Τα παιδιά και τα εγγόνια Αλβανών μεταναστών της δεκαετίας του ’90 που μεγαλώνουν στην Ελλάδα

To ντοκιμαντέρ του Ιλίρ Τσούκο, «Και ΕΛ και ΑΛ», σε παραγωγή του Onassis Culture, αφηγείται μια σειρά από ιστορίες που δεν είναι ούτε μόνο αλβανικές ούτε μόνο ελληνικές. Είναι και τα δύο.

«Αυτοί οι νέοι άνθρωποι έχουν συνυφάνει τις δικές τους εμπειρίες ζωής σε κάτι μοναδικό – τόσο αλβανικό όσο και ελληνικό, αλλά ταυτόχρονα και κάτι εντελώς νέο και ελπιδοφόρο. Σε μια εποχή που οι πόλεμοι ταυτοτήτων διαμορφώνουν το πολιτικό και κοινωνικό τοπίο σε όλη την Ευρώπη και τα Βαλκάνια μέσω της διαίρεσης, το ντοκιμαντέρ αυτό αμφισβητεί την ιδέα ότι οι ταυτότητες πρέπει να συνδέονται με τον ανταγωνισμό (σύγκρουση ή διαίρεση). Αντίθετα, εξυμνεί την ποικιλομορφία που αναδύεται από τον εναγκαλισμό πολλαπλών ταυτοτήτων. Αυτή η ταινία είναι ο φόρος τιμής μας σε μια γενιά που βρίσκεται στο ενδιάμεσο, αρνούμενη να περιοριστεί από τα σύνορα, είτε αυτά είναι γεωγραφικά είτε πολιτισμικά. Είναι ένα ταξίδι ανθεκτικότητας, ελπίδας και σφυρηλάτησης ενός νέου, αχαρτογράφητου ανήκειν» αναφέρει ο Ιλίρ Τσούκο για την ταινία του.

Την Παρασκευή 7 Μαρτίου, στο πλαίσιο του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, γίνεται η προβολή του στην Αίθουσα «Τζον Κασσαβέτης» στις 21:00 με την παρουσία του σκηνοθέτη και άλλων συντελεστών για να ακολουθήσει συζήτηση με τους θεατές αμέσως μετά την προβολή του «Και ΕΛ και ΑΛ».

Τα παιδιά και τα εγγόνια των Αλβανών μεταναστών της δεκαετίας του ’90 γεννήθηκαν και μεγαλώνουν στην Ελλάδα. Η Ντενίσα-Λυδία Μπαϊρακτάρι, ο Δημήτρης Καπουράνης, η Στεφανία Κόστα και ο Ορέστης Σκιάου αφηγούνται το βίωμά τους. Όχι το βίωμα της μετανάστευσης αυτό καθαυτό, αλλά τη δική τους ιστορία. Μια ιστορία που δεν είναι ούτε μόνο αλβανική ούτε μόνο ελληνική, αλλά και τα δύο.

Μεταξύ των ανθρώπων που θα είναι στην προβολή του ντοκιμαντέρ στη Θεσσαλονίκη, είναι και ο Δημήτρης Χριστόπουλος, Καθηγητής Πολιτειολογίας, Πρόεδρος στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας Παντείου Πανεπιστημίου και ένας από τους ανθρώπους που έγραψαν το σενάριο του «Και ΕΛ και ΑΛ». Με αφορμή το θέμα και τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ, μιλάμε μαζί του μαθαίνοντας όσο περισσότερα γίνεται πριν πάμε να το παρακολουθήσουμε στην Αίθουσα «Τζον Κασσαβέτης».

Πώς ξεκίνησε για εσάς όλη αυτή η ιστορία του “Και ΕΛ και ΑΛ”;

Εδώ και περίπου μια εικοσαετία παρατηρώ ως καθηγητής στο Πάντειο την πορεία των αλβανικής καταγωγής φοιτητών και φοιτητριών μου. Στην αρχή, ήταν διακριτοί. Το ύφος, το ντύσιμο, η κούραση, οι ξερές παλάμες από το μεροκάματο… Όλα. Σταδιακά, τα πράγματα αλλάξανε. Και πλέον φυσικά, δεν είναι εύκολο, είναι σίγουρα αδύνατο στο πανεπιστήμιο τουλάχιστον να διαγνώσεις αν κάποιος είναι Αλβανός ή Έλληνας. Παράλληλα, έβλεπα ένα νέο ανήκειν να αναδύεται. Μια νέα μεικτή ταυτότητα. Ένα φάσμα ελληνικότητας και αλβανικότητας. Με αυτό έχω ασχοληθεί στα γραπτά μου και κάποια στιγμή μοιράστηκα με τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών την ιδέα και προχωρήσαμε στο ντοκιμαντέρ.

