Η Αννέτα Παπαθανασίου έφτιαξε μια ταινία για το συλλογικό τραύμα και τη μνήμη του Ολοκαυτώματος από γενιά σε γενιά

Στην ταινία «Η Τέχνη της Μνήμης», η εικαστικός Άρτεμις Αλκαλάη παρουσιάζει τα έργα της, αφηγείται την ιστορία της οικογένειάς της και εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους συνειδητά ή ασυνείδητα, επεξεργάστηκε ανείπωτες οικογενειακές ιστορίες, το συλλογικό τραύμα και τη μνήμη του Ολοκαυτώματος.

Η ηθοποιός και σκηνοθέτις Αννέτα Παπαθανασίου, φίλη από το σχολείο με την Άρτεμη Αλκαλάη, συνεργάζεται μαζί της και εισχωρεί σε έναν άγνωστο για αυτή κόσμο, τον κόσμο της τέχνης και τον κόσμο των επιζώντων του Ολοκαυτώματος.

Το ντοκιμαντέρ «Η Τέχνη της Μνήμης» προβάλλεται σήμερα Πέμπτη (13/03) στην αίθουσα Τζον Κασσαβέτης στις 18.00 στο πλαίσιο του 27^ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και η Αννέτα Παπαθανασίου μιλάει στην Parallaxi για την δημιουργία και τη θεματική που την απασχόλησε αυτή τη φορά.

Μια εικαστική διαδρομή, ένας άϋλος τόπος συνάντησης αγάπης και επούλωσης του τραύματος της Ιστορίας του Ολοκαυτώματος. Πώς προέκυψε για εσάς «Η τέχνη της μνήμης»;

Με την Άρτεμη Αλκαλάη ήμασταν συμμαθήτριες στο σχολείο, γίναμε τότε φίλες, γνωριζόμασταν και οικογενειακά. Μετά χαθήκαμε για κάποια χρόνια αλλά παρακολουθούσα τη δουλειά της ,  είχα πάει σε εκθέσεις της, είχα δει την παράσταση στο Φούρνο που απόσπασμα της έχουμε συμπεριλάβει και στην ταινία.. Μου άρεσε η δουλειά της,  και θαυμάζω τη τρόπο που διαχειρίζεται τόσο διαφορετικά υλικά. Τα έργα της “διηγούνται” ενδιαφέρουσες ιστορίες. Δεν είχα σκεφτεί ποτέ να συνεργαστούμε, η ιδέα ήταν του παραγωγού της ταινίας, του  Μίκη Μοδιάνο. Μου άρεσε η ιδέα να κάνω μια ταινία που να εστιάζει στο έργο της Αρτεμης, να μπω σε ένα καινούργιο για μένα “κόσμο”. Στην αρχή το φοβήθηκα,  γιατί δεν είχα ασχοληθεί ποτέ με εικαστικά θέματα, ούτε βέβαια με το Ολοκαύτωμα. Προσπάθησα λοιπόν να γνωρίσω αυτόν τον “κόσμο” και να συνδεθώ με την Ιστορία της. Προσπάθησα να συνδεθώ με τον ίδιο ευαίσθητο τρόπο, που εκείνη πλησιάζει τις ιστορίες που θέλει να αφηγηθεί  μέσα από τα έργα της…

Πόσο δύσκολο ήταν να ενωθούν ο κόσμος της τέχνης με αυτόν τον κόσμο των επιζώντων του Ολοκαυτώματος;

