Θεσσαλονίκη: Το Ισλαχανέ, η ιστορία του και μία παράσταση για το μέλλον

Μία θεατρική και εικαστική εγκατάσταση πρόκειται να παρουσιαστεί στις αρχές του Σεπτέμβρη στο ιστορικό Ισλαχανέ της Θεσσαλονίκης με τη συμμετοχή σημαντικών ανθρώπων της τέχνης, λογοτέχνες, συγγραφείς, ιστορικούς και ηθοποιούς.

Ο σκηνοθέτης Νίκος Διαμαντής και το Θέατρο Σημείο, στο πλαίσιο του θεσμού «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» του Υπουργείου Πολιτισμού και με αφορμή το έτος 1922, πραγματοποιούν ένα πρωτοφανές για τα ελληνικά δεδομένα καλλιτεχνικό πρότζεκτ.

Μια καλλιτεχνική παρέμβαση στον ιστορικό τόπο του Ισλαχανέ – Ορφανοτροφείο Αρρένων που θα περιλαμβάνει θεατρική παράσταση, εικαστική εγκατάσταση, ανοιχτή συζήτηση και ανοιχτό κάλεσμα, με τη συμμετοχή 10 συγγραφέων, 10 ηθοποιών, 3 εικαστικών καλλιτεχνών, 11 συνομιλητών από ένα ευρύ φάσμα των τεχνών και των επιστημών και πολιτών.

Το Ισλαχανέ ιδρύθηκε το 1875 και δεχόταν άπορα και ορφανά αγόρια για να τα φιλοξενήσει και να τους μάθει μια τέχνη. Βρισκόταν στο ανατολικό άκρο της σηµερινής οδού Αγίου ∆ηµητρίου, µεταξύ των οδών Αποστόλου Παύλου και Ελένης Ζωγράφου, περίπου στο µέσο των ανατολικών τειχών της πόλης, κοντά στη Νέα Χρυσή Πύλη.

Η καλλιτεχνική εγκατάσταση του Νίκου Διαμαντή θα λάβει χώρα στις 5 και 6 Σεπτεμβρίου. Το Θέατρο Σημείο, έχοντας σαν κεντρική φιλοσοφία την συμπερίληψη, την ανεκτικότητα, την πολυμορφία και το θέατρο ουσίας, με νοηματικό ιστό τη μοναδική διαδρομή του Ισλαχανέ στην ιστορία του Ελληνικού κράτους, προτείνει μία διπλή προσέγγιση έχοντας σαν κέντρο πάντα το 1922, την χρονιά δηλαδή που έκλεισε οριστικά. Μία διαλεκτική ανάμεσα στο λόγο, τον χώρο και τον χρόνο.

«Η ιστορία του Ιλσαχανέ εμένα άρχισε να με ενδιαφέρει από όταν κατάλαβα ότι στην πραγματικότητα είναι, με την ευρύτερη έννοια, ένας τόπος όπου συναντήθηκαν πολιτισμοί με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Με βίαιους, με ανεκτικούς, με υπομονετικούς και αυτό ήταν το πιο ενδιαφέρον. Ακόμα, με ενδιέφερε ότι υπήρχε ένα σχέδιο από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στα Ισλαχανέ και στο Ισλαχανέ της Θεσσαλονίκης, που ήταν πολύ σημαντικό για την εποχή εκείνη.» αναφέρει στην Parallaxi ο σκηνοθέτης Νίκος Διαμαντής εξηγώντας τους λόγους που ανέλαβε να συντονίσει και να οργανώσει όλο αυτό το καλλιτεχνικό project στον χώρο του Ισλαχανέ.

