών ανταποκριτών στην κάλυψη ένοπλων συγκρούσεων.
Είναι μια βιωματική αφήγηση με έντονη αναστοχαστική διάθεση, η οποία εφαρμόζει για πρώτη φορά στην επιστήμη της επικοινωνίας τη μέθοδο της αυτοεθνογραφίας και παράλληλα το αποτέλεσμα μιας πολύχρονης ερευνητικής προσπάθειας να καταγραφούν τα fake news, η προπαγάνδα και η λογοκρισία στους μεγαλύτερους πολέμους που συγκλόνισαν τον κόσμο από τον 19ο έως τον 21ο αιώνα.
Διαβάστε ένα απόσπασμα από την εισαγωγή του βιβλίου:
Η ιδέα για αυτό το βιβλίο προέκυψε, όταν σε διάφορες εκδηλώσεις και συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό μιλούσα για τα ψέματα των πολέμων. Ένα αόρατο νήμα συνδέει όλες τις ένοπλες συγκρούσεις: η προπαγάνδα, η λογοκρισία, τα fake news, οι παραποιημένες και κατασκευασμένες ειδήσεις. Σε κάθε πόλεμο που κάλυπτα προβάλλονταν διαφορετικοί λόγοι για να δικαιολογηθεί η κήρυξή του, οι ένοπλες συγκρούσεις διεξάγονταν σε διαφορετικές συνθήκες, οι αντίπαλοι ακολουθούσαν διαφορετικές τακτικές, αλλά υπήρχε πάντα ένα κοινό στερεοτυπικό δίπολο για τους εμπλεκόμενους: η σύγκρουση ήταν ανάμεσα στο Καλό και το Κακό. Καλή ήταν εξ ορισμού η ημέτερη πλευρά, κακός ο εχθρός. Και το αποτέλεσμα ήταν πάντα το ίδιο: η βίαιη ανατροπή της κανονικότητας σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας, η καταστροφή υλικών αγαθών, ο ανθρώπινος πόνος, τόσο στην πλευρά του νικητή όσο ‒κυρίως‒ του ηττημένου.
Σε αυτό το πλαίσιο αναφερόμουν στον ρόλο των ΜΜΕ που αποτελούν εργαλεία επικοινωνίας του δημόσιου λόγου, ιμάντες μετάδοσης πληροφοριών, απόψεων και ιδεών, οι οποίες επηρεάζουν συνειδήσεις και συμπεριφορές. Αλλά και στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πολεμικοί ανταποκριτές στην αφήγηση και την απεικόνιση μιας ένοπλης σύρραξης. Στα πρώτα βήματα της δημοσιογραφικής μου διαδρομής, η Rosanna Rossanda, από τα ιδρυτικά στελέχη της εφημερίδας Il Manifesto, στην οποία εργάστηκα ως ανταποκριτής για 37 χρόνια, μου είχε πει: «Η πρώτη προϋπόθεση για να κάνεις μια έρευνα είναι να υποβάλλεις τις σωστές ερωτήσεις». Οι ερωτήσεις στην προκειμένη περίπτωση είναι απλές και επικεντρώνονται στις σχέσεις ΜΜΕ και πολιτικής εξουσίας τόσο πριν από την κήρυξη ενός πολέμου όσο και κατά τη διάρκειά του, εστιάζουν στον λόγο της προπαγάνδας και στις μεθόδους που αυτός χρησιμοποιεί, στις πραγματικές αιτίες που προκαλούν μια ένοπλη σύγκρουση, στο ποια είναι η αλήθεια και πώς μπορεί να διακρίνει κανείς τις ψευδείς ειδήσεις, στη στάση των πολεμικών ανταποκριτών κατά την κάλυψη μιας σύρραξης, στις αντιδράσεις της κοινής γνώμης. Οι απαντήσεις δεν είναι μονοσήμαντες ούτε εύκολες, διότι τα ερωτήματα αυτά αναδύονται συχνά σ’ ένα τοξικό περιβάλλον, όπως είναι αυτό του πολέμου, τη στιγμή που βρίσκεται σε εξέλιξη ένας «αγώνας ζωής και θανάτου».
Λίγα λόγια για τον Παύλο Νεράντζη
Ο Παύλος Νεράντζης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1952. Σπούδασε ηλεκτρονικός-μηχανικός στην Μπολόνια και δημοσιογραφία στο Ουρμπίνο. Είναι διδάκτωρ του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ, όπου δίδαξε επί σειρά ετών.
Από το 1982 έχει καλύψει πολέμους και κρίσεις σε Λατινική Αμερική, Βαλκάνια, Μέση Ανατολή και Ασία. Στην ΕΡΤ3 διετέλεσε Διευθυντής Ειδήσεων στην τηλεόραση και Διευθυντής Ραδιοφωνίας. Είναι ο δημιουργός, παραγωγός και σεναριογράφος της τηλεοπτικής σειράς Mixer, με πάνω από 50 ντοκιμαντέρ έρευνας για διεθνή θέματα. Εργάστηκε ως ανταποκριτής της ιταλικής εφημερίδας Il Manifesto (1979-2016). Συνεργάστηκε με εφημερίδες, περιοδικά και ραδιοσταθμούς σε Ελλάδα και Ιταλία (Αντί, Εγνατία, Αυγή, Αγγελιοφόρος, National Herald, Paese Sera, Europa, Το Τέταρτο, Τετράδια, Νέα Οικολογία, Info, L’ Espresso, Radio Alice, Ρ.Σ. Μακεδονίας, Ένατο Κύμα, Ράδιο Παρατηρητής, Flash, RAI 3Mondo). Στο διάβα του χρόνου έστησε το περιοδικό Προοπτική, την πρώτη ζωντανή εκπομπή στο δημόσιο ραδιόφωνο της Β. Ελλάδας, την ενημερωτική ιστοσελίδα pressinaction.gr και την έκθεση φωτογραφίας Ίχνη Πολέμου, που παρουσιάστηκε σε πόλεις της Ελλάδας και του εξωτερικού. Είναι ο συντάκτης της Χάρτας της Ειδομένης, ενός κώδικα δεοντολογίας της ΕΣΗΕΜ-Θ για θέματα σχετικά με πρόσφυγες και ευάλωτες κοινωνικές ομάδες που έχει αναγνωριστεί από την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων και την UNHCR. Αρθρογραφεί στις ιστοσελίδες tvxs.gr και parallaximag.gr. Μονογραφίες του για τον ρόλο των ΜΜΕ έχουν δημοσιευτεί σε συλλογικές εκδόσεις.
Έχει τιμηθεί από διεθνείς οργανώσεις και συλλόγους, μεταξύ αυτών από το Ίδρυμα Αθ. Μπότση «για τις έρευνες, το ήθος και την πληρότητα με την οποία καλύπτει πολέμους και θέματα σχετικά με τους Έλληνες απανταχού της γης» (2004). Ντοκιμαντέρ του έχουν βραβευτεί σε διεθνή φεστιβάλ, από τη Διεθνή Ακαδημία Τηλεόρασης και Ραδιοφώνου [IATR] και την Ευρωπαϊκή Ένωση Περιφερειακών Τηλεοράσεων [CIRCOM].
*Το νέο βιβλίο του Παύλου Νεράντζη με τίτλο “Η αλήθεια βομβαρδίζεται” κυκλοφορεί σε όλα τα μεγάλα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Παπαζήση.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
