26ο ΦΝΘ: Χρυσός Αλέξανδρος στον Παναγιώτη Ευαγγελίδη

Την Παρασκευή 15 Μαρτίου, στην κατάμεστη αίθουσα του κινηματογράφου Ολύμπιον, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης η καθολικά προσβάσιμη προβολή του εξαιρετικά επίκαιρου ντοκιμαντέρ Οι Γάμοι της Τήλου του Παναγιώτη Ευαγγελίδη. Η προβολή πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη της Alpha Bank, χορηγού προσβασιμότητας του Φεστιβάλ. Πριν την έναρξη της ταινίας απονεμήθηκε στον σπουδαίο σκηνοθέτη, σεναριογράφο, συγγραφέα και μεταφραστή τιμητικός Χρυσός Αλέξανδρος για το σύνολο της προσφοράς του στο σινεμά και στον πολιτισμό, από τον στενό του συνεργάτη και σκηνοθέτη Πάνο Χ. Κούτρα.

Το 26ο ΦΝΘ πραγματοποιεί αφιέρωμα στο πρωτοποριακό και θαρραλέο σινεμά του Παναγιώτη Ευαγγελίδη. Οι ταινίες του θέτουν την ορατότητα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας σε πρώτο πλάνο και συνδυάζουν το προσωπικό στοιχείο με την κοινωνική πραγματικότητα και την αναγκαιότητα της αλλαγής. Επίκαιρες και διαχρονικές, ξετρυπώνουν τα πιο σύνθετα νοήματα και την τρυφερότητα μέσα από βαθιά ανθρώπινες ιστορίες που ξεφεύγουν από τις συμβάσεις και τα στερεότυπα.

Το ντοκιμαντέρ Οι γάμοι της Τήλου (2022) επικεντρώνεται στους πρώτους γκέι και λεσβιακούς γάμους που τελέστηκαν στην Ελλάδα, το 2008, στην Τήλο. Κομβικής σημασίας για την ιστορία των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων στη χώρα μας, το ντοκιμαντέρ αποτελεί μια ιστορική καταγραφή και μια πολύτιμη μαρτυρία για τις επόμενες γενιές. Η ταινία παρακολουθεί την ιστορία δύο πολιτικών γάμων μέσα από υλικό γυρισμένο επί τόπου και πλάνα από το gay pride της ίδιας χρονιάς, συζητήσεις και διαδηλώσεις για το ίδιο θέμα.

Πριν ξεκινήσει η προβολή της ταινίας, τον λόγο πήρε ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ, Ορέστης Ανδρεαδάκης: «Σας καλωσορίζουμε σε μια καθολικά προσβάσιμη προβολή. Έχουμε διασφαλίσει και φέτος τις συνθήκες προσβασιμότητας και στα δύο φεστιβάλ μας, τον Νοέμβριο και τον Μάρτιο, με την υποστήριξη της Alpha Bank. Είναι, όμως, και μια ειδική προβολή στο πλαίσιο του αφιερώματος που έχουμε φέτος σε έναν εξαιρετικό σκηνοθέτη, ντοκιμαντερίστα, σεναριογράφο, συγγραφέα και μεταφραστή, τον Παναγιώτη Ευαγγελίδη. Θέλω να καλέσω στη σκηνή έναν πολύ καλό φίλο του φεστιβάλ, έναν από τους πιο στενούς συνεργάτες αυτού του εξαιρετικού καλλιτέχνη, τον σκηνοθέτη Πάνο Κούτρα».