Συνεχίζει, λέγοντας πως «Από την Χριστιανική πλευρά, όταν το Ισλαχανέ μετασχηματίζεται σε χώρο υποδοχής προσφύγων, έγινε ένα κομμάτι υποδοχής, μετεξέλιξης, στήριξης των ταπεινών ανθρώπων. Είτε ορφανοί, είτε άνθρωποι που δυσκολεύονται ήταν εκεί. Αυτό ήταν κάτι που με ενδιέφερε κυρίως γιατί στο Ισχαλανέ αποτυπώνεται μία υποκειμενική ιστορία, όχι η ιστορία των νικητών, αλλά η ιστορία όπως στο εσωτερικό της γράφεται από τους μικρούς, ταπεινούς και ανώνυμους ανθρώπους. Ήταν ένα στοιχείο ιδιαίτερα καλλιτεχνικό για μένα, αυτό ήθελα να τονίσω και όχι για να το περιγράψω, αλλά για να το εκτείνω στην πραγματικότητα με παράλληλες νοηματοδοτήσεις μέχρι τις μέρες μας.»

Τι είναι όμως αυτή η αναφορά στο Ισλαχανέ που κάνει δεκάδες ανθρώπους, από διαφορετικούς χώρους να ενωθούν και να κάνουν μία τόσο μεγάλη και σπουδαία παράσταση; Ο γνωστός σκηνοθέτης, αναφέρει: «Όταν μιλάω για παράλληλες νοηματοδοτήσεις, εννοώ ότι σκεφτόμουν ότι θα είχε ενδιαφέρον να φτιάξω μία δραματουργία αποκαλυπτική η οποία θα αφήνει ελεύθερο τον θεατή ή τον πληγούμενο σε όλο αυτό να μετακινηθεί ανάμεσα σε ταχυδράματα που γράφτηκαν ως παραγγελία για το συγκεκριμένο project, την εικαστική έκθεση, ερωτήματα τα οποία θα παρουσιαστούν σε αυτό το συμμετοχικό κάλεσμα, μέχρι σήμερα. Αφορά δηλαδή στη πραγματικότητα όλη αυτή η εργασία το απλό ερώτημα: Γιατί δεν ξέρω το Ισλαχανέ, γιατί φοβάμαι οτιδήποτε διαφορετικό, γιατί δεν ενσωματώνω, δεν συνομιλώ με τα τραύματα. Ως χώρα, ως πολίτης, ως πρόσωπο, ως υποκείμενο. Συνολικά, εκπαιδευτικά, κοινωνικά, θρησκευτικά, με όποιον τρόπο θέλετε. Είναι κατά τη γνώμη μου τα πιο ενδιαφέροντα ερωτήματα που μπορούμε να αντλήσουμε από την ελληνική ιστορία, όταν θέλουμε να μιλήσουμε σαν πολίτες για το κοινό καλό. Όχι για τη διαίρεση αλλά για έναν συνολικό βηματισμό, γρήγορο προς το κοινό καλό. Έναν βηματισμό που δεν διαιρεί αλλά στην πραγματικότητα ανέχεται, συμπεριλαμβάνει διαφορετικές αντιλήψεις, πολιτισμούς, θρησκείες με μία ηχώ καλοσύνης. Δεν είναι παράσταση μόνο αυτό που θα παρουσιάσουμε στη Θεσσαλονίκη. Εγώ το ονομάζω μία καινούρια χειρονομία, μια δραματουργία του επείγοντος. Έτσι το ονομάζω. Δραματουργία με την έννοια του ότι χρησιμοποιεί και αντιστοιχίζει από το βίντεο της Σταφανή, το «Mappe Monde» του Λάππα μέχρι την ιστορία της Νικολαΐδου για το ορφανό μέσα στο Ισλαχανέ, την ιστορία του Σκαμπαρδώνη, του Χατζηαδαμίδη μέχρι το τελευταίο, φοβερό κείμενο του Τζιμάρα Τζανάτου που φαίνεται σαν να μιλάει φεύγοντας και αυτό είναι συγκλονιστικό, με ένα προκλητικό θέμα όπου μία ορφανή μουσουλμάνα κοπέλα ντύνεται αγόρι για να μπει μέσα στο Ισλαχανέ. Πρόκειται για τελείως διαφορετικές ιστορίες μεταξύ τους και αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον. Είμαι πολύ περήφανος και θέλω να τονίσω ότι σε αυτό το πολύ μεγάλο κάλεσμα που έκανε το Θέατρο Σημείο με αφορμή το Ισλαχανέ ανταποκρίθηκαν άνθρωποι, από τον Κορδομενίδη που θα συμμετέχει στη συνέντευξη μέχρι τους άλλους λογοτέχνες, τους εικαστικούς, την Σαρηγιαννίδου που είναι από τα πρόσωπα που έχουν ζήσει το Ισλαχανέ μέχρι τα 8 της χρόνια, από τον Μπουτάρη, από τον Μαρατζίδη, ιστορικούς, την Κονδυλίδου, την Κυραμαργιού, την Τσιμπιρίδου. Ένα ευρύ φάσμα δηλαδή ανθρώπων, διαφορετικών ιδιοτήτων, δείχνουν στην πραγματικότητα αν θέλουμε κάτι να πούμε όλοι αυτοί οι 40 άνθρωποι που μαζευτήκαμε, είναι ότι νοιαζόμαστε για το κοινό καλό. Αυτό θέλουμε να πούμε πάνω από όλα. Είναι μια παράσταση για το μέλλον. Γι’ αυτό θα είμαστε όλοι εκεί. Ζητάμε το μέλλον μας, ζητάμε το όραμα να πάμε μπροστά. Είναι επείγουσα δραματουργία.»

“ΒΟΥΤΗΞΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ”

Ένας από τους δέκα θεατρικούς συγγραφείς των κειμένων που θα παρουσιαστούν τις δύο βραδιές, είναι ο Στέλιος Χατζηαδαμίδης που έχει γράψει και παρουσιάσει πολλές σημαντικές δουλειές στην πόλη και όχι μόνο. Στην επικοινωνία της Parallaxi μαζί του, αναφέρει:

«Πρόκειται για έναν χώρο που για κάποιον λόγο δεν τον ξέρουμε στην πόλη, αυτό που μου έκανε εντύπωση είναι οτι είναι κάτω από το σπίτι μου και δεν είχα πάει ποτέ. Οπότε, τώρα, με αφορμή την πρόταση του Νίκου Διαμαντή πήγα πρώτη φορά και για μένα, με αφορμή το Ισλαχανέ, βούτηξα ξανά στην ιστορία της Θεσσαλονίκης και σε αυτά που δε λέγονται στην ιστορία της πόλης ή που θέλουν λίγο ψάξιμο για να τα βρεις. Ήταν μεγάλο δώρο για μένα αυτή η παράσταση που με έκανε να κάτσω να ξαναδιαβάσω ιστορικά πράγματα για τα μέρη που περπατάω. Κι αυτό είναι το ωραίο, που οι θεατές θα δουν λίγο την ιστορία της πόλης.

Αφορμή είναι αυτή Μουσουλμανική Τεχνική Σχολή και ορφανοτροφείο, το Ισλαχανέ, που κάπως έτσι ξεπηδούν πολλά ωραία στοιχεία της Θεσσαλονίκης. Ας πούμε, μου έκανε τρομερή εντύπωση ότι για την ανέγερση αυτού του ορφανοτροφείου, έδωσε λεφτά μέχρι και η Εβραϊκή κοινότητα. Θέλω να πω δηλαδή, ότι αυτή η πόλη ήταν πραγματικά πολυπολιτισμική και ο ένας στήριζε τον άλλον.

Το δικό μου κείμενο το ερμηνεύει ο Πέρης Μιχαηλίδης και αισθάνομαι πολύ τυχερός γιατί από τις κουβέντες που κάναμε, ξέρει τόσα πολλά για την ιστορία της Θεσσαλονίκης που μου άνοιξε ολόκληρο κεφάλαιο. Επηρεάστηκα από τα «Φτερά του έρωτα» του Βιμ Βέντερς όπου ουσιαστικά ο Πέρης ακούει τις φωνές των ανθρώπων. Όλο το κείμενο μου είναι επηρεασμένο από την ταινία του Βέντερς και το «Στου Κεμάλ το σπίτι» του Γιώργου Ιωάννου καθώς, φυσικά και από την ιστορία της Θεσσαλονίκης.»

