Η Σοφία και οι “Ελέφαντες”

Εικόνα: Κώστας Αμοιρίδης

Όταν κυκλοφόρησε η «Ξανθιά Πατημένη», η Θεσσαλονίκη ανακάλυψε μια πένα που ξεχώρισε αμέσως για το στυλ και την ικανότητά της να περιγράφει καταστάσεις που μπορεί να περνούν δίπλα σου κάθε μέρα σαν τρέιλερ και να καταγράφονται ασυνείδητα. Στον «Πλανήτη Πρέσπα», το πρώτο της μυθιστόρημα, η ιστορία ενός βακτηριδίου έκανε το κορίτσι που έπαιζε μικρό στις αλάνες κοντά στον Ευκλείδη, μια καταξιωμένη συγγραφέα. «Σαν παιδί επιφανειακά έμοιαζα cool, εσωτερικά όμως ήμουν ταρατατζούμ’’. Διάβαζε Μίκι Μάους και ποίηση, μεγάλωσε στα 80ς στα απόνερα του ροκ, τριγύρισε ουκ ολίγες φορές την Ευρώπη με interail, σπούδασε στην πιο σκληροπυρηνική Φιλοσοφική της Ελλάδας από την οποία μόλις ξέκοψε έγραψε την πρώτη της ιστορία. Για την πόλη της είναι ξεκάθαρη: ‘’Δεν συμμερίζομαι τον ανταγωνισμό με την Αθήνα που καλλιεργείται από δω. Η Θεσσαλονίκη είναι χαμηλοτάβανη πόλη, αλλά εδώ έχω τις αυτόματες και τις μηχανικές ευκολίες που αποκτά κανείς με τα χρόνια. Επίσης το χαλαρά που έχουμε εδώ είναι αξιοζήλευτο. Δεν έχω το ιδεολόγημα της ιδανικής πόλης. Χρειάζεται να έχει κανείς και διαφυγές. Με τα χρόνια χάνουμε το sui generis’’. Αν και η κλασική φιλολογία υπήρξε η αγάπη της μεταμορφώθηκε γρήγορα σε τεχνοφρικιό προσκυνώντας την τεχνολογία, αν σκεφτεί κανείς πως ο υπολογιστής της έχει ακόμα και όνομα. Κανονικά βαφτίσια. Επιμορφώνει φιλολόγους στις νέες τεχνολογίες και νοιώθει ότι η σχέση με το χειρόγραφο εξασθενεί. «Δεν με στεναχωρεί που χάνεται η γραφή. Δεν είμαι καθόλου ρετρό. Το κείμενο έρχεται γράφοντας. Η ιδέα πρέπει να είναι γερή για να σε ζεστάνει και να την κάνεις κείμενο. Περνάω καλά γράφοντας. Είναι τρόπος να ζω τη ζωή φτιάχνοντας ιστορίες. Το ζόρι είναι μέρος της διαδικασίας. Πριν βγει το βιβλίο με ενδιαφέρουν πάντα οι παρατηρήσεις, για να βλέπω πιθανά όσα ξέρω και κρύβω κάτω από το χαλάκι σαν τη σκόνη πριν έρθει ο επισκέπτης. Κάθε βιβλίο έχει τη ζωή του και τον κόσμο του όσο το γράφεις, μέχρι να αδειάσει. Μετά πας στο επόμενο’’. Παντρεμένη με τον συγγραφέα Σάκη Σερέφα και μητέρα ενός τυχερού παιδιού. ‘’Ο συγγραφέας είναι ανδρόγυνο πλάσμα, μπαίνει στο ρόλο και των δύο φίλων, είναι μέρος της δουλειάς. Εγώ είμαι κλέφτρα στιγμών. Δεν υπάρχει συνταγή, δεν μπορείς να προβλέψεις την επιτυχία ενός βιβλίου. Αλλιώς θα το κάνανε όλοι’’. Καλοκαιρινός και υδρόβιος τύπος, δηλώνει εναντίον των ενοχών και πριν λίγες μέρες είδε το μυθιστόρημα της «Χορεύουν οι ελέφαντες» να κυκλοφορεί στις ΗΠΑ.

Το βιβλίο εκδόθηκε στις 3 Φεβρουαρίου υπό τον τίτλο The Scapegoat από τον ανεξάρτητο εκδοτικό οίκο Melville House, που εδρεύει στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Το μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου με μεταφράστρια την Karen Emmerich έχει αποσπάσει ήδη ιδιαίτερα θετικές κριτικές από τον αμερικανικό Τύπο. Με τη φράση Η μεγαλύτερη ανεξιχνίαστη υπόθεση μυστηρίου της ψυχροπολεμικής εποχής ζωντανεύει στο «The Scapegoat», ανακοίνωσε ο αμερικανός εκδότης την κυκλοφορία του βιβλίου στον λογαριασμό του στο twitter.

Το βιβλίο συνδυάζει ιστορία και μυθοπλασία με επίκεντρο τη διαβόητη υπόθεση δολοφονίας του αμερικανού δημοσιογράφου Πολκ και τη συνακόλουθη δίκη και καταδίκη του Στακτόπουλου, ενός ανθρώπου που του αποδόθηκε ο φόνος για να κουκουλωθεί το έγκλημα. Η υπόθεση συντάραξε την Ελλάδα κατά την περίοδο του εμφυλίου και καταδεικνύει, με τον πιο άγριο τρόπο, το πώς ο κρατικός μηχανισμός και οι Μεγάλες Δυνάμεις, που έσπευσαν να επέμβουν, διέλυσαν, χωρίς αιδώ και χωρίς περίσκεψη, τη ζωή ενός ανθρώπου. Παράλληλα, το βιβλίο χαρτογραφεί τη σύγχρονη καθημερινότητα στην Ελλάδα, ιδίως την κατάσταση στο σημερινό σχολείο, σε μια πόλη με πολλά και αιματηρά ιστορικά στρώματα, όπως η Θεσσαλονίκη.