Παίρνοντας τον λόγο, ο Πάνος Χ. Κούτρας, ανέφερε: «Να προσθέσω ότι εκτός από μεταφραστής και σκηνοθέτης, ο Παναγιώτης είναι και σεναριογράφος και ηθοποιός. Πάνε πάρα πολλά χρόνια, μοιάζει με περασμένο αιώνα, ήμουν 15 ετών, και ήταν ένα απόγευμα στην πλατεία Δεξαμενής στο Κολωνάκι, που τότε μαζευόντουσαν τα καλά παιδιά. Είχα μπλεχτεί, λοιπόν, σε μια φασαρία, που τώρα θα αποκαλούσε bullying, και είχα φύγει συγχυσμένος και για να αποφύγω τα χειρότερα. Περιπλανιόμουν στους δρόμους άσκοπα μέχρι που συνάντησα έναν νεαρό, λίγο πιο μεγάλο από εμένα, εκπάγλου καλλονής. Με ρώτησε πού πηγαίνω, του είπα πολύ συγχυσμένος ότι δεν ξέρω. Τον είχα ξαναδεί, είχαμε βρεθεί κι άλλη φορά, και μου λέει ότι πάει σπίτι του και περπατήσαμε μαζί μέχρι τη στάση του λεωφορείου. Ήρθε το λεωφορείο, ανέβηκε και πριν κλείσουν οι πόρτες άπλωσε το χέρι του, με ρώτησε ξανά πού πηγαίνω και μου είπε “έλα, θα σε περιθάλψω”. Πήγαμε στο σπίτι του, ζέστανε ένα φαγητό που είχε μαγειρέψει ο πατέρας του και μείναμε μέχρι αργά το βράδυ, συζητώντας. Από τότε δεν σταματήσαμε να συζητάμε, πέρασαν πάρα πολλά χρόνια, ανταλλάξαμε πολλά χέρια βοηθείας, περιθάλψαμε πολλές φορές ο ένας τον άλλον, ανταλλάξαμε ιδέες, χαρές, λύπες, πήγαμε σε αμέτρητα πάρτι, κάναμε πάρα πολλές τρέλες, βυθιστήκαμε στις ηδονές, στους πόνους, περπατήσαμε μαζί σε πορείες, ακτιβιστήκαμε, προσπαθήσαμε να αλλάξουμε τα πράγματα. Κάποια τα αλλάξαμε, τώρα το συνειδητοποιώ, άλλα όχι. Όπως καταλαβαίνετε, δημιουργήσαμε και πολλά πράγματα, μέσα σε όλα αυτά. Σήμερα, μου κάνει την τιμή το Φεστιβάλ να του απονείμω το βραβείο του Χρυσού Αλέξανδρου, το οποίο είναι για το εξαιρετικό του έργο με τις ιδιότητες του σκηνοθέτη, μεταφραστή, ηθοποιού, συγγραφέα. Για μένα, όμως, είναι πάρα πολλά ακόμη, όπως καταλάβατε».