Δραματουργία του επείγοντος

Ο κ. Διαμαντής μιλάει, τέλος, για την ανάγκη που υπάρχει σήμερα να κατανοήσουμε το μέλλον που έρχεται και αναφέρει την πρόθεση της δουλειάς αυτής, καθώς και την αδυναμία της Θεσσαλονίκης να έρθει αντιμέτωπη με την ιστορία της.

«Δημιούργησα αυτό που ονομάζω, μια ευρύτερη δραματουργία του επείγοντος. Είναι επείγον σήμερα! Οι αλλαγές είναι καταιγιστικές, δε μιλάω μόνο για τον πόλεμο, μόνο για το προσφυγικό, για το μεταναστευτικό, τις μετακινήσεις των πληθυσμών, για την οικονομική κρίση, για την κλιματική αλλαγή, για την τεχνολογία, για τα δίκτυα, για τα κοινωνικά δίκτυα, για τις ενώσεις των ανθρώπων, μιλάω πολύ ευρύτερα για global αλλαγές που συμβαίνουν και εμείς με το παράδειγμα της Θεσσαλονίκης και του συγκεκριμένου τόπου που λειτουργεί σαν μία αιχμή της ιστορίας των υποκειμένων και των ανώνυμων, θεωρώ ότι έχουμε να συνομιλήσουμε με ένα μέλλον που έρχεται με πολύ πιο δυνατό τρόπο.

Η Θεσσαλονίκη είναι μία πόλη που φαίνεται σαν να φοβάται το παρελθόν της, σαν να φοβάται να μιλήσει για τα τραύματα της. Γι’ αυτό που συνέβη, τη στιγμή που συνέβη. Πάμε μπροστά όμως, αυτό είναι το νόημα. Κι αυτό ζητάνε οι νέοι, να πάμε μπροστά. Αυτό θέλω να τονίζω. Αυτό δείχνει και τη δίψα όλων αυτών που μαζευτήκαμε, με διαφορετικές ιδιότητες για να μιλήσουμε για αυτό το μπροστά. Άνθρωποι διαφορετικής θερμοκρασίας που τρέξανε να γράψουν εξαιρετικά κείμενα και βέβαια, ηθοποιοί σπάνιοι, από την Τοπαλίδου, τον Πουλάκη, την Μάνια Παπαδημητρίου, τον Ρόκκο και όλους τους άλλους σπουδαίους.

Ήταν χαρά μου να συντονίσω όλους αυτούς τους ανθρώπους. Ήταν τιμή, ευθύνη να δουλεύω σε μία τέτοιου είδους πρόταση. Τεράστια χαρά! Θεωρώ ότι με αυτόν τον τρόπο και στο θεατρικό που δείχνει πόσο φοβόμαστε να μιλήσουμε και να αγγίξουμε το σήμερα. Είναι μία πρόταση που από την άλλη πλευρά θα ήθελα να μιλήσει για τον ρόλο του θεάτρου σήμερα.»

