18ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ: Οδηγός Επιβίωσης

Όταν 18 χρόνια πριν, τον Μάρτη του 1999, το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ έκανε την θεσσαλονικιώτικη πρώτη του, κανείς δεν περίμενε ότι θα μπορούσε να συναγωνιστεί σε δημοφιλία το Φεστιβάλ Κινηματογράφου που όδευε προς την 40^η του διοργάνωση. Κι όμως φαίνεται πως το αδικημένο είδος του ντοκιμαντέρ ήταν έτοιμο πια να δραπετεύσει από το κελί της μικρής οθόνης και να αναδειχτεί και στις σκοτεινές αίθουσες. Και η δημοτικότητά του έκτοτε αυξάνεται συνεχώς.

Η φετινή φεστιβαλική διοργάνωση είναι η αυλαία του Διευθυντή Δημήτρη Εϊπίδη, εμπνευστή και υπεύθυνου της διοργάνωσης. Η διαδικασία αντικατάστασής του βρίσκεται σε εξέλιξη, με το Υπουργείο Πολιτισμού να δρομολογεί την εκλογή δύο διευθυντών. Ενός Γενικού και ενός καλλιτεχνικού. Τακτική που θα ακολουθείται, πλέον, σε όλα τα εν Ελλάδι Φεστιβάλ και πολιτιστικούς φορείς και πολύ σωστά. Οι καλλιτεχνικές επιλογές ενός φεστιβάλ είναι από μόνη της μια εξαιρετικά δύσκολη δουλειά και δεν θα έπρεπε να επιβαρύνεται με τις πρακτικές ανάγκες μιας διοργάνωσης. Λόγω της κρίσης που δεν φαίνεται να έχει τέλος πια, για το αναγνωρισμένο διεθνώς (καταλαμβάνει πλέον την τρίτη θέση πανευρωπαϊκά) φεστιβάλ ντοκιμαντέρ οι κίνδυνοι είναι μεγάλοι να βρεθεί άνευ οικονομικής επιχορήγησης.

Αλλά ας μείνουμε στα καλά: Στο πλαίσιο των Περιφερειακών εκδηλώσεων θα γίνουν και πάλι προβολές ταινιών σε σωφρονιστικά καταστήματα και ιδρύματα αγωγής, καινοτομία που εισήχθη πέρσι και θα συνεχιστεί. Σκοπός του Φεστιβάλ είναι εξάλλου να φτάνει σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Οι φετινές Περιφερειακές Εκδηλώσεις ξεκινούν την περιπλάνησή τους από τη Βόρεια Ελλάδα και φτάνουν μέχρι την Κρήτη. Συνεχίζεται επίσης για 4η χρονιά το επιτυχημένο πρωτοποριακό εγχείρημα του Streaming Project – Ντοκιμαντέρ σε Ταυτόχρονη Ψηφιακή Μετάδοση που με όχημα τις νέες τεχνολογίες θα «ταξιδέψει» τις ταινίες του φεστιβάλ σε 5 πόλεις της Ελλάδας (Ρέθυμνο, Λάρισα, Πάτρα, Κόρινθο και Ρόδο) καθώς και στη Λευκωσία της Κύπρου χάρις στη διαπανεπιστημιακή συνεργασία. Θα μεταδοθούν ταυτόχρονα σε live streaming οι προβολές του Ολύμπιον της ζώνης των 20.30 δίνοντας έτσι τη δυνατότητα σε κάθε φίλο του ντοκιμαντέρ να το παρακολουθήσει χωρίς να χρειαστεί να επισκεφθεί τη Θεσσαλονίκη.