Ο Ορέστης Ανδρεαδάκης πήρε και πάλι τον λόγο: «Ας υποδεχτούμε, λοιπόν, σήμερα, αυτόν τον άνθρωπο με το πάντα ακριβές και διεισδυτικό βλέμμα, που όταν βλέπουμε τις ταινίες του νιώθουμε ότι άλλες φορές είναι γεμάτο δάκρυα από συγκίνηση και άλλες φορές πάει μέχρι την καρδιά των πραγμάτων. Ας υποδεχτούμε στη σκηνή τον Παναγιώτη Ευαγγελίδη». Αφότου παρέλαβε τον τιμητικό Χρυσό Αλέξανδρο από τον Πάνο Κούτρα, ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης ευχαρίστησε το κοινό, λέγοντας: «Θέλω να πω μερικά λόγια, ώστε να τοποθετηθούμε στον χώρο, στον χρόνο και στη σημερινή περιρρέουσα πραγματικότητα. Γιατί όλα είναι μια αλυσίδα και όλα μας είμαστε ένας ακόμα κρίκος. Ιούνιος του 2024, η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη που φιλοξενεί το EuroPride. Μάρτιος του 2024, το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τιμά το γεγονός, κάνοντας αφιέρωμα στον queer κινηματογράφο τεκμηρίωσης. Ιούνιος του 2008, οι πρώτοι γάμοι ομόφυλων ζευγαριών στην Τήλο, από τον τότε δήμαρχο, Τάσο Αλιφέρη. Παντρεύεται ένα λεσβιακό και ένα γκέι ζευγάρι. Φεβρουάριος του 2024 ψηφίζεται ο νόμος για τον γάμο και την υιοθεσία στα ομόφυλα ζευγάρια, αν και με ελλείψεις, χωρίς τεκμήριο γονεϊκότητας, χωρίς πρόσβαση στην ιατρικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, βγάζοντας από την εξίσωση τους τρανς γονείς. Παρόλα αυτά, το βασικό είναι ότι ψηφίζεται επιτέλους, μία αναμενόμενη και αυτονόητη κατάκτηση για ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος. Μπράβο και κρίμα μαζί, ήταν ευκαιρία για πιο συμπεριληπτικές λύσεις. Μάρτιος του 2024 στη Θεσσαλονίκη, στην πιο κεντρική πλατεία της πόλης, Σαββατόβραδο, δύο νεαρά τρανς-queer άτομα προπηλακίζονται, γίνονται στόχος επίθεσης, καθυβρίζονται και απειλείται η σωματική τους ακεραιότητα. Για την ψυχική δεν το συζητώ, αυτή έχει ήδη κομματιαστεί. Το αρχικό μικρό πλήθος γίνεται όλο και μεγαλύτερο, γίνεται όχλος, μία μάζα που μπορεί μέχρι και να λιντσάρει. Παράλληλα, έχουμε διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις της Εκκλησίας και των πιστών της για την αφίσα της ταινίας της Ελίνας Ψύκου, Αδέσποτα κορμιά».

Αμέσως μετά, προσέθεσε: «Μεγάλωσα σε μια εποχή έντονης πολιτικοποίησης, δικτατορία, μάχη του ’68, το ατομικό είναι πολιτικό, η τέχνη είναι πολιτική και όλα αυτά τα σλόγκαν της εποχής. Δεν έχω από φύση μου στόφα ακτιβιστή, δηλαδή ιδιοσυγκρασία συγκρουσιακή, διεκδικητική, δυναμική. Θεωρώ τον εαυτό μου μάλλον χαμηλών τόνων και διαλλακτικό. Θα ήθελα όλοι να ήμασταν μια ευτυχισμένη οικογένεια και να ασχολούμαστε με ζητήματα ευτυχίας και ομορφιάς. Όμως, η πραγματικότητα μας καλεί να πάρουμε θέση, πριν το κακό χτυπήσει και τη δική μας πόρτα. Δεν είχα ποτέ τη βεβαιότητα για το ποια είναι η αλήθεια με το Α κεφαλαίο. Επέλεξα, όμως, να πιστεύω σε αρχές, όπως η δικαιοσύνη, η αδελφοσύνη, η ισότητα, η αλληλεγγύη, τα ανθρώπινα δικαιώματα. Γεννήθηκα σε μια οικογένεια που πίστευε, και από τις δύο μεριές της, στον κομμουνισμό. Και δεν το λέω με την έννοια κάποιου κόμματος, το εντελώς αντίθετο μάλιστα. Το λέω με την έννοια μιας βίβλου αρχών, ηθικών και πολιτικών, ενός βιβλίου που έγινε για μένα το πολιτικό και συγκινησιακό υπόβαθρο ιδεών, συμπεριφοράς και ενεργειών για υπεράσπιση αρχών, όπως αυτές που μόλις ανέφερα. Παράλληλα, με κατέκτησε ο κινηματογράφος, η λογοτεχνία, η τέχνη. Με αυτήν τη σειρά. Αυτός ο χώρος, όπου μπορεί κανείς να κολυμπήσει μόνος του, χωρίς να χρειάζεται να ανήκει σε κάποια οργανωμένη τάξη σκέψης και ιδεολογίας. Εκεί, όπου μπορεί κανείς να απευθύνεται ταυτόχρονα στην καρδιά και στο μυαλό όλων μας. Να δημιουργεί εκλεκτικές συγγένειες, να βρίσκει και να μετουσιώνει τα πάντα σε ομορφιά και έτσι να προσφέρει με τον τρόπο του κατανόηση, συμπερίληψη, αγάπη και συγχώρεση. Μέσα από μια υψηλή δόνηση λέξεων, εικόνων, ήχων, χρωμάτων και άλλες συχνότητες από εκείνες της καθημερινότητας».

