Το δικαίωμα στην άμβλωση μέσα από τη ματιά της τηλεόρασης

Την προηγούμενη εβδομάδα, το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάσισε ότι είναι στη δικαιοδοσία κάθε πολιτείας το αν θα προστατέψει, αν θα επιτρέψει υπό προϋποθέσεις ή θα ποινικοποιήσει το δικαίωμα των πολιτών της στην άμβλωση. 

Μετά την ανατροπή του Roe v. Wade, οι μισές πολιτείες απέκλεισαν τους πολίτες τους από την διαδικασία της ασφαλούς άμβλωσης με πολλές εταιρίες και οργανισμούς να δηλώνουν ότι διατίθενται να καλύψουν τα έξοδα της μεταφοράς σε περίπτωση ανάγκης για τερματισμό της κύησης. 

Σε μια χώρα όπου ακόμα δεν προσφέρεται άδεια μητρότητας μετ’ αποδοχών, υπάρχουν πολιτείες που ήδη καθιέρωσαν αυτήν την μαύρη ημέρα για τα ανθρώπινα δικαιώματα ως αργία.

Όλα αυτά συνέβησαν τις προηγούμενες μέρες στην άλλη πλευρά του ωκεανού. Αλλά μην νομίζετε ότι είναι και τόσο μακριά από εμάς. Ήδη από τον προηγούμενο χρόνο, η Πολωνία έχει εφαρμόσει μια πολιτική σχεδόν ολικής απαγόρευσης των αμβλώσεων και ξεκινά πρόγραμμα επίσημης καταγραφής όλων των κυήσεων. Πρέπει να σημειωθεί ότι το ποσοστό θνησιμότητας στις γυναίκες εξαιτίας της εγκυμοσύνης έχει εκτοξευθεί στην χώρα.

Οι αμβλώσεις έχουν υπάρξει κόκκινο πανί για πολλά χρόνια στην τηλεόραση και δεν αναφέρονταν σχεδόν καθόλου μέχρι το 1980. Κατά τη δεκαετία του ’80, σημειώθηκε αύξηση στις τηλεοπτικές αφηγήσεις που αφορούσαν μια πιο ρεαλιστική αφήγηση του θέματος χάρη σε ένα πιο πρόθυμο κοινό και πιο χαλαρές κοινωνικές νόρμες. Ζητήματα όπως ο καρκίνος του μαστού, η ενδοοικογενειακή βία, οι ανύπαντρες μητέρες, ο βιασμός, η επαγγελματική ζωή, τα ραντεβού και η άμβλωση διερευνήθηκαν σε σειρές primetime -δηλαδή σειρές που προβάλλονται από τις 8 έως τις 11 μ.μ.-.

Αλλά η τηλεόραση παρέμενε μια επιχείρηση και βασιζόταν στην υποστήριξη των διαφημιστών και τα προγράμματα δεν μπορούσαν να αναστατώσουν τους χορηγούς τους ή τους συντηρητικούς θεατές τους. Εξάλλου, και οι συντηρητικοί αγοράζουν αυτοκίνητα.

Δεδομένου ότι οι αφηγήσεις κινούνται από σύγκρουση, σε μια πλοκή σχετικά με αμβλώσεις οι σεναριογράφοι χρησιμοποιούσαν συνήθως την ίδια την επιλογή για να οδηγήσουν την ιστορία. Αυτή η προσέγγιση δημιούργησε έντονο, συναισθηματικό δράμα γύρω από τη λήψη της απόφασης και όρισε την έκτρωση ως τη χειρότερη δυνατή έκβαση της εγκυμοσύνης.

Επίσης, καθιέρωσε ένα ανακριβές προφίλ μιας γυναίκας που επιθυμεί να κάνει έκτρωση συνδέοντας τη διαδικασία με ένα συγκεκριμένο αρχέτυπο: τυπικά νεαρές, λευκές και μεσαίας τάξης ή εύπορες γυναίκες που δεν είχαν άλλα παιδιά και που σπάνια πάλευαν να βρουν έναν πάροχο άμβλωσης. Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Πολλοί που αναζητούν να κάνουν άμβλωση είναι έγχρωμες γυναίκες, θρησκευτικά συνδεδεμένες και έχουν ήδη παιδιά, και τα τελευταία χρόνια οι περισσότεροι είναι χαμηλού εισοδήματος ή κάτω από το όριο της φτώχειας.

Από το ’80 μέχρι και τη δεκαετία του 2000 οι τηλεοπτικές αφηγήσεις άρχισαν να ασχολούνται περισσότερο με το θέμα των αμβλώσεων, δημιουργώντας τρεις βασικές δομές για τις πλοκές αυτών των ιστοριών.