Αναστοχασμός για τις ουλές της Ελλάδας

Με αφετηρία την ετυμολογία της λέξης Ισλαχανέ (islā που σήμαινε τακτοποίηση, αποκατάσταση και –hane που σήμαινε σπίτι/εστία – ένα «Σπίτι Αποκατάστασης» για ορφανά και άπορα παιδιά), τα 100 χρόνια από την μικρασιατική καταστροφή και τις πραγματικές αντιδράσεις που δημιούργησε η ανταλλαγή πληθυσμών, τους μύθους και τις αλήθειες , η παράσταση και η εικαστική έκθεση, θα φωτίσουν ως ένα ενιαίο Τόπο, στο Ισλαχανέ, σύγχρονες ιστορικές διαδρομές . Εστιάζουν προς τα συνεκτικά οδοιπορικά τριών γενεών – 100 χρόνων, τα οποία τέμνονται και είναι εν πολλοίς αποτελέσματα μιας κοινωνίας η οποία μέσα σε τρεις γενεές δεν έχει καταφέρει να ξεπεράσει τα τραύματά της και τις προκαταλήψεις της . Με άξονα τα 100 χρόνια παραδειγματικής διαδρομής του Ισλαχανέ, το Θέατρο Σημείο παρουσιάζει μια πλατφόρμα θεάτρου και εικαστικής δημιουργίας, για το 22 και έναν αναστοχασμό για τις ουλές της Ελλάδας.

Ο Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ της Θεσσαλονίκης (Πρώην Σχολή Τεχνών & Επαγγελμάτων Χαμιδιέ), Ορφανοτροφείο Αρρένων, αποτελεί έναν μουσειακό χώρο με μόνιμη έκθεση κι ένα πολιτιστικό κέντρο που φιλοξενεί εκδηλώσεις, εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα.

*Μερικά στοιχεία για την παράσταση: Σκηνοθεσία- Δραματουργία: Νίκος Διαμαντής, Επιμέλεια εικαστικής Έκθεσης: Φοίβος Σακαλής, Επιστημονικοί Σύμβουλοι: Ελένη Κυραμαργιού, Αρετή Κονδυλίδου, Σκηνογράφος- Ενδυματολόγος: Άση Δημητρολοπούλου, Μουσική : Δημήτρης Μαραμής, Κίνηση: Κωνσταντίνος Μίχος, Μουσικός επί σκηνής: Άσπα ΑνωγιάτηΖωντανή, αφήγηση Γεωργια Σαρηγιαννιδου

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ – Πρωτότυπα κείμενα: Άκης Δήμου, Ισίδωρος Ζουργός, Μιχάλης Μακρόπουλος, Γλυκερία Μπασδέκη, Σοφία Νικολαΐδου, Γιώργος Σκαμπαρδώνης, Τσιμάρας Τζανάτος, Στέλιος Χατζηαδαμίδης, Χρήστος Χρυσόπουλος, Γιάννης Χρυσούλης

ΗΘΟΠΟΙΟΙ – Ερμηνευτές: Ανδρέας Κολίσογλου, Λητώ Μεσσήνη, Πέρης Μιχαηλίδης, Κωνσταντίνος Μίχος, Δανάη Μπερή, Μάνια Παπαδημητρίου, Δανάη Παπουτσή, Όμηρος Πουλάκης, Βαγγέλης Ρόκκος, Έλενα Τοπαλίδου

Την Τρίτη 6 Σεπτεμβρίου στις 9 το βράδυ, μετά το τέλος της παράστασης , θα πραγματοποιηθεί συζήτηση με θέμα ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΞΕΡΩ ΤΟ ΙΣΛΑΧΑΝΕ. Συμμετέχουν: Ισίδωρος Ζουργός – συγγραφέας, Αρετή Κονδυλίδου – Ιστορικός ,Κοιν. Ανθρωπολόγος, ΥΝΜΤΕΚΜ-ΥΠΠΟΑ, Γιώργος Κορδομενίδης – λογοτέχνης, Ελένη Κυραμαργιού- Εντεταλμένη Ερευνήτρια ΙΙΕ/ΕΙΕ, Νίκος Μαρατζίδης- πολιτικός επιστήμονας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Πέπη Μαρκή – αρχαιολόγος, Γιάννης Μπουτάρης – πρώην δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Σοφία Νικολαίδου – συγγραφέας, Χρήστος Παρίδης- δημοσιογράφος, Γιώργος Σκαμπαρδώνης – συγγραφέας, Φωτεινή Τσιμπιρίδου- Καθηγήτρια στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών & Ανατολικών Σπουδών. Συντονίζει ο Νίκος Διαμαντής – σκηνοθέτης