Athena : Μολότοφ και προβοκάτσιες

Με την τρίτη κατά σειρά ταινία του ο Ρομέν Γαβράς κάνει ένα πολιτικό statement για την δυστοπική Ευρώπη του 2022. 

Είναι αλήθεια ότι η Athena είναι μια ταινία για τον ρατσισμό, τις ταξικές ανισότητες, την βία και την αδικία που επικρατεί με έναν βαθύ συμβολισμό μέσα από ένα συγκρότημα εργατικών κατοικιών σε ένα προάστειο μιας γαλλικής πόλης. 

Αποτελεί χωρίς αμφιβολία την καλύτερη σκηνοθετική δουλειά του μετά από δύο καλών προθέσεων ταινίες και μερικά εξαιρετικά δημιουργικά project, όπως οι GENER8ION, που υπογράφουν και την πολύ καλή μουσική της ταινίας. 

Το θέμα του είναι τόσο επίκαιρο – απασχόλησε στο παρελθόν τον Ματιέ Κασοβίτς στο Μίσος, τον Λατζ Λι στους Άθλιους (ο Λι είναι ένας από τους σεναριογράφους της Αθηνάς) και το δανέζικο Shorta των Φρέντερικ Χβίιντ και Άντερς Όλχολμ.

Το όνομα “Athena” αποτελεί το φανταστικό όνομα ενός πραγματικού συγκροτήματος εργατικών κατοικιών (στην πραγματικότητα είναι το Πάρκ ο Λιέβρ, αρχιτεκτονικά ένα τυπικό δείγμα 60s μπρουταλισμού στα νότια παριζιανικα προάστια που τα τελευταία χρόνια ζουν στην απόλυτη εγκατάλειψη), στο οποίο διαδραματίζεται το φιλμ. 

Το κτηριακό συγκρότημα γίνεται το θέατρο μιας εξέγερσης καταπιεσμένων, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, μουσουλμάνων ενοίκων, όταν ένας 13χρονος αλγερινής καταγωγής πέφτει νεκρός από τα χέρια ατόμων που φοράνε αστυνομικά γιλέκα, όπως φαίνεται και σε ένα βίντεο που διαρρέει στα σόσιαλ μίντια. 

Στο επίκεντρο της εξέγερσης έρχονται τα τρία αδέρφια του θύματος: ο Καρίμ ο οποίος γίνεται ο αρχηγός των αγανακτισμένων εξεγερμένων, ο μεσαίος, ο Αμπντέλ, παρασημοφορημένος επαγγελματίας στρατιώτης που γυρίζει από το μέτωπο (στο Μάλι) και προσπαθεί να συγκρατήσει την κατάσταση ξέροντας ότι τα πράγματα μπορούν να γίνουν μόνο χειρότερα και ο μεγαλύτερος, ο Μοκτάρ, μικροκακοποιός, που αυτό που τον νοιάζει κυρίως είναι να γλυτώσει τα παράνομα συμφέροντά του (τα όπλα και τα ναρκωτικά) από το χάος.

Ψευδαίσθηση “ντοκιμαντέρ”

Η ταινία ξεκινάει πραγματικά με θεαματικό τρόπο που αποτελεί σημείο αναφοράς. Ο Γαβράς διαθέτει πραγματικά το ταλέντο της κινηματογραφικής μαγείας στον τρόπο που στήνει την κάμερα και καταγράφει τα γεγονότα. 

Η έξαψη και η οργή που προκαλεί ο φόνος του 13χρονου μεταφέρονται από την πρώτη σκηνή σε ένα εκπληκτικό μονοπλάνο, περίπου 13 λεπτών, τόσο καλογυρισμένο και καλοδουλεμένο ώστε μεταδίδει την ένταση και πιάνει τον θεατή από το λαιμό και τον βάζει μέσα στα γεγονότα δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ενός «ντοκιμαντέρ» που «καταγράφει» ότι συμβαίνει σε αληθινό χρόνο. 

Αυτή η τεχνική επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά μέσα στην ταινία καταγράφοντας τα πάντα και δημιουργώντας μια ασφυκτική αίσθηση για τον θεατή. Η κάμερα ακολουθεί τους πρωταγωνιστές – τα τρία αδέλφια – πατώντας γκάζι ενώ κάποιες στιγμές τα πλάνα εναλλάσσονται με όσα μεταδίδουν τα media (που καταγράφουν επίσης τα γεγονότα) αλλά και την προετοιμασία των ειδικών δυνάμεων της αστυνομίας που ετοιμάζονται να μπουν στο χώρο για να καταστείλουν τα γεγονότα.