«Αργότερα στη ζωή μου έζησα στην Άπω Ανατολή. Και από όλα τα παρακλάδια του Βουδισμού, με τράβηξε ο θιβετανικός, ο λεγόμενος Βουδισμός του ελέους. Αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε με μια λέξη, πολυχρησιμοποιημένη στην εποχή μας, ενσυναίσθηση. Έλεος και ενσυναίσθηση για όλα αυτά που συμβαίνουν στον δημόσιο χώρο, αλλά και στον ατομικό χώρο του καθενός μας» τόνισε. «Με απασχολεί πολύ το θέμα της λήθης. Όλα ξεχνιούνται, όλα γίνονται συνήθεια. Αυτό θέλουν και τα καθεστώτα για να συνεχίζουν τις εργασίες τους, όσο πιο ανενόχλητα γίνεται. Πρέπει να γίνεται ένας συνεχής αγώνας ενάντια στη λήθη, στην αποσιώπηση, στο κουκούλωμα, στη διαστρέβλωση, στη μισαλλοδοξία. Να θυμόμαστε τα μαθήματα της ιστορίας, μήπως και κάποτε μάθουμε ως συλλογική συνείδηση και ιστορικά υποκείμενα πώς να περάσουμε σε ένα άλλο επίπεδο κατανόησης και στάσης» σημείωσε.

«Έχω ξεχάσει πως ούτε και εγώ μπορώ να περπατάω χωρίς κάποιο μου βήμα να συναντήσει αργά ή γρήγορα τη νάρκη που θα με κάνει κομμάτια. Έλεος, ενσυναίσθηση και ορατότητα για την κοινότητα που ανήκω και εγώ ο ίδιος, τους ΛΟΑΤΚΙ+ και τους queer ανθρώπους ανά τον κόσμο, σε χώρες όπου βασανίζονται, σκοτώνονται και φυλακίζονται. Για τα τρανς αδέρφια που λιντσάρονται κάθε μέρα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Έλεος, ενσυναίσθηση και ορατότητα για τους πρόσφυγες, για τους φυλακισμένους , τους διωκόμενους πάσης φύσεως και από όλων των ειδών τα καθεστώτα, όποιο και αν είναι το όνομα πίσω από το οποίο θέλουν να κρύβονται. Έλεος και ενσυναίσθηση για τους κρυμμένους μέσα σε ομοφοβικά σχήματα, που καταστρέφουν τη ζωή και την απόλαυση. Μακάρι να βρούμε όλοι μας τη φώτιση. Σήμερα, 67 χώρες έχουν νόμους που ποινικοποιούν σεξουαλικές σχέσεις ομόφυλων ατόμων ανάμεσα σε συναινούντες ενήλικες. Και τουλάχιστον εννέα, με νόμους που ποινικοποιούν μορφές έκφρασης φύλου, με στόχο τρανς άτομα». Στη συνέχεια είπε: «Δεν είμαι πιστός καμίας θρησκείας ή κάποιου Θεού. Εκτός από τις υπέροχες θεές της τέχνης και της ποίησης. Της καλοσύνης, της αγάπης, του ανθρωπισμού και της αλληλεγγύης. Πιστεύω, όμως, και όλες οι θρησκείες, κάθε μια με τον τρόπο της, στο κομμάτι της ηθικής τους διδασκαλίας, θέλουν τους ανθρώπους να αγαπιούνται, να αλληλοβοηθιούνται, να έχουν ενσυναίσθηση, αλληλεγγύη και έλεος για κάθε συνάνθρωπο-πλάσμα».

