Οι νέες συνθήκες που ορίζουν το “σπίτι” μας σε μια έκθεση

Με έτος έναρξης το 2007, η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης έχει ήδη φτάσει στην 6η της διοργάνωση, καταφέρνοντας να στρέψει το ενδιαφέρον του κόσμου στην εικαστική σκηνή της Ελλάδας και συμβάλλοντας στο να της δώσει διεθνή χαρακτήρα. Φέτος, επιστρέφει με ένα θέμα πλούσιο σε ερμηνείες, ορισμούς, συμβολισμούς, επίκαιρο όσο ποτέ λόγω της προσφυγικής κρίσης, αυτό της εστίας, με τίτλο «Ιmagined Homes / Φαντασιακές Εστίες». Εκκινώντας από την παρούσα συγκυρία της έξαρσης του μεταναστευτικού προβλήματος, επικεντρώνεται στη ρευστότητα και στον συνεχή επαναπροσδιορισμό του σπιτιού.

Ο ορισμός της λέξης οικία-εστία είναι πολύπλευρος από συμβολική και κατασκευαστική άποψη. Αυτή είναι η προβληματική που έρχεται να αναλύσει η 6η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης.

Η εστία αποτελούσε το θεμέλιο της ύπαρξης και ήταν ύψιστο αγαθό, σε σημείο να αναπαρίσταται και ως θεότητα στους αρχαίους χρόνους. Πολλοί ήταν δε οι θεοί σε όλους τους πολιτισμούς που λειτουργούσαν ως προστάτες της οικίας και της ιδιοκτησίας.

Με τον όρο εστία αναφερόμαστε όχι μόνο στην κατοικία αλλά στο γενικότερο σύνολο όλων αυτών που νοούνται ως ένα σημείο αναφοράς του ανθρώπου. Τέτοια μπορεί να είναι, εκτός από το σπίτι ως οίκημα, η γειτονιά, η ευρύτερη περιοχή που ζει κάποιος, η κοινότητα, η φυλή, η οικογένεια, η πατρίδα, οι αναμνήσεις, το σώμα. Η αίσθηση της προσωπικής μας βάσης, που μπορεί να είναι ατομική ή να την μοιραζόμαστε με άλλους ανθρώπους, στους οποίους είμαστε αποδεκτοί άρα και ασφαλείς.

Η οικία είναι μεταξύ άλλων και ανθρώπινο δικαίωμα, το οποίο διασφαλίζεται μέσα από νόμους, διεθνείς συμβάσεις και διακρατικές συμφωνίες. Αυτή η δεδομένη ειρηνική συνύπαρξη που διαμορφώθηκε μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο σε όλο τον πλανήτη, τα τελευταία χρόνια φαίνεται όλο και πιο έντονα να διαρρηγνύεται, να καθίσταται ευάλωτη.

Εκτός από την αστεγία που αναγκάζει χιλιάδες κόσμου να ζει στο δρόμο ή σε πρόχειρα παραπήγματα, ένας νέος όρος, αυτός της επισφαλούς κατοικίας, έγινε μέρος της καθημερινότητας. Στην περίπτωση της επισφαλούς κατοικίας, ενώ υπάρχει το οίκημα, είναι εντελώς ακατάλληλο για διαβίωση. Σε πολλές περιπτώσεις δεν έχει ρεύμα, τρεχούμενο νερό, θέρμανση, έπιπλα, κατάλληλα μέσα διαβίωσης. Οι συγκυρίες -κυρίως οικονομικές- διαμορφώνουν διαφορετικού τύπου οικίες που προσαρμόζονται στις εκάστοτε ανάγκες. Οι μετακινούμενοι λαοί, οι νομάδες, οι πρόσφυγες, οι στρατιώτες κατά τον πόλεμο, οι εκδρομείς, εισήγαγαν για παράδειγμα το αντίσκηνο ως μια μορφή πρόχειρου καταλύματος που έφτασε να ταυτίζεται μέχρι και με εναλλακτικό τρόπο διακοπών.