1. Η νέα Προσφυγιά

Το πιο φλέγον ζήτημα στην Ευρώπη δεν θα μπορούσε παρά να είναι το κεντρικό αφιέρωμα σε ένα φεστιβάλ τεκμηρίωσης και μάλιστα όταν αυτό πραγματοποιείται στη χώρα που βρίσκεται στην καρδιά των γεγονότων, ενώ η Ευρώπη δέχεται το μεγαλύτερο προσφυγικό κύμα από την εποχή του ΄Β Παγκοσμίου Πολέμου και καλείται να αντιμετωπίσει μια πρωτοφανή ανθρωπιστική κρίση. Δείτε τις ταινίες που συνθέτουν ένα πολύπλευρο μωσαϊκό ευαίσθητων ιστοριών με εικόνες προσφύγων από τη Μέση Ανατολή, την Αφρική, αλλά και την Ευρώπη, με μεγαλύτερα θύματα τα παιδιά όπως το «This Is Exile: Diaries of Child Refugees» (Λίβανος, Ελβετία) του Μανί Γ. Μπενσελά που παρουσιάζει την φρίκη του πολέμου, εστιάζοντας το βλέμμα σε ανήλικους πρόσφυγες απ΄ τη Συρία που έχουν διαφύγει στον γειτονικό Λίβανο, το Dreaming of Denmark του Μίκαελ Γκράβερσεν (Δανία) όπου ξεδιπλώνεται η ιστορία του νεαρού Βάσι, πρόσφυγα απ’ το Αφγανιστάν ο οποίος προσπαθεί να βρει άσυλο στην Ευρώπη και το – επίσης δανέζικο- ντοκιμαντέρ του Αντρέας Κοφόντ, At Home in the World, που ακολουθεί για ένα χρόνο πέντε παιδιά πρόσφυγες σε ένα σχολείο του Ερυθρού Σταυρού στη Δανία και καταγράφει τι σημαίνει να χτίζεις μια νέα ζωή, διατηρώντας έντονα στη μνήμη τα τραύματα του πρόσφατου παρελθόντος. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί το Flotel Europa (Δανία-Σερβία), αφού ο δημιουργός του, ο κινηματογραφιστής Βλάντιμιρ Τόμιτς έζησε ο ίδιος την προσφυγιά καταθέτοντας μια δυνατή μαρτυρία εκ των έσω αφηγούμενος τα γεγονότα που τον σημάδεψαν όταν το 1992, ο πόλεμος στην Γιουγκοσλαβία, τον ανάγκασε να ζήσει μέσα στο πλοίο Flotel Europa, για δυο χρόνια δεμένο στο λιμάνι της Κοπεγχάγης. Το ιταλικό νησί Λαμπεντούζα, απ’ τις βασικές πύλες εισόδου μεταναστών από την Αφρική στην Ευρώπη, έχουν ως φόντο τρία ντοκιμαντέρ του αφιερώματος, το No Man Is an Island του Tιμ Ντε Κέερσμεκτερ (Βέλγιο), το Lampedusa in Winter του Γιάκομπ Μπρόσμαν (Αυστρία, Ιταλία, Ελβετία) και το I Am Dublin (Σουηδία) των Νταβίντ Αρόνοβιτς, Άνα Πέρσον, Σαρμάρκ Μπινιουσούφ και Αχμέντ Αμπντουλαχί.

2. Αφιέρωμα στον Γιον Μπανγκ Κάρλσεν

Ο ίδιος ονομάζει την οπτική με την οποία στήνει τα ντοκιμαντέρ του «επανεφεύρεση της πραγματικότητας». Στο έργο του 65χρονου δανού σκηνοθέτη Γιον Μπανγκ Κάρλσεν, τα όρια ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας ανατρέπονται, αφού ο ίδιος έχει ασχοληθεί και με το είδος της μυθοπλασίας σκηνοθετώντας και γράφοντας το σενάριο σε περισσότερες από τριάντα ταινίες, που εστιάζουν σε ανθρώπους της διπλανής πόρτας που έχουν ξεχωριστές ιστορίες να αφηγηθούν. Ακολουθώντας τον σε ένα ατέρμονο ταξίδι πό την Ιρλανδία στην Αμερική και τη Νότια Αφρική, για να μεταδώσει παγκόσμιες εικόνες στο θεατή, δείτε το αυτοβιογραφικό ντοκιμαντέρ Déjà vu (2015) και το Cats in Riga (2014) και επιλέξτε ανάμεσα στη νωχελική ζωή των γατιών στη Ρίγα της Λετονίας και την πιεστική ανθρώπινη πραγματικότητα. Η προσωπική του αμφισβήτηση της θρησκευτικής πίστης είναι φανερή στο Portrait of God (2001) που εστιάζει στους έγκλειστους μιας φυλακής στη Νότια Αφρική, ενώ το Addicted to Solitude (1999) είναι ένα -πολιτικών αποχρώσεων- οδοιπορικό στη μετά Απαρτχάιντ εποχή. Το Phoenix Bird (1986) έχει θέμα την εμμονή των Αμερικανών με τα όπλα με πρωταγωνιστή έναν πολεμοχαρή πρώην βετεράνο του Βιετνάμ και νυν επικεφαλής μιας «σχολής επιβίωσης» στην Αριζόνα.