Για 97 λεπτά – όσο κρατάει η ταινία – ο Γαβράς κρατάει σταθερά αυτή την αίσθηση χάους για τον θεατή του. Η εξέγερση εξελίσσεται, η αστυνομία οργανώνει σχέδια επί χάρτου παρακολουθώντας και δοκιμάζοντας τις αντοχές των εξεγερμένων ενώ ο «άμαχος πληθυσμός» (των γηραιότερων και των γυναικόπαιδων των εργατικών κατοικιών) εγκαταλείπουν τα σπίτια τους κουβαλώντας ότι μπορεί ο καθένας από το βιός τους. 

Και εδώ ο Γαβράς δημιουργεί άλλη μια από τις δυνατές εικόνες του: Δεν πρόκειται για μια απλή προληπτική εκκένωση, είναι μια μετακίνηση μιας προσφυγιάς μπροστά σε έναν πόλεμο που έχει ξεκινήσει και στην ταινία οι πρωταγωνιστές τον ζουν και το φωνάζουν όσο πιο δυνατά μπορούν. Ο Γαβράς συνεχίζει ταχυδακτυλουργικά με την κάμερα συντηρώντας την ένταση και την αγωνία πλάνο – πλάνο ώσπου κάποια στιγμή λίγο μετά τη μέση της ταινίας γειώνει απότομα τον ρυθμό αλλά συνεχίζει να φροντίζει όσο μπορεί τα πλάνα του. Είναι η στιγμή που μια εσωτερική σύγκρουση (αρχών) ανάμεσα στα τρία αδέρφια σοβεί με δραματικά αποτελέσματα και ανατροπές.

Το πολιτικό statement για μια Ευρώπη που πολιτικά και κοινωνικά βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού είναι σαφές. Ο Ρομέν Γαβράς όμως δεν στέκεται (δυστυχώς) τόσο στο χτίσιμο χαρακτήρων, όσο στις εικόνες και στους όποιους συμβολισμούς εκπροσωπούν τα τρία αδέρφια – καθαρά σχηματικές φιγούρες αυτής της κοινωνικής έκρηξης – μέχρι να συγκρουστούν μεταξύ τους.

Αμηχανία

Όσο όμως θαμπώνεσαι από τις κινηματογραφικές εικόνες και την λιτότητα της αφήγησης του δημιουργού της Athena άλλο τόσο προβληματίζεσαι στο πως από ένα σημείο και μετά (μετά την θεμελιακή σύγκρουση των τριών αδερφών) ο ρυθμός του ξαφνικά ρετάρει μένοντας από γκάζια ενώ οι λύσεις που βρίσκει σεναριακά οδηγούν στην αμηχανία. 

Από τη μια οδηγεί τους ήρωες του στο τελειωτικό χάος χωρίς καμιά δυνατότητα προοπτικής και από την άλλη επιλέγει να μπει σε μια διαδικασία που προβοκάρει με ανολοκλήρωτα σχόλια (περί αστυνομικής – κρατικής βίας, περί επικοινωνιακής εκμετάλλευσης που οδηγεί σε ένα πιο ακραίο και αυταρχικό κράτος, περί fake news στα media και στα κοινωνικά δίκτυα ή περί της δυναμικής της ακροδεξιάς στην Ευρώπη) όλα όσα ήδη με κόπο έχτισε εκφράζοντας τελικά ένα αμφιλεγόμενο πολιτικό statement. Παρά το επιδέξιο παιχνίδι της εικόνας, το οποίο ο Ρομέν Γαβράς (όπως ίσως και το μέσο που εμπιστεύτηκε για την παραγωγή της ταινίας του) φαίνεται πως λατρεύει υπερβολικά, μάλλον δεν συναισθάνεται πως ως δημιουργός παράλληλα θα έπρεπε εκτός από τον ρυθμό και την εικόνα να φροντίσει καλύτερα και το συμβολικό και διαλεκτικό πλαίσιο της ταινίας του. Καταλήγει λοιπόν σε ένα (ας το πούμε κομψά) παρεξηγημένο, διφορούμενο και προβληματικό αποτέλεσμα, το οποίο δεν έχει στηρίξει επαρκώς από το ξεκίνημα της ταινίας ξεφουσκώνοντας άγαρμπα όσα όμορφα είχε σκεφτεί και είχε φτιάξει νωρίτερα.

Info: Η Athena του Ρομέν Γαβράς προβάλλεται στο Netflix