Η Επιστροφή: Μια διεκπεραιωτική αναπαράσταση της ομηρικής Οδύσσειας

Σπάνια έχουμε μια ταινία που ασχολείται με τα ομηρικά έπη.

Ο μύθος του Οδυσσέα γοήτευσε το Χόλυγουντ της δεκαετίας του ’50 με τον Κέρκ Ντάγκλας να στέκεται με στυλ στον πολυμήχανο βασιλιά της Ιθάκης φτάνοντας αργότερα στην τηλεοπτική βερσιόν με τον Αρμάν Ασάντε που τόνιζε κυρίως το στοιχείο της επιβίωσης. Υπάρχουν φυσικά και πιο μεταμοντέρνες οπτικές με εκείνη των αδερφών Κοέν (Ω Αδελφέ που είσαι) να αποτελούν σίγουρα ενδιαφέρουσες και εξαιρετικά δημιουργικές οπτικές προσαρμόζοντας τον αρχαίο μύθο στο σύγχρονο σήμερα.

Η Επιστροφή του Ουμπέρτο Παζολίνι δεν ασχολείται με το σύνολο της Οδύσσειας αλλά στέκεται κυρίως στο τελευταίο κεφάλαιο της περιπλάνησης του Οδυσσέα, αυτό της επιστροφής του στην πατρίδα του και την προσπάθεια ενδυνάμωσης και διεκδίκησης εκ νέου όσων αισθάνεται ότι του ανήκουν: η εξουσία του, το σπίτι του, η περιουσία του, η οικογένεια του. Ο Παζολίνι στέκεται σε όλα αυτά και επιπλέον προσπαθεί να φωτίσει κάτι ακόμα: την αίσθηση της απώλειας/ απουσίας και την επανασύνδεση μιας διαλυμένης οικογένειας η οποία παλεύει με νύχια και με δόντια να κρατηθεί σε αυτό μεσοδιάστημα όρθια.

Νιώθει κανείς αβίαστα πως ο σκηνοθέτης γοητεύεται από τον μύθο του Οδυσσέα και από την υπερανθρώπινη προσπάθεια του μέχρι το τέλος να κερδίσει όλα όσα έχασε. Με καθαρή απλότητα αναπαριστά και εικονογραφεί την εποχή, τα κουστούμια, τον χώρο της ομηρικής Ιθάκης, την βαρβαρότητα των μνηστήρων, την λεηλασία ενός βασιλείου.

Όμως φρενάρει απότομα χωρίς να προσθέτει κάποια ιδέα παραπάνω πέρα από αυτό που βλέπουμε. Ακατανόητες μοιάζουν επίσης κάποιες επιλογές όπως η θέση ενός αμήχανου Τηλέμαχου απέναντι στον πατέρα του – η σχέση πατέρα και γιου αποτελεί σίγουρα ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία της ομηρικής Οδύσσειας – θέσεις που αναπτύσσονται περαιτέρω από τις άνευρες και αμήχανες ερμηνείες τόσο του Κρίστοφερ Πλάμερ (του Τηλέμαχου) όσο και της Ζιλιέτ Μπινός (της Πηνελόπης). Φυσικά εδώ αξίζει και ένας εξτρα προβληματισμός σε σχέση με τις επιλογές κάστινγκ καθώς η τροφός Άνχελα Μολίνα δεν έχει και τόσο μεγάλη διαφορά ηλικίας από την βασίλισσα Πηνελόπη – Μπινός.

Ίσως πιο ουσιώδης και αληθινός εδώ είναι ο Οδυσσέας του Ρειφ Φαινς, ένας ήρωας με αβάσταχτη υπαρξιακή μελαγχολία που όμως κλιμακωτά αγωνίζεται και κερδίζει όσα του ανήκουν ξαναβρίσκοντας την δύναμη να ανταπεξέλθει στις ηθικές και σωματικές προκλήσεις που εμφανίζονται. Εκείνο ωστόσο που σίγουρα δεν πετυχαίνει ο Παζολίνι με αυτή την διεκπεραιωτική αναπαράσταση του, είναι να φέρει μια νέα ανάγνωση και να πετύχει μια νοητή σύνδεση της ομηρική Οδύσσεια με το σήμερα που θα μας προβληματίσει για το τι έχει να μας προσφέρει αυτή η διαχρονική ιστορία στο σήμερα.