3. Αφιέρωμα στον Μαρκ Κάζινς

Γεννημένος το 1965 στο Μπέλφαστ, ο Μαρκ Κάζινς / Mark Cousins είναι πάνω απ’ όλα ένας αυθεντικός, παθιασμένος σινεφίλ. Σκηνοθέτης, συγγραφέας, κριτικός κινηματογράφου και προγραμματιστής φεστιβάλ, ο Κάζινς εδώ και χρονιά καταφέρνει να κρατήσει πολλά καρπούζια κάτω απ΄τη μασχάλη με αξιοθαύμαστη δεξιοτεχνία. Υπήρξε διευθυντής του Φεστιβάλ Εδιμβούργου, καθώς και παρουσιαστής δημοφιλών κινηματογραφικών εκπομπών του BBC2. Παράλληλα, μαζί με την κολλητή του, Τίλντα Σουίντον, δημιούργησαν το εναλλακτικό κινηματογραφικό φεστιβάλ Cinema China and The Ballerina Ballroom Cinema of Dreams, καθώς και το project «8½ Foundation», ενώ ο ίδιος υπήρξε συνιδρυτής του φιλανθρωπικού οργανισμού «Scottish Kids Are Making Movies». Στο σημαντικό συγγραφικό έργο του ξεχωρίζει το βιβλίο του «The Story of Film», στο οποίο βασίστηκε το ντοκιμαντέρ διάρκειας 15 ωρών Η Οδύσσεια του κινηματογράφου, που υπέγραψε σκηνοθετικά ο ίδιος το 2011. Τα ντοκιμαντέρ του Κάζινς περιέχουν έντονα αυτοαναφορικά στοιχεία. Στο 18^ο ΦΝΘ θα προβληθούν τέσσερα αντιπροσωπευτικά ντοκιμαντέρ του. Το Atomic: Living in Dread and Promise (2015) που αναφέρεται στον εφιάλτη των πυρηνικών όπλων με αρχειακό υλικό από τη Χιροσίμα, τη Φουκουσίμα και το Τσερνόμπιλ, το I Am Belfast (2015), ένας ποιητικός φόρος τιμής στη γενέτειρα του Κάζινς, με την υπογραφή του καταξιωμένου διευθυντή φωτογραφίας Κρίστοφερ Ντόιλ, το A Story of Children And Film (2013) που διερευνά το πώς παρουσιάζονται τα παιδιά στον παγκόσμιο κινηματογράφο από τον Ε.Τ. Ο εξωγήινος και Το κόκκινο μπαλόνι ως τη Νύχτα του κυνηγού και Τα 400 χτυπήματα, και το The First Movie (2009) με πρωταγωνιστές τα παιδιά που ζουν σε ένα κουρδικό χωριό του Ιράκ στην ψυχοσύνθεση των οποίων επιδρά θεραπευτικά ένα υπαίθριο σινεμά.

4. Ο κόσμος γύρω μας

Εικόνες του κόσμου και άλλεςε που αφορούν την καταστροφική επέμβαση του ανθρώπου στον πλανήτη αποτελούν πάντα ένα ενδιαφέρον κομμάτι των ταινιών τεκμηρίωσης. Δείτε οπωσδήποτε το το Racing Extinction, του βραβευμένου με Όσκαρ για το The Cove, ελληνικής καταγωγής αμερικανού σκηνοθέτη Λούι Ψυχογιού, ένα αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ για την μαζική εξαφάνιση ειδών Η Γαλλίδα Κλερ Σιμόν προτιμά τις εικόνες του σήμερα και ανακαλύπτει έναν κρυμμένο παράδεισο στο The Woods Dreams Αre Made of. Μέσα στο δάσος του Βενσέν στο Παρίσι, άστεγοι, περιθωριακοί, μετανάστες και κυνηγοί μιας ουτοπικής κοινωνίας, βιώνουν μια πραγματικότητα διαφορετική, γεμάτη όνειρα, αλλά και κινδύνους.

