Πινακοθήκη Ξενάκη: Πώς ένας στρατώνας έγινε ένα από τα πιο σύγχρονα μουσεία

Αυτό το καλοκαίρι, ένα νέο σημείο τέχνης έκανε την εμφάνιση του στον πολιτιστικό χάρτη της χώρας, χωρίς μάλιστα να είναι στα μεγάλα αστικά κέντρα – όπως συνηθίζεται – αλλά στις Σέρρες!

Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – Πινακοθήκη Κωνσταντίνος Ξενάκης εγκαινιάστηκε τον περασμένο Μάιο και αποτελεί ένα σπουδαίο «στολίδι» για την πόλη της Βόρειας Ελλάδας και όχι μόνο.

Ο διάσημος εικαστικός και ζωγράφος, αποφάσισε μερικά χρόνια πριν φύγει από τη ζωή να κάνει δωρεά το σύνολο των έργων του σε κάποια επαρχιακή πόλη, ώστε να μην καταλήξουν «στα υπόγεια της Εθνικής Πινακοθήκης» ούτε σκόρπια σε συλλογές της Γαλλίας. Τις Σέρρες τις επέλεξε μετά από την συναναστροφή του με τον καθηγητή του ΑΠΘ Αριστοτέλη Νανιόπουλο και μετά την πρόταση στον Δήμο Σερρών το 2005, ξεκίνησε μία σημαντική πορεία δημιουργίας ενός Μουσείου που θα φιλοξενούσε τα έργα του.

Το 2022 στάθηκε σημείο αναφοράς τελικά, αφού άνοιξε τις πόρτες του για το κοινό σε έναν από τους στρατώνες παλιού στρατοπέδου της πόλης, αφήνοντας εξαιρετικές εντυπώσεις στους επισκέπτες των πρώτων μηνών λειτουργίας του, χωρίς να προλάβει ο ίδιος ο Ξενάκης να το δει τελειωμένο, αφού έφυγε από τη ζωή τον Ιούνιο του 2020, προλαβαίνοντας όμως να επιμεληθεί και να κατευθύνει το «στήσιμο» του χώρου.

Στην επικοινωνία μας με την Ιστορικό Τέχνης – Μουσειολόγο, Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Ματούλα Σκαλτσα που έκανε την Μουσειακή νοηματική μελέτη του χώρου, αποκαλύπτει στην Parallaxi την συνεργασία της με τον ίδιο τον εικαστικό και πως είχε προλάβει ο Κ. Ξενάκης να δει ολόκληρη την μακέτα και μάλιστα να έχει και γνώση των προτάσεων της κ. Σκαλτά και του Πάνου Τζώνου που είχε την χωρική εκθεσιακή μελέτη.

«Ο Ξενάκης είχε δει την μακέτα που είχαμε κάνει, ήταν ο ίδιος πάρα πολύ γνώστης του φωτισμού, οπότε η πρόταση που έκανε ο κ. Τζώνος για το πώς πρέπει να φωτίζονται τα έργα του, τον είχε ενθουσιάσει. Ήταν απόλυτα ευχαριστημένος με αυτό που έβλεπε. Είχαμε βάλει στη θέση τα έργα, τις ενότητες, τον φωτισμό, δηλαδή τα είχε δει όλα σε πλήρη μακέτα.»

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Στο Μουσείο βλέπουμε 171 έργα του Κωνσταντίνου Ξενάκη από όλες τις όλες τις περιόδους του. Εκτός από τον ίδιο, έργα του καλλιτέχνη δώρισε επίσης στον Δήμο ο καθηγητής του Α.Π.Θ. Αριστοτέλης Νανιόπουλος, ενώ μικρότερο αριθμό έργων άλλοι δωρητές. Από την αρχή μέχρι το τέλος της περιήγησης των επισκεπτών στο Μουσείο, βλέπουμε την καλλιτεχνική πορεία του, με χρονολογική σειρά και με περιόδους που εμφανώς ξεχωρίζουν τόσο λόγω της δικής του ανησυχίας και εφευρετικότητας (το ταλέντο είναι αδιαπραγμάτευτο για έναν τέτοιο καλλιτέχνη), όσο και λόγω την άρτιας τοποθέτησης τους, της μελέτης και του φωτισμού που έχει ο χώρος που αναδεικνύει τα ίδια τα έργα, τα νοήματα τους και τις εποχές τους.

