Μια μεγάλη έκθεση του Νίκου Κούνδουρου στο 60ό ΦΚΘ

60ό ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ || 31/10-10/11/2019

Το 60ό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ετοιμάζει μια μεγάλη έκθεση, αφιερωμένη στο εικαστικό έργο του Νίκου Κούνδουρου, σε χώρο που θα διαμορφωθεί ειδικά στην Προβλήτα Α΄ του Λιμανιού της Θεσσαλονίκης. Τα εγκαίνια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν στην διάρκεια της 60ής διοργάνωσης που θα λάβει χώρα από τις 31 Οκτωβρίου έως τις 10 Νοεμβρίου 2019. 

Μέσα από ζωγραφικά έργα του Νίκου Κούνδουρου (πολλά από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό) η έκθεση επιχειρεί μια χαρτογράφηση του εικαστικού κόσμου του σκηνοθέτη. Στην έκθεση περιλαμβάνονται, επίσης, ελαιογραφίες, σκίτσα, κοστούμια, μάσκες, επιστολές, ημερολόγια, σημειώσεις και προσωπικά αντικείμενα -ανάμεσά τους και η αγαπημένη του παλέτα με την αυτοπροσωπογραφία του.

Οι ταινίες του έχουν καθορίσει τον ελληνικό κινηματογράφο, όμως, ο Νίκος Κούνδουρος δεν σταματά να μας ξαφνιάζει: η έκθεση που το Φεστιβάλ έχει την τιμή να παρουσιάζει, αποκαλύπτει μικρά και μεγάλα μυστικά της τέχνης του. «Σε κάθε πλάνο των ταινιών του νιώθαμε πάντα το βλέμμα του ζωγράφου. Τώρα, σ’ αυτή την έκθεση, θα ανακαλύψουμε την καταγωγή αυτού του βλέμματος, το οποίο στην πραγματικότητα ορίζει τη γέννηση του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου» σημειώνει ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Ορέστης Ανδρεαδάκης.

Στα έργα συναντά κανείς το αχόρταγο, σαρωτικό βλέμμα του Νίκου Κούνδουρου και την ανάγκη του να αποτυπώσει τον κόσμο με τα δικά του χρώματα, τα βυζαντινά, τις αποχρώσεις της λαϊκής παράδοσης, της Ελλάδας, των σωμάτων και των αγίων της. 

Ο Νίκος Κούνδουρος αγαπήθηκε κι αποθεώθηκε ως κινηματογραφιστής, μα ο ζωγράφος δεν τον εγκατέλειψε ποτέ. Γυναίκες, άγιοι, δαίμονες, μάσκες ως όργανα εξαπάτησης και λατρείας, ήρωες του πραγματικού κόσμου, γυμνά σώματα ανυψωμένα σε σύμβολα, μύθοι, σκιές και φως αναμετρήθηκαν με τον ζωγράφο Νίκο Κούνδουρο. Στα χρόνια της σχολής, στη Μακρόνησο (από όπου και μια προσωπογραφία τού επίσης εξόριστου, Θανάση Βέγγου), αλλά και μετά, στα διαλείμματα των ταινιών του, η ζωγραφική αποτέλεσε το καταφύγιό του. «Αν ο Μπάυρον δεν γίνει καλή ταινία –πιο καλή από καλή- θα τα παρατήσω και θα γίνω πάλι ζωγράφος, αθώος και ανυποψίαστος σαν τους πρωτόπλαστους πριν δαγκώσουν το πονηρεμένο μήλο» έγραφε στη σύζυγό του Σωτηρία Ματζίρη – Κούνδουρου από την Κριμαία όπου γύριζε το Μπάυρον. 

Μαθήτευσε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, στην οποία μπήκε με ψεύτικο πιστοποιητικό ηλικίας όταν ήταν μόλις 16 ετών. Δάσκαλός του ήταν ο Μιχάλης Τόμπρος και πρότυπό του ο Γιάννης Μόραλης. Το έργο του εμπνέεται από τον Φώτη Κόντογλου, στον οποίο, μάλιστα, αφιέρωσε μία σύνθεση που έφτιαξε στο ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου στην Κρήτη. Εκεί, ο Κούνδουρος τοποθετεί δίπλα στους Αποστόλους και τους ιερείς, χωρικούς και γυναικόπαιδα. Η ζωγραφική του εμπνέεται από τη λαϊκή τέχνη, την κρητική παράδοση και την εκκλησιαστική ζωγραφική –κυρίως τη μεταβυζαντινή τέχνη της Κρήτης, τον γενέθλιο τόπο του. 