Ήταν τρομερά ενδιαφέρον ότι η ίδια η καλλιτέχνις συνομίλησε με επιζώντες του Ολοκαυτώματος, όντας η ίδια τρίτη γενιά και επηρεασμένη από αυτό, καθ’ ότι ο παππούς της χάθηκε στο Αουσβιτς. Τους φωτογράφισε και κινηματογράφησε, ενώ τοποθέτησε δίπλα τους μικρά σπίτια που είχε κατασκευάσει από διάφορα υλικά. Κατά κάποιο τρόπο  έγιναν και οι ίδιοι οι επιζώντες έργα Τέχνης. Δημιουργώντας με ευαισθησία μια ατμόσφαιρα εμπιστοσύνης και ζεστασιάς βοήθησε τους ανθρώπους αυτούς να της μιλήσουν με διαφορετικό τρόπο. Της τραγουδούσαν ή της είπαν ποιήματα, της μίλαγαν με οικειότητα και με ιδιαίτερη αγάπη γιατί αισθάνθηκαν όμορφα και ξεδίπλωσαν σκέψεις που ίσως σε κάποιον άλλον άγνωστο δεν θα έλεγαν. Προσπαθήσαμε με τον διευθυντή φωτογραφίας, τον Δημήτρη Κατσαΐτη, και με “εργαλεία” της δικής μας τέχνης, του κινηματογράφου, με ιδιαίτερους φακούς, με κινήσεις της κάμερας  , με τους φωτισμούς των έργων, να  πούμε τη δική μας ιστορία, που να ενώνει τον εικαστικό κόσμο της Άρτεμης και αυτόν των επιζώντων.

Ποιες ήταν οι «κόκκινες γραμμές» σας στη διάρκεια αυτού του ντοκιμαντέρ και των συζητήσεων με τους επιζώντες των στρατοπέδων; – Τι από την αρχή θέλατε να αποφύγετε και να μην «σχολιάσετε» στην κινηματογραφική αφήγηση σας;

Δεν θέλαμε ούτε να δραματοποιήσουμε αλλά ούτε και να ωραιοποιήσουμε την πραγματικότητα από την ζωή των επιζώντων. Μας ενδιέφερε να δείξουμε σεβασμό και να αποδώσουμε την αξιοπρέπεια, το ήθος, και την δύναμη την οποία εξέπεμπαν. Δεν θέλαμε να χαλάσουμε την ατμόσφαιρα που είχε ήδη δημιουργήσει η Αλκαλάη με τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο κινηματογράφησης. Επίσης θα έλεγα ότι τις κόκκινες γραμμές που βάζαμε εμείς ήταν να μην παρεκκλίνουμε από την ουσία από αυτό που περιγράφει ο τίτλος μας: «Η Τέχνη της Μνήμης».  Πως δηλαδή μέσω της τέχνης μπορείς να διατηρήσεις τη μνήμη ενός ιστορικού τραγικού γεγονότος αλλά και τη μνήμη του τραύματος που περνάει από γενιά σε γενιά..

Πώς έγινε η επιλογή των ιστοριών;

Η επιλογή των ιστοριών ήταν πολύ δύσκολη για μένα προσωπικά. Η Αλκαλάη είχε συνομιλήσει και κινηματογραφήσει 67 έλληνες Εβραίους επιζώντες. Όλες οι αφηγήσεις ήταν εξαιρετικά συγκινητικές, αποκαλυπτικές και ενδιαφέρουσες. Η αλήθεια είναι ότι χανόμουνα στις συζητήσεις, στις εξομολογήσεις, στη συγκίνηση που ήταν διάχυτή αλλά και στο χαμόγελο όταν τραγουδούσαν στην Αλκαλάη. Όμως τελικά η επιλογή μας ήταν να διαλέξουμε τις πιο προσωπικές κουβέντες, ό, τι έκανε σε εμένα εντύπωση και ας ήταν ένα μικρό απόσπασμα, ένα τραγούδι η ένας χαιρετισμός. Θέλαμε όμως η επιλογή μας να αντιπροσωπεύει  τον άνθρωπο που μας εμπιστεύτηκε.