5. Ανθρώπινες διαδρομές

Άνθρωποι της διπλανής πόρτας, προσωπικότητες, διάσημοι άνθρωποι και αφανείς ήρωες. Από τα πολλαπλά πορτρέτα που αποτελούν αγαπημένο αντικείμενο των ταινιών τεκμηρίωσης, ξεχωρίσαμε το Uncle Howard του Άαρον Μπρούκνερ (ΗΠΑ) στο οποίο ο ντοκιμαντερίστας εστιάζει στον θείο του, τον σκηνοθέτη Χάουαρντ Μπρούκνερ, που πέθανε σε ηλικία 34 ετών με σημείο αναφοράς τη σχέση του με τον Γουίλιαμ Μπάροουζ που του επέτρεψε να γυρίσει το Burroughs: The movie, το μοναδικό ντοκιμαντέρ με τη συμμετοχή του μεγάλου συγγραφέα. Ο Τζιμ Τζάρμους, η Σάρα Ντράιβερ και ο Ρόμπερτ Γουίλσον μιλούν μεταξύ άλλων για τον Μπρούκνερ. Ο πολυβραβευμένος φωτογράφος Αρά Γκιουλέρ, Τούρκος αρμενικής καταγωγής, είναι ο πρωταγωνιστής του ντοκιμαντέρ The Eye of Istanbul (Τουρκία) των Μπινούρ Καραεβλί και Φατίχ Καϊμάκ. Οι σκηνοθέτες δανείζονται τον τίτλο απ’ το παρατσούκλι του Γκιουλέρ, ο οποίος έχει γίνει γνωστός ως ‘το μάτι της Κωνσταντινούπολης’, έχοντας απαθανατίσει την Πόλη, σε μια σειρά διάσημων φωτογραφιών τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Την διαδρομή της θρυλικής μουσικού Τζάνις Τζόπλιν ακολουθεί το ντοκιμαντέρ Janis: Little Girl Blue της Έιμι Μπεργκ (ΗΠΑ), παρουσιάζοντας την ευάλωτη πλευρά της και τη μουσική της ευφυΐα, στη σύντομη ζωή της.

Το Ολοκαύτωμα των Εβραίων δεν έχει πάψει να απασχολεί τα κινηματογραφικά δρώμενα, είτε πρόκειται για ταινίες μυθοπλασίας είτε τεκμηρίωσης. Δείτε το 40λεπτο ντοκιμαντέρ Claude Lanzmann: Spectres of the Shoah του Βρετανού Άνταμ Μπενζίν, όπου ο Λανζμάν εξομολογείται άγνωστες ιστορίες από τα γυρίσματα του μνημειώδους –9μιση ωρών- ντοκιμαντέρ Shoah (1985) που γυρίστηκε σε διάρκεια δώδεκα ετών και τον έφερε αντιμέτωπο με τη φρίκη του Ολοκαυτώματος, αλλά και το κύκνειο άσμα της βελγίδας σκηνοθέτιδας Σαντάλ Ακερμάν (1950-2015), No Home Movie, όπου χτίζει το συγκινητικό πορτρέτο της μητέρας της, επιζήσασας του Άουσβιτς η οποία λίγο πριν πεθάνει εξομολογείται στην κάμερα τις απάνθρωπες μνήμες που όρισαν την ύπαρξή της.

6. Ιστορίες με εικόνες

Καθημερινές ιστορίες ανθρώπων που παλεύουν ενάντια σε αντίξοες συνθήκες είναι η θεματική του Τμήματος και έχει μεγάλα ονόματα στη λίστα. Ξεχωρίσαμε το In Transit του Άλμπερτ Μέιζελς (1926-2015), φόρο τιμής στον σπουδαίο κινηματογραφιστή, πρωτοπόρο του direct cinema, που καταγράφει μια διαδρομή στις ζωές των επιβατών του Empire Builder, του ιστορικού τρένου που διασχίζει 2.200 μίλια των Ηνωμένων Πολιτειών και το υποψήφιο για Όσκαρ ντοκιμαντέρ μικρού μήκους- Chau, Beyond the Lines της Κόρτνεΐ Μαρς, που αφηγείται την συγκινητική και θαρραλέα ιστορία του έφηβου Βιετναμέζου Τσάου, ο οποίος γεννήθηκε με σοβαρή δυσμορφία στα άκρα εξαιτίας του Πορτοκαλί Παράγοντα, της χημικής ουσίας που χρησιμοποιήθηκε από τον αμερικανικό στρατό κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Βιετνάμ.