Πόσο εύκολο όμως είναι να μετατραπεί ένα παλιός στρατώνας σε ένα υπερσύγχρονο μουσείο με εκθέματα, προβολές, φωτισμούς και σχεδιασμό τέτοιο ώστε να ξεχνάς εύκολα το γύρω περιβάλλον που παρατηρείς φτάνοντας στην περιοχή ( χώρος και κτίρια που θυμίζουν αρκετά ακόμα στρατόπεδο);

«Είναι τόσο δυσανάγνωστος ο Ξενάκης αλλά και η σύγχρονη τέχνη, όντας επαγγελματίας μουσειολόγος και δασκάλα που δεν είναι δυνατόν να μην γίνει αυτό που είναι ο ορισμός του Μουσείου. Επικοινωνείς για το όφελος της κοινωνίας, της εκπαίδευσης, την γνώσης, της ψυχαγωγίας. Άρα θέλω να πω πως το να βάλεις τα έργα όπως τα έχουμε συνηθίσει, το ένα δίπλα στο άλλο με τον εξαιρετικό φωτισμό που έχει χωρίς όμως να πεις πέντε πράγματα για το τι εκφράζουν δεν έχει νόημα. Έχουμε υποχρέωση απέναντι στον φορολογούμενο πολίτη να κάνουμε τα πράγματα κατανοητά γι’ αυτόν και όχι για εμάς.» αναφέρει χαρακτηριστικά η κ. Σκαλτσα, εξηγώντας στη συνέχεια πως «Μπαίνοντας η πρώτη ενότητα μοιάζει με γκαλερί, μετά αφού περάσουμε τα ηλεκτροκινητικά που έτσι κι αλλιώς χρειάζονται ένα ειδικό περιβάλλον, πηγαίνουμε εκεί που είναι οι δράσεις στις πόλεις και ξαφνικά φωτίζεται ο χώρος γιατι ο Ξενάκης έκανε performances στο ύπαιθρο, άρα εμείς θέλαμε ο φωτισμός να είναι διαφορετικός σε εκείνη την ενότητα από ότι στην πρώτη που έχει φωτισμό μίας γκαλερί έργων τέχνης. Αυτό που θέλω να πω είναι πως, ο σχεδιασμός του χώρου συμβαδίζει με τον νοηματικό σχεδιασμό. Στη συνέχεια είναι όλη αυτή η αγωνία που είχε αυτός ο άνθρωπος, μέσα από γλυπτά, σχέδια, πίνακες. Η αγωνία που είχε για έναν κόσμο που έβλεπε ότι ήταν δυσεπικοινωνιακός παρά την πληθώρα των επικοινωνιακών σημάτων. Ενώ δηλαδή η επικοινωνία μας γίνεται όλο και πιο εύκολη, οι άνθρωποι στην πραγματικότητα δεν επικοινωνούν μεταξύ τους.

Στην περιήγηση των έργων και του Μουσείου Ξενάκη, έρχεσαι σε επαφή με την δημιουργία του καλλιτέχνη, με τους προβληματισμούς του, με μία μεγαλύτερη ιδέα πραγμάτων και χρωμάτων που μοιάζει να μαζεύτηκαν μέσα στον χρόνο και τον τόπο και να έφτιαξαν ένα καινούριο σύμπαν. Ολοκληρωτικό και απόλυτο για έναν ιδιοφυή ζωγράφο και εικαστικό που ίσως αναγνωρίστηκε στο εξωτερικό περισσότερο από τη χώρα του, αλλά αποτελεί θαύμα η ευκαιρία που έχουμε πια να τον αντιληφθούμε, να τον κατανοήσουμε και να φύγουμε από τον χώρο με νοήματα και εικόνες που δίνουν έμπνευση.

Οι εξαιρετική ιδέα των σχισμών με τις οθόνες που προβάλουν ή εξηγούν όσα βλέπουμε, τα διαφορετικά επίπεδα, η αίθουσα προβολής που ο επισκέπτης κάθεται και του μιλάει ο ίδιος ο καλλιτέχνης (με πρόβλεψη και για μετάφραση στη νοηματική γλώσσα), η ξεχωριστή αίθουσα για εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές δραστηριότητες όπου παιδιά μπορούν να καθίσουν όση ώρα οι γονείς τους είναι στο Μουσείο και να ζωγραφίσουν ώστε να αφήσουν τη ζωγραφιά στον χώρο, η χρήση και αξιοποίηση σύγχρονων τεχνολογικών μέσων και οπτικοακουστικού υλικού, συνθέτουν έναν απόλυτα μοντέρνο χώρο, όπως άλλωστε ήταν και ο ίδιος ο Ξενάκης τόσο ως άνθρωπος, όσο και ως καλλιτέχνης.