Η σχέση του με την εκκλησιαστική τέχνη ξεκίνησε, άλλωστε, από όταν ήταν πολύ μικρός, από τις θρησκευτικές εικόνες που συνέλεγε ο πατέρας του. Αργότερα, ο ασκητής ζωγράφος συνομίλησε με τον πληθωρικό σκηνοθέτη και οι δυο τους, ο εξής ένας, μετουσίωσε όσα έζησε, όσα τον όρισαν και τον έπλασαν, σε έναν μοναδικό κόσμο, κινηματογραφικό και εικαστικό. «Ήθελα να ’μαι ζωγράφος μοναχικός. Είχα μια πίστη καλογερίστικη για τη ζωγραφική, τον ασκητισμό, ονειρευόμουνα μια μοναξιά γεμάτη φως… Τα πρόδωσα όλα; Μου θόλωσε το νου η θριαμβευτική ζωγραφική της κινούμενης εικόνας. Κι έκανα ταινίες» έλεγε ο ίδιος.

Η έκθεση πραγματοποιείται με την πολύτιμη συμβολή και συνεργασία της Σωτηρίας Ματζίρη – Κούνδουρου, σε επιμέλεια του ιστορικού τέχνης Γιώργου Μυλωνά. Επιστημονικός σύμβουλος της έκθεσης, η ανθρωπολόγος Μαρία Καραμητσοπούλου.

Νίκος Κούνδουρος

Ο Νίκος Κούνδουρος καταγόταν από μεγαλοαστική οικογένεια της Κρήτης και ήταν γιος του δικηγόρου και πολιτικού Ιωσήφ Κούνδουρου, ο οποίος χρημάτισε Υπουργός Δικαιοσύνης στην κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου.

Ο Κούνδουρος αντιπροσώπευσε τον ελληνικό κινηματογράφο πολλές φορές στο εξωτερικό όπως στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας το 1956, στο Φεστιβάλ Βερολίνου το 1958, 1963 και 1967. Έχει επίσης τιμηθεί με το Πρώτο Βραβείο σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και Βερολίνου το 1963 για την ταινία Μικρές Αφροδίτες. Τιμήθηκε με το βραβείο σκηνοθεσίας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης για την ταινία του Το ποτάμι το 1959 και την ταινία του 1922 το 1978. Ειδικότερα, η ταινία 1922 απέσπασε εννέα βραβεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης του 1978 (α’ καλύτερης ταινίας μεγάλου μήκους, σκηνοθεσίας, φωτογραφίας, α’ γυναικείου ρόλου, β’ ανδρικού ρόλου, σκηνογραφίας, τιμητική διάκριση ερμηνείας, τιμητική διάκριση για το μακιγιάζ και ΕΚΚ σεναρίου) ενώ το 1982 η ίδια ταινία απέσπασε τα βραβεία καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Κέιπ Τάουν. Για την ταινία Μικρές Αφροδίτες τιμήθηκε και με το Βραβείο της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου του 1982. Η δε ταινία του Ο Δράκος χαρακτηρίστηκε ως η καλύτερη ελληνική ταινία στη δεκαετία του 1950-1960. Τόσο η ελληνική όσο και η γαλλική και αγγλική τηλεόραση έχουν προβάλει κατ’ επανάληψη ταινίες του Κούνδουρου. Σημειώνεται επίσης πως αντίγραφα (κόπιες) πολλών ταινιών του βρίσκονται στο Ευρωπαϊκό Μουσείο Κινηματογράφου, στη Γαλλική Ταινιοθήκη καθώς και στο Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης.

Ο Νίκος Κούνδουρος έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 90 ετών, την Τετάρτη 22 Φεβρουαρίου 2017.