Ένα ντοκιμαντέρ με ιστορίες που δεν είναι ούτε μόνο αλβανικές ούτε μόνο ελληνικές. Είναι και τα δύο όπως διαβάζω. Τι θέλατε να καταγραφεί φτιάχνοντας αυτό το ντοκιμαντερ;

Θέλω να αναδειχθεί αυτό το «νέο καθαρό» όπως το ονόμασε στην πρώτη δουλειά που κάναμε ένας αγαπημένος μου φοιτητής και συνεργάτης πλέον στο Και ΕΛ και Αλ, ο Μπιόρνι Λέκα (εδώ περισσότερα) Μια νεα ταυτότητα καθαρή και χειραφετημένη. Μια ταυτότητα κάπου ανάμεσα και όχι ή αλβανική ή ελληνική. Όχι ένα προκάτ μείγμα, αλλά κάτι νέο όπου το ανήκειν στα δύο έθνη και τους δύο λαούς είναι το κανονικό βίωμα απαλλαγμένο από τους ανταγωνισμούς του παρελθόντος. Ο κάθε άνθρωπος είναι μια συνάντηση. Αυτές τις παραλλαγές της ελληνοαλβανικής συνάντησης στην Ελλάδα αναδεικνύει το ντοκιμαντέρ μας.

Νέοι άνθρωποι αλβανικής καταγωγής που ζουν στην Ελλάδα και χωρίς τελικά να είναι ακόμα όλοι Έλληνες πολίτες. Τι κρατήσατε εσείς από αυτούς τους ανθρώπους μιλώντας μαζί τους;

Χρωστάω πολλά στους φοιτητές μου όλους ανεξαιρέτως. Αυτοί μαθαίνουν τους δασκάλους να κάνουν τη δουλειά τους. Είναι σα να χορεύεις εσύ μπροστά και αυτοί να σε καθοδηγούν. Τα παιδιά αλβανικής καταγωγής με καθοδηγήσαν σε πολλά με το βίωμά τους και κυρίως μου δώσανε ζωντανά παραδείγματα του περιεχομένου λέξεων όπως «έθνος», «ένταξη», «συμπερίληψη», όρους που αν δεν τους δουλέψεις στην εφαρμοσμένη πολιτική, καμία βιβλιογραφία δεν σου φτάνει για να τους καταλάβεις. Έπειτα εγώ έχω και μια αγάπη στην Αλβανία την οποία επισκέπτομαι συνεχώς εδώ και 30 χρόνια οπότε από τα ταξίδια αυτά πάντα έρχομαι πλουσιότερος. Το κακό είναι ότι οι Αλβανοί δε νοούν να μάθουν από τα λάθη των Ελλήνων και κάνουν στη χώρα τους τα ίδια, χτίζουν, καταστρέφουν κλπ κλπ. Μπροστά τους όμως θα τα βρουν κι αυτοί…

Δεδομένου ότι η νεότητα έχει μέσα της ελπίδα, αυτοί οι νέοι άνθρωποι, παιδιά των Αλβανών μεταναστών στην Ελλάδα, τι ελπίζουν για το μέλλον τους στην Ελλάδα;

Τίποτε περισσότερο ή τίποτε λιγότερο από αυτό που ελπίζουν οι ελληνικής καταγωγής συνομήλικοί τους.  Απλώς υπάρχει μια γενιά διαφορά. Αυτό που βιώνουν οι οικογένειες των Αλβανών μεταναστών με τα παιδιά που μεγαλώνουν Ελλάδα, παραπέμπει περισσότερο στο βίωμα των σχέσεων της δικής μου γενιάς με τους γονείς μου που γεννήθηκαν στην κατοχή και όχι τόσο σε αυτό της γενιάς μου ως γονέας ως προς τα παιδιά μου.  Αυτή είναι η μόνη διαφορά νομίζω.  Στα άλλα, ούνα φάτσα ούνα ράτσα νομίζω.

Τι νιώθετε να αλλάζει στην Ελλάδα σχετικά με την αποδοχή μεταναστών, τόσο κοινωνικά όσο και θεσμικά;

Πολλά πράγματα. Νιώθω ελπίδα διότι η κοινωνία μπορεί να προχωρά και το δείχνει. Νιώθω όμως και ματαίωση διότι αργούμε πάντα. Και αυτό είναι πολύ εκνευριστικό. Πριν από 22 χρόνια ο δικός σας νομάρχης εδώ, Παναγιώτης Ψωμιάδης έλεγε «Έλληνας γεννιέσαι, δεν γίνεσαι». Τώρα πλέον αυτά δεν λέγονται αλλά κάποιοι τα εννοούνε και παλεύουν να τα εφαρμόσουν. Ο πολιτικός χρόνος αργεί στις πλάτες των ανθρώπων και αυτό δημιουργεί αγανάκτηση και ταλαιπωρία. Αυτή η ταλαιπωρία κοστίζει σε όλους μα πρώτα σε αυτούς που την υφίστανται.