Δεν είναι τυχαία η συγκυρία της μετάφρασής του με την Ελλάδα να βρίσκεται στο επίκεντρο της επικαιρότητας. Άλλωστε εδώ και χρόνια της χώρας της έχει κολλήσει η ρετσινιά της διαφθοράς, πράγμα που δεν απέχει φυσικά από την αλήθεια, αλλά αυτό φαίνεται να έχει γίνει το άλλοθι μιας ανάλγητης αντιμετώπισης ακόμη και του τελευταίου Έλληνα στη διεθνή πολιτική και οικονομική σκηνή. Και ο παραλληλισμός φαίνεται και στα αμερικάνικα δημοσιεύματα – κριτικές για το βιβλίο:

“…Όπως αναφέρεται και μέσα στο βιβλίο, «ο Μηνάς κατάλαβε πως η δικαιοσύνη είναι μια έννοια θεωρητική. Άμωμη στα χαρτιά. Στην πράξη όμως άρχιζαν οι διασαφηνίσεις, οι αστερίσκοι, οι ερμηνείες και οι διαξιφισμοί».

Το πιστεύει αυτό η Νικολαΐδου; Αυτή είναι η απάντησή της στην απόγνωση της σημερινής Αθήνας, ή του Μπουένος Άιρες; Ένα σημαντικό βιβλίο δεν είναι ποτέ τόσο ξεκάθαρο. Στην υπόθεση του Τζορτζ Πολκ δεν αποδόθηκε ποτέ δικαιοσύνη. Ο πόνος της κάλυψης και της σκοπιμότητας μπορεί να ξεθωριάζει· δεν φεύγει όμως ποτέ.” (Cleaver Magazine)

«Όλοι οι απατεώνες στην Ελλάδα είναι στην κυβέρνηση». Έτσι ξεκινάει το Χορεύουν οι ελέφαντες, το πρώτο μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου που μεταφράζεται στα αγγλικά. Διαδραματίζεται το 1948, όταν η σπαρασσόμενη από τον Εμφύλιο Ελλάδα γίνεται πρωτοσέλιδο, μετά τη δολοφονία ενός αμερικανού δημοσιογράφου (γεγονός βασισμένο στην υπόθεση Τζορτζ Πολκ). Η διήγηση κινείται ανάμεσα στις περιγραφές όσων εμπλέκονται στις έρευνες για τη δολοφονία και στην εικόνα της σύγχρονης Θεσσαλονίκης που μαστίζεται από την κρίση, όπου ένα αγόρι, ο Μηνάς, ξανανοίγει την υπόθεση για να κάνει μια σχολική εργασία.

Η εικόνα τής εδώ και πολλές γενιές ηθικής κατάπτωσης σε μια Ελλάδα ταπεινωμένη από τα ξένα συμφέροντα σοκάρει. Η Νικολαΐδου εμβαθύνει στη μοιρολατρία που εκφράζεται από το αγαπημένο ρητό του πατέρα του Μηνά: «Χορεύουν οι ελέφαντες και πάντα την πληρώνουν τα μυρμήγκια». (Financial Times)

Info: Η Σοφία Νικολαΐδου έχει εκδώσει τέσσερα μυθιστορήματα (Χορεύουν οι ελέφαντες, Απόψε δεν έχουμε φίλους, Ο μωβ μαέστρος, Πλανήτης Πρέσπα), δύο συλλογές διηγημάτων (Ξανθιά πατημένη, Ο φόβος θα σε βρει και θα ’σαι μόνος), μελέτες (Διαδίκτυο και διδασκαλία, Λογοτεχνία και Νέες Τεχνολογίες, Πώς έρχονται οι λέξεις), μεταφράσεις (Ευριπίδη Ελένη – ανέβηκε στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος το 2008-2009, Σοφοκλή Αντιγόνη – ανέβηκε στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος το 2009-2010, Nick Cave, Μπαλάντες για φόνους και άλλα τραγούδια).

Σπούδασε κλασική φιλολογία (προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές) και αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας (διδακτορική διατριβή). Έχει διδάξει δημιουργική γραφή στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας από την ίδρυσή του (2008-2013), σε σεμινάρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας (2002-), στο Εργαστήρι Βιβλίου του ΕΚΕΒΙ (2010-2012), στο Οξυγόνο και τον Πολυχώρο των εκδόσεων Μεταίχμιο (2013-) κ.α.

Έχει συμμετάσχει σε είκοσι ελληνόγλωσσες και οκτώ ξενόγλωσσες ανθολογίες. Κείμενά της έχουν μεταφραστεί σε εννιά γλώσσες. Το Απόψε δεν έχουμε φίλους (ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, 2010) τιμήθηκε με το Athens Prize for Literature και μεταφράστηκε στα εβραϊκά. Από το 2001 συνεργάζεται με την εφημερίδα Τα Νέα για θέματα που αφορούν το βιβλίο. Από το 1992 εργάζεται ως φιλόλογος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Η ιστοσελίδα της είναι www.snikolaidou.gr