«Ας ανοίξουμε τα αυτιά, τα μάτια μας, τις αισθήσεις, τις καρδιές και τη συνειδητότητά μας. Είθισται να αφιερώνει κάποιος το βραβείο του. Οι άνθρωποι με τους οποίους μιλάω συνέχεια μέσα μου και με συνοδεύουν κάθε μέρα είναι οι νεκροί μου. Από τους πολύ κοντινούς έως αίματος και καρδιάς, μέχρι άλλους που πέρασαν και άφησαν κάτι ανεξάντλητο μέσα μου. Μια τεράστια γιορτή ανθρώπων, που όσο μεγαλώνω, μεγαλώνει και αυτή μαζί μου. Μια γιορτή μεγαλύτερη από εκείνη των ζωντανών. Μια ήσυχη γιορτή, που μου χαμογελάει χωρίς σταματημό. Μαζί με αυτούς, είναι και ο δήμαρχος της Τήλου και οι δύο νύφες που πάντρεψε εκείνη την αρχή καλοκαιριού. Θέλω, όμως, να αφιερώσω κυρίως αυτό το βραβείο σε αυτούς τους οποίους κυριολεκτικά το οφείλω, και αυτοί είναι οι πιο πολλοί ακόμη ζωντανοί. Και είναι οι ήρωες των ταινιών μου. Αυτοί που με εμπιστεύτηκαν τόσο και μου άνοιξαν τα δωμάτια των σπιτιών και της ψυχής τους, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό ο καθένας και η καθεμία. Σε ευχαριστώ πολύ, λοιπόν, μικρό μου σύμπαν από αφανείς ήρωες, ευχαριστώ το Φεστιβάλ από καρδίας, που σας είδε όλους και σας αναγνώρισε, ευχαριστώ και εσάς που ήρθατε απόψε. Ας δούμε τώρα όλοι μια πράξη ακτιβισμού, που έλαβε χώρα στο μακρινό 2008. Ευχαριστώ πολύ».

Μετά την προβολή των ταινιών ακολούθησε συζήτηση με το κοινό. Σε ερώτηση  αν αντιλαμβάνονταν εκείνες τις ημέρες πόσο σημαντικό και επαναστατικό ήταν όλο αυτό που έκαναν, ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης απάντησε: «Είχαμε απόλυτη συνείδηση του τι κάναμε, ναι.  Ειδικά τότε, γιατί ήταν όλοι εναντίον  μας» είπε. «Είχαν γίνει πολλά ατοπήματα, όπως γίνονται πάντα, και γι’ αυτό είχαμε απόλυτη συνείδηση και ήμασταν και κάπως σαν μεθυσμένοι από χαρά. Επιτέλους κάποιος είναι μαζί μας και μας επιτρέπει και το κάνουμε, λέγαμε». Σχετικά με το αν ήταν από την αρχή στο μυαλό του να γίνει ταινία αυτή η ιστορία, απάντησε: «Δεν γυρίστηκε για να γίνει ταινία. Από την ΟΛΚΕ, ήμουν και εγώ τότε στην οργάνωση, είπαν ποιος ξέρει από κάμερα, ποιος κάνει ταινίες και κατέληξαν σε εμένα. Με κάλεσαν θέλοντας να δημιουργηθεί ένα αρχείο για την κοινότητα. Ως αρχειακό υλικό γυρίστηκε αυτή η ταινία. Συναισθηματικός ήταν ο λόγος που με ώθησε να κάνω την ταινία και κυρίως ο θάνατος της Ευαγγελίας Βλάμη, η οποία ήταν πολύ στενή μου προσωπική φίλη».