Πώς ήταν η συνεργασία σας με τον σκηνοθέτη IIlir Tsouko , τη Στέγη Γραμμάτων  και Τεχνών και τους πρωταγωνιστές;

Υποδειγματική. Η Στέγη είναι ό,τι πιο professional και ανοιχτό υπάρχει στον τόπο τούτο για τέτοιες ιδέες και το εννοώ. Δεν θα το έλεγα μόνο για τους τύπους αν δεν το πίστευα. Ο Ιλιρ είναι ο ίδιος το υποκείμενο της ταινίας του και γι’αυτό έσκισε! Η συνεργασία ήταν σαν να γνωριζόμαστε από καιρό και είχαμε κάνει πρόβες. Με τον Ιλιρ γίναμε φίλοι και νομίζω κάπως και κάπου αλλού θα ξανασυνεργαστούμε.  Το ίδιο ισχύει και για τους τέσσερις πρωταγωνιστές: τη Ντενίσα, τη Στέφη, τον Ορέστη και τον Δημήτρη. Θα κάνω μια μνεία για το Δημήτρη Καπουράνη που είναι και η διασημότητα των πρωταγωνιστών, καθώς ανήκει στους πιο προβεβλημένους Έλληνες ηθοποιούς της γενιάς του. Στο ρόλο του στο «Και Ελ και Αλ» δεν υποδύθηκε κανέναν άλλο παρά μόνο τον εαυτό του και αυτό μου φάνηκε τόσο μα τόσο ανθρώπινο που θέλω να το επισημάνω Η Στέφη είναι παλιά μου αγαπημένη φοιτήτρια με έξοχη ακαδημαϊκή δουλειά στο αντικείμενο του ντοκυμαντέρ, ο Ορέστης που δεν τον ήξερα παίζει κάποια στιγμή μπουζούκι στο γεφύρι της Άρτας και μιλάει για τον Χιώτη σαν έμπειρος έλληνας λαΪκός μουσικός, ενώ η Ντενίσα σε μια αφοπλιστική στιγμή όταν ρωτιέται αν αγαπάει περισσότερο Ελλάδα ή Αλβανία, λέει πως αγαπάει την Αθήνα. Αυτές οι διαβολικές λεπτομέρειες συγκροτούν τις ανθρώπινες ταυτότητες, τα πάθη μας, τα λάθη μας, τις ρωγμές και τις ελπίδες μας. Αυτά δηλαδή που μας κάνουν κοινότητα.

Πώς θα θέλατε να φεύγουν οι θεατές από την προβολή του ντοκιμαντέρ, τι να πάρουν μαζί τους;

Μου αρέσει πολύ αυτή η ερώτηση για το τέλος. Θέλω να πάρουν μαζί τους την επίγνωση και την ενσυναίσθηση. Την αρετή δηλαδή όχι μόνο να μαθαίνουν να βλέπουν, αλλά να μαθαίνουν να βλέπουν με τα μάτια του άλλου. Αυτό είναι μεγάλη υπόθεση και κάποια από τα παιδιά της γενιάς των πρωταγωνιστών, όπως φαίνεται από τις ιστορίες των ανθρώπων αυτών, το έχουν καταφέρει με χαρακτηριστική ευκολία. Αυτό θα ήθελα να κρατήσουμε. Σοφότεροι θα γίνουμε.

*Το «ΚΑΙ ΕΛ ΚΑΙ ΑΛ» θα προβληθεί στο 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, στο πρόγραμμα «Ανοιχτοί Ορίζοντες», την Παρασκευή 7 Μαρτίου, στην Αίθουσα «Τζον Κασσαβέτης», στις 21:00 | Το ντοκιμαντέρ θα είναι διαθέσιμο και στην online πλατφόρμα του φεστιβάλ, από το Σάββατο 8 Μαρτίου στις 10:00.

Εμφανίζονται: Ντενίσα-Λυδία Μπαϊρακτάρι, Δημήτρης Καπουράνης, Στεφανία Κόστα, Ορέστης Σκιάου

Παραγωγή: Onassis Culture | Σκηνοθεσία: Ιλίρ Τσούκο | Σενάριο: Δημήτρης Χριστόπουλος, Γεωργία Σπυροπούλου, Μπιόρνι Λέκα | Επιστημονικός Σύμβουλος: Δημήτρης Χριστόπουλος | Executive Producers: Δημήτρης Θεοδωρόπουλος, Πάσκουα Βοργιά | Διεύθυνση Φωτογραφίας: Κάρλος Μουνιόθ | Μοντάζ: Λεάρτ Ράμα | Χρωματική Επεξεργασία: Μαρία Τζωρτζάτου | Ηχοληψία: Μανώλης Μακριδάκης, Φίλιππος Μάνεσης | Μείξη Ήχου: Κώστας Ντόκος | Πρωτότυπη Μουσική: Λεάρτ Ράμα | Υπότιτλοι: Ελεάνα Ζιάκου | Εκτέλεση Παραγωγής: EYE FILM – Βικτώρια Βελλοπούλου, Γιάννης Καραχάλιος