Μουσείο μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης

Ξεχωριστή θέση, έχει και η… εφημερίδα του Ξενάκη που μπορείς να πάρεις μαζί σου φεύγοντας ως το ελάχιστο, αλλά σπουδαίο, ενθύμιο που μπορείς να έχεις από αυτόν τον χώρο. Μιλώντας με τους υπαλλήλους του Μουσείου – που ευγενικά προθυμοποιήθηκαν να συζητήσουμε και να με ξεναγήσουν στον χώρο – μου εξήγησαν πως ως κριτικός της παγκοσμιοποίησης ο διάσημος εικαστικός, πίστευε πως η πληθώρα της ενημέρωσης που προσφέρει η νέα εποχή, δεν αφήνει στο τέλος τίποτα ουσιαστικό στον αναγνώστη. Έτσι λοιπόν, η εφημερίδα αυτή, είναι ένα δισέλιδο σε πραγματικές διαστάσεις με ακαταλαβίστικα σύμβολα και όχι γράμματα και λέξεις. (να το αναζητήσετε, είναι ευφυές και αριστούργημα)

Το νέο Μουσείο, αξίζει να αναφερθεί, οτι είναι σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης με τη χρήση γεωθερμίας για θέρμανση και ψύξη και φιλικό σε Άτομα με Αναπηρίες με ιδιαίτερες προβλέψεις φυσικής και αντιληπτικής προσβασιμότητας, όπως απτικά εκθέματα, ηχητική πρόσβαση σε κείμενα μέσω QR codes, βίντεο με προσθήκη υποτίτλων και ελληνική νοηματική γλώσσα, ράμπες, προσβάσιμη τουαλέτα, ενώ διαθέτει εξελιγμένο σύστημα ασφαλείας και ελέγχου περιβαλλοντικών παραμέτρων και δικό του δίκτυο WiFi για τον εσωτερικό και εξωτερικό χώρο.

«Στο τέλος είναι συγκλονιστική η εικόνα του ως γραφέας Αιγύπτιος – οι γραφείς στην Αίγυπτο είχαν πολύ σπουδαία θέση γιατί γνώριζαν γραφή και κατέγραφαν τα γεννήματα του Βασιλιά – ο οποίος κάθεται και σκέφτεται για όλα αυτά που έκανε και που πρόβλεψε ότι θα συμβούν. τα οποία δεν είχε όμως καμία εξουσία και δύναμη για να αλλάξει. Στην στην τελευταία σχισμή που έχουμε βάλει, βλέπουμε πώς μεταλλάσσεται ο καλλιτέχνης από γλυπτό του Αιγύπτιου γραφέα στον Ξενάκη. Ο λόγος που μπήκαν αυτά τα πανό στις σχισμές, ήταν επειδή ο χώρος είχε παράθυρα, τον βρήκαμε δηλαδή όπως ήταν στρατώνας. Οπότε τα παράθυρα έπρεπε να σφραγίσουν αλλά να είναι εκεί για οτιδήποτε συμβεί. Πρόκειται λοιπόν για έναν στρατώνα, ένα κτήριο δρομικό, είχε στη μέση έναν εγκάρσιο τοίχο όπου σε ανάγκαζε σε μία γραμμική πορεία και αυτό που έκανε ο κ. Τζώνος είναι όπου στο κέντρο έβαλε ένα video room οπότε δεν αισθάνεται ο επισκέπτης ως στρατιώτης που προχωράει γύρω από μία ράγα αλλά έχει αρκετά διαλλείματα.» λέει η Ματούλα Σκαλτσά στη συζήτηση μας για ένα από τα πιο εντυπωσιακά Μουσεία Σύγχρονης τέχνης που μπορείς να ανακαλύψεις στην Ελλάδα.

To Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης «Πινακοθήκη Κωνσταντίνος Ξενάκης» δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του έργου Cultural Dipole «Δημιουργία πολιτιστικού διπόλου στη διασυνοριακή περιοχή» του προγράμματος INTERREG V-A «Ελλάδα – Βουλγαρία 2014-2020». Επικεφαλής εταίρος του έργου Cultural Dipole είναι ο Δήμος Σερρών και συμμετέχουν ο Δήμος Petrich της Βουλγαρίας, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) και το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (Δ.Π.Θ.), ενώ υποστηρικτές εταίροι τα σωματεία Σερραίων Πολιτεία και Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.

Βγαίνοντας από την κύρια αίθουσα του Μουσείου, με την γεύση μίας ολοκληρωτικής αίσθησης από αυτό που είδες, ένιωσες και αισθάνθηκες στο εικαστικό ταξίδι, μη παραλείψεις να γράψεις στο βιβλίο επισκεπτών που περιμένει δίπλα από την έξοδο. Είναι ωραίο να ανακαλύπτουμε χώρους που η τέχνη μοιάζει να γίνεται η απάντηση σε όλα όσα υπάρχουν έξω. Κι ο Κωνσταντίνος Ξενάκης, ίσως να δίνει και απαντήσεις σε κάποιες περιπτώσεις…