Σε ερώτηση για το πώς ακυρώθηκαν οι γάμοι από τη είχαν νομική υπόσταση, ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης ανέφερε ότι «εδώ ακυρώνονται άλλα και άλλα, οι ομόφυλοι γάμοι δεν θα ακυρωθούν; Τηρήθηκαν οι διαδικασίες που προβλέπονται για έναν πολιτικό γάμο, οι οποίες ισχύουν μέχρι και τώρα. Απλώς, δεν υπήρχε κάτι που να λέει για άτομα του ίδιου φύλου, ήταν θέμα ερμηνείας του νόμου, δεν υπήρχε καμία αναφορά στα φύλα, οπότε εκεί στηρίχθηκαν για την ακύρωση. Έκαναν έφεση, χάθηκε η έφεση, πήγαν στον Άρειο Πάγο, καμία τύχη ούτε εκεί, προσέφυγαν μετά στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, όπου η υπόθεση ακόμα εκκρεμεί. Τώρα που ψηφίστηκαν οι ομόφυλοι γάμοι δεν ξέρω αν υπάρχει νόημα να εκδώσει απόφαση το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο».

Για το πώς θεωρεί ότι ερμηνεύονται σήμερα οι Γάμοι της Τήλου, αλλά και ποιο μήνυμα θέλει να περάσει ως δημιουργός, ο κύριος Ευαγγελίδης είπε: «Νομίζω η απάντηση για το δεύτερο σκέλος θα απαντήσει και το πρώτο. Αν δεν ξεκινήσουν τα πράγματα από κάπου και αν περιμένουμε μόνο από την Πολιτεία, πιθανώς σε ορισμένα θέματα δεν θα γίνει ποτέ τίποτα. Εκείνη την εποχή, όλοι θεωρούσαν όλοι ότι χτυπούσαμε το κεφάλι μας στον τοίχο, ήταν πολύ μακρινό όλο αυτό για την Ελλάδα. Επομένως, το ακτιβιστικό μήνυμα της ταινίας θα υφίσταται για πάντα. Ότι καμιά φορά πρέπει να χτυπάμε το κεφάλι μας στον τοίχο. Να είσαι ανυπάκουος, να τολμάς τα πράγματα που θα κάνουν τη ζωή σου καλύτερη και ας σου απαγορεύονται. Είναι μια ιστορική καταγραφή δέκα ατόμων που πήγαμε εκεί και ζήσαμε μια ουτοπία για μερικές ημέρες».

Τέλος, σε ερώτηση αν κατά τη γνώμη του αυτή η ταινία και η όλη διαδικασία με τους γάμους της Τήλου επηρέασε τη θεσμοθέτηση του γάμου για τα ομόφυλα ζευγάρια που πέρασε πρόσφατα με νόμο, εκείνος απάντησε: «Θα ήθελα πολύ να απαντήσω ρομαντικά και να πω ότι βάλαμε και εμείς το λιθαράκι μας, αλλά δεν νομίζω ότι η ταινία οδήγησε στο σημερινό. Θέλω να είμαι ρεαλιστής και πραγματιστής. Εάν δεν υπήρχαν πολιτικές συγκυρίες και πολιτικοί λόγοι στην Ευρώπη, δεν νομίζω ότι θα γινόταν τίποτα. Εμείς κάναμε αυτό που μας έκαιγε να κάνουμε ακτιβιστικά, το οποίο άφησε ένα αποτύπωμα ιστορικό. Ωστόσο, δεν είμαι σίγουρος αν επηρέασε κάποιον. Δηλαδή, πώς τους επηρέασε τώρα και όχι πριν πέντε χρόνια; Προσωπικά μιλώντας, έχω μια κυνική και απαισιόδοξη άποψη για την πολιτική και τον τρόπο που προχωρούν τα πράγματα».