Πόσο διαφορετικό είναι να αφηγείστε μία ιστορία ως ηθοποιός ερμηνεύοντας την και από την άλλη να πρέπει να σκηνοθετήσετε ιστορίες και μάλιστα, στην προκειμένη περίπτωση, πραγματικών ζωών;

Είναι μεν διαφορετικό αλλά παράλληλα είναι και πολύ παραπλήσιο. Δηλαδή ως ηθοποιός θα πρέπει να κάνω έρευνα και να μελετήσω την βιογραφία του ήρωα που θα υποδυθώ. Εννοώ ότι θα πρέπει να μάθω για την εποχή, τα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν τότε, την οικογενειακή του κατάσταση κλπ. Ακόμα και αν είναι σύγχρονος  ο ρόλος,  θα πρέπει να φτιάξω ένα βιογραφικό, από τα στοιχεία που δίνει το έργο. Κατά κάποιο τρόπο το ίδιο γίνεται και με τους ανθρώπους που κινηματογραφώ. Έχω μία περιέργεια να μάθω τα πάντα για την ιστορία τους και το τι τους συνέβη και τι συμβαίνει τώρα. Θέλω με τον  κινηματογραφικό τρόπο μου να τα παρουσιάσω στο κοινό. Στις ταινίες μου πάντα παρακολουθώ έναν άνθρωπο και μέσα από αυτόν μαθαίνουμε για την ιστορία, για την οικογένεια, για τις σχέσεις, για τα διαφορετικά ήθη και έθιμα που μπορεί να έχει. Επίσης προσπαθώ στο μοντάζ να ακολουθώ αυτό που έμαθα διαβάζοντας θεατρικά έργα, δηλ. προσπαθώ να έχω τρεις πράξεις και διαλόγους ή μονολόγους που όμως να μην διαρκούν πολύ,  για να μπορούν οι θεατές να παρακολουθήσουν με ενδιαφέρον.

Είναι πλέον αρκετά τα χρόνια που κάνετε ταινίες. Τι σας γοητεύει σε αυτό;

Με γοητεύει να μπαίνω σε κόσμους άγνωστους σε εμένα, να με βάζουν οι  ήρωες των ταινιών μου στην ζωή τους και να μαθαίνω μέσα από τις δικές τους περιπέτειες. Έχω περιέργεια μεγάλη αλλά μ’ αρέσει και η περιπέτεια. Μου αρέσει να πηγαίνω σε μέρη που δεν θα πήγαινε γυναίκα εύκολα όπως οι ταινίες που έκανα στο Αφγανιστάν. Όμως επειδή σαν χαρακτήρας είμαι αισιόδοξο άτομο προσπαθώ πάντα να παρουσιάζω και στις πιο δύσκολες καταστάσεις μια άλλη πλευρά πιο αισιόδοξη. Ένα ταξίδι είναι οι ταινίες ντοκιμαντέρ, ένα ταξίδι στην περιπέτεια, τη γνώση και στην επαφή με τους ανθρώπους. Έχω αποκτήσει φίλους από το Πακιστάν και το Αφγανιστάν, μέχρι  την Ινδονησία  και τη Συρία αλλά και φυσικά από την Ελλάδα, ανθρώπους που δεν θα είχα ποτέ συναντήσει  εάν δεν υπήρχε η ταινία.

Τι σας κρατάει «νέα» σε αυτή τη δουλειά, με την έννοια της ανανέωσης και της όρεξης για δημιουργία;

Έχω μια αστείρευτη όρεξη για δημιουργία. Σκέφτομαι και ονειρεύομαι συνεχώς καινούρια σχέδια. Μου αρέσει πολύ να παίζω στο θέατρο και αυτό δεν θέλω να σταματήσει ποτέ, μακάρι να υπάρχουν ρόλοι και να μπορώ να θυμάμαι τα λόγια μου. Όμως συνεχώς έχω σχέδια για καινούριες ταινίες, καινούριες σκηνοθεσίες, είτε θέατρο είτε ντοκιμαντέρ. Δεν ξέρω αν αυτό με κρατάει νέα ή αν δεν θέλω εγώ να μεγαλώσω.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ – Αίθουσα Τζον Κασσαβέτης | Πέμπτη 13 Μαρτίου | Ώρα: 18:00 – Αποθήκη 1, Λιμάνι