Ο πρόσφατος πόλεμος στην Συρία έφερε στην Ελλάδα, και κατ’ επέκταση στην Ευρώπη, μερικές εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες, που από τη μια μέρα στην άλλη έχασαν ένα βασικό στοιχείο της ταυτότητας και της ύπαρξής τους, αναγκασμένοι να εγκαταλείψουν την χώρα τους και μαζί με αυτήν όχι μόνο ένα σπίτι, αλλά και φίλους, γείτονες, οικογένεια, αναμνήσεις και μια οικεία ρουτίνα της καθημερινότητας. Το τοπίο στη νέα χώρα μοιάζει ξένο, πολλές φορές εχθρικό, άλλες φιλικό. Είναι οι συνθήκες του πολέμου που αναγκάζουν τους πρόσφυγες να αποδεχτούν και να κάνουν μέρος της καθημερινότητάς τους αυτή την νέα συνθήκη.

Το ενδεχόμενο του εκτοπισμού και η βίαιη εγκατάλειψη της οικίας δεν είναι κάτι δύσκολο να συμβεί και πολλές φορές δεν εξαρτάται από τον καθένα ατομικά.

Με έναυσμα όλες αυτές τις προβληματικές, και με αφορμή το μεταναστευτικό και όχι μόνο, η Μπιενάλε έρχεται να σχολιάσει την ρευστότητα και τον συνεχή επαναπροσδιορισμό του σπιτιού. Σύγχρονες διασπορικές ταυτότητες, αναδυόμενες αισθήσεις οικειότητας, νέες πρακτικές συμπερίληψης, αποδοχής και συμβίωσης που ανάγονται σε εναλλακτικές θεωρήσεις του φύλου, της θρησκείας, της οικογένειας και της κοινότητας με την ευρύτερη έννοια, είναι τα ζητήματα στα οποία επικεντρώνεται τόσο η έρευνα όσο και η συγκρότηση του καλλιτεχνικού, εκπαιδευτικού και εκθεσιακού προγράμματος.

Στο χώρο του Κέντρου Σύγχρονης τέχνης (ΑΠΟΘΗΚΗ Β1, ΛΙΜΑΝΙ), χαρακτηριστική αλλά και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η φωτογραφική δουλειά του Διονύση Χριστοφιλογιάννη.

Ο καλλιτέχνης προσπαθεί μέσα από ένα φωτογραφικό κολάζ να ξανασυνθέσει γνώριμες εικόνες και τοποθεσίες με έναν διαφορετικό τρόπο. Χαρακτηριστικά σημεία της Αθήνας, όπως ο Λυκαβηττός, ο Παρθενώνας, το Μοναστηράκι και η Ομόνοια, όπως και της παραλίας και του Λευκού Πύργου στην Θεσσαλονίκη, επεξεργάζονται και συνδυάζονται σε ένα κολάζ με σημεία από την βομβαρδισμένη Δαμασκό, πρωτεύουσα της Συρίας.

Οι οικοδομικοί όγκοι, έτσι όπως μπλέκονται μεταξύ τους, δημιουργούν μια εικόνα στην οποία διαφαίνονται τα κοινά χαρακτηριστικά των αστικών μεγαλουπόλεων. Με μια πολύ γρήγορη ματιά, ο θεατής μπορεί να μην καταλαβαίνει τι συμβαίνει, ειδικά αν εξαρχής εστιάσει σε σύμβολα γνώριμα στο μάτι, όπως ο Παρθενώνας και ο Λευκός Πύργος. Δευτερόλεπτα αργότερα, αντιλαμβάνεται κανείς την ασυμφωνία του συμβάντος με το χώρο, αλλά και την πιθανότητα να μπορούσε να έχει γίνει στο ίδιο σημείο το ακριβώς ίδιο συμβάν.

Το δικαίωμα στην ειρήνη, στην στέγη και στην οικονομική, πολιτική, πολιτισμική σταθερότητα είναι κάτι που τίθεται καθημερινά σε αμφισβήτηση. Οι πολύ δυνατές εικόνες του Χριστοφιλογιάννη εκφράζουν αυτές τις ανησυχίες με εύγλωττο τρόπο, βάζοντας όλα τα τρέχοντα ζητήματα και ανησυχίες μέσα σε μια εικόνα.

Η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης συνεχίζεται σε πολλούς χώρους και με πολλές παράλληλες εκδηλώσεις για όλο το 2017. Μην χάσετε την εμπειρία της επικοινωνίας μέσα από την τέχνη σε μια από τις πολυάριθμες αυτές εκθέσεις.

Πληροφορίες: biennale6.thessalonikibiennale.gr