7. Made in Greece

Οι πολλαπλές όψεις της κρίσης, η φύση και η παράδοση, τα παρασκήνια της πολιτικής, πορτραίτα προσωπικοτήτων και ιστορικές διαδρομές είναι τα κεντρικά θέματα των 72 ελληνικών ταινιών που είναι μοιρασμένα στις φεστιβαλικές ενότητες. Δείτε το Μετέωροι άνθρωποι, όπου ο Στρατής Βογιατζής, η Θέκλα Μαλάμου και το Caravan Project προσγειώνονται στον οικισμο των Ρομά στο δροσερό της Ξάνθης με πολλά ερωτήματα για το ποιοί είναι αυτοί οι άνθρωποι που τροφοδοτούν το φαντασιακό μας με την αυθόρμητη χώρις άυριο ζωή τους ασπαζόμενοι μια κουλτούρα ανένταχτη χωρίς κανόνες. Ανυπομονούμε για τις καινούργιες ταινίες τεκμηρίωσης γνωστών σκηνοθετών όπως ο Σιωπηλός μάρτυρας του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου, ένα βιογραφικό πορτρέτο της παλιάς φυλακής Τρικάλων, Η δεύτερη ευκαιρία του Μενέλαου Καραμαγγιώλη που εστιάζει στα προβλήματα της κοινωνικής και επαγγελματικής επανένταξη νεαρών παραβατών και το βραβευμένο στη Γερμανία, Ο πιο μακρύς δρόμος της Μαριάννας Οικονόμου, που παρακολουθεί δύο έφηβους πρόσφυγες, τον από τη Συρία, που βρίσκονται αποκομμένοι στο μακρύ τους δρόμο ανάμεσα στον πόλεμο στην Ανατολή και την Γερμανία στη Δύση και κατηγορούμενοι για παράνομη διακίνηση μεταναστών στην Ελλάδα, για να καταλήξουν σε μια φυλακή ανηλίκων στην Κεντρική Ελλάδα. Εξαιρετικά ενδιαφέρον και το Χρυσή Αυγή: Προσωπική Υπόθεση της Ανζελίκ Κουρούνις, δημοσιογράφου και ανταποκρίτριας στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια, από το 1985 για διάφορα γαλλόφωνα μέσα, γυρισμένο σε τρεις γλώσσες που μπαίνει στο μυαλό του Νεοναζί της διπλανής πόρτας βασισμένο σε ένα υλικό που έφτανε σε 100 ώρες βιντεοσκόπησης.

8. Φεστιβάλ δεν είναι μόνο ταινίες

Πάρτυ, εκθέσεις, συζητήσεις, αγορά… Μπορείτε να κρατήσετε επαφή με το Φεστιβάλ και εκτός σκοτεινής αίθουσας. Στο πλαίσιο του αφιερώματος για τους πρόσφυγες θα πραγματοποιηθεί συζήτηση με θέμα «Καταγράφοντας την προσφυγική κρίση: Μέθοδοι, στόχοι, προκλήσεις και δεοντολογία» καθώς οι σκηνοθέτες των ντοκιμαντέρ συμμετέχουν ενεργά στον παγκόσμιο διάλογο για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και για την ατομική, κοινωνική και πολιτική ευθύνη. Τρεις εικαστικές εκθέσεις θα πραγματοποιηθούν παράλληλα με το Φεστιβάλ στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης (Αποθήκη Β1, Λιμάνι). Εικόνες του άλλου μας εαυτού που περιλαμβάνει τις εικόνες που συγκεντρώθηκαν όταν τον Οκτώβριο του 2013, διανομείς του περιοδικού δρόμου «Σχεδία» πήραν στα χέρια τους από μία φωτογραφική μηχανή καταγράφοντας την Ελλάδα της κρίσης. Occupy, Resist, Produce, λέγεται η 97λεπτη τρικάναλη βιντεο – εγκατάσταση από τους Dario Azzelini και Oliver Ressler που εστιάζει σε εκείνες τις σπάνιες και καλά οργανωμένες περιπτώσεις αντίστασης κατά των μαζικών απολύσεων, όπου ο σκοπός του αγώνα είναι να φέρει την παραγωγή υπό τον έλεγχο των εργατών. Αποτελείται από τρία φιλμ σε εργοστάσια υπό κατάληψη στο Μιλάνο, τη Ρώμη και τη Θεσσαλονίκη. Μίλτος Σκούρας. Black and White Stories (19/3 – 9/7) με 44 μαυρόασπρες ζωγραφικές συνθέσεις, που έχουν ως κοινό στοιχείο την αφηγηματική τους δομή και τον θεματικό χώρο της σκοτεινής πλευράς των σχέσεων και του αδιέξοδου κοινωνικού περίγυρου. Οι εικόνες συνοδεύονται από αποσπάσματα κειμένων γνωστών λογοτεχνών.

Δείτε αναλυτικά το πρόγραμμα του Φεστιβάλ εδώ

Διαβάστε επίσης: Δημήτρης Εϊπίδης, ο άνθρωπος που αγαπούσε το σινεμά