Tο αρχέτυπο του «Παρά τρίχα!» σχετίζεται με τις ιστορίες όπου ένας χαρακτήρας που σκέφτεται να κάνει άμβλωση αποφεύγει τη δύσκολη απόφαση είτε λόγω αποβολής είτε λόγω ελαττωματικού θετικού τεστ εγκυμοσύνης. Μέσα από τις ιστορίες αυτές αναδεικνύονται οι απόψεις υπέρ της άμβλωσης, ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζεται ότι κανένας πρωταγωνιστής δεν χρειάζεται να περάσει τη διαδικασία.

Στο 18^ο επεισόδιο του 2^ου κύκλου της σειράς Party of Five (1994 – 2000), η 16χρονη Julia μένει έγκυος με τον φίλο της στο γυμνάσιο. Τις επόμενες μέρες, μοιράζεται σκηνές με κάθε χαρακτήρα όπου ο καθένας λέει τη γνώμη του για το αν πρέπει να κάνει έκτρωση. Ο φίλος της Julia και τα δύο αδέρφια της τη στηρίζουν ως προς την διακοπή της κύησης, αλλά η μικρότερη αδερφή της Claudia είναι θυμωμένη επειδή ο μικρός τους αδερφός Owen ήρθε κι αυτός «απροσδόκητα».

Σε όλο το επεισόδιο, η Julia είναι συναισθηματικά φορτισμένη ενώ αξιολογεί τις επιλογές της, αλλά τελικά αποφασίζει ότι είναι πολύ μικρή για να γίνει γονιός και να θυσιάσει τα σχέδιά της για το κολέγιο. Και λίγες ώρες πριν το ραντεβού της, αποβάλλει. Η συνδημιουργός της σειράς, Amy Lippman, δήλωσε αργότερα στο New York magazine ότι το αρχικό σενάριο του επεισοδίου περιελάβανε την άμβλωση της Τζούλια, αλλά το δίκτυο της σειράς, Fox, άσκησε βέτο και λογόκρινε αυτό το τέλος.

Κατά ένα άλλο αρχέτυπο, οι χαρακτήρες που μένουν έγκυοι ή κάνουν μωρά μπορούν να ανοίξουν συναρπαστικούς νέους δρόμους για την αφήγηση, και αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για σειρές που επικεντρώνονταν σε πιο σύνθετους γυναικείους χαρακτήρες στη δεκαετία του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Εδώ, η τηλεόραση προσπάθησε να προωθήσει φεμινιστικές απόψεις και μετά να τις πάρει πίσω. Σε χαρακτήρες δόθηκε ο χώρος να εκφράσουν και να εξερευνήσουν απόψεις που υποστηρίζουν το δικαίωμα στην άμβλωση, αλλά με το να υποχωρήσουν τελικά στη μητρότητα, οι δημιουργοί θα μπορούσαν να έχουν όλες τις κωμικές καταστάσεις που μπορεί να αντιμετωπίσει ο χαρακτήρας με τον ερχομό ενός μωρού. Κατά την εκτέλεση, αυτές οι πλοκές συχνά δημιουργούν ένα ακούσιο δυαδικό σύστημα που καθαγίαζε τη μητρότητα και δαιμονοποιούσε τις αμβλώσεις.

Η σειρά η Τούρτα της Μαμάς (2020 – 2022) είναι μια σειρά που ασχολήθηκε με πολλά αμφιλεγόμενα θέματα, όπως ο γάμος των ομόφυλων ζευγαριών, ο καρκίνος και η άμβλωση. Στο 4^ο επεισόδιο του 2^ου κύκλου της σειράς, κατά λάθος αποκαλύπτεται στο οικογενειακό τραπέζι ότι ο μικρότερος γιος της οικογένειας και η σύντροφός του περιμένουν παιδί, αλλά η Τζένη δεν είναι σίγουρη ότι θέλει να το κρατήσει.

Ενώ ο Θωμάς δηλώνει ότι θα την στηρίξει όποια κι αν είναι η απόφασή της και η Μαριλού υπερασπίζεται το δικαίωμα στην άμβλωση, υπάρχει σθεναρή αντίσταση από την υπόλοιπη οικογένεια με μπροστάρηδες τον μεσαίο του αδερφό, Πάρη, και τη μητέρα Ευανθία. Η συζήτηση σταδιακά γίνεται αρκετά επιθετική ως προς τη Τζένη ρίχνοντάς της το φταίξιμο για την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, αφήνοντας, μάλιστα, τον Θωμά στο απυρόβλητο. Ενώ η Τζένη εκφράζει όλες τις -δικαιολογημένες- ανησυχίες μιας γυναίκας που κυοφορεί, μεγάλο μέρος της οικογένειας στρέφεται εναντίον της, ώσπου ως διά μαγείας αποφασίζει να κρατήσει το παιδί.

Το αρχέτυπο «να το δούμε και από τις δυο πλευρές» αξιοποιήθηκε στις ιστορίες γύρω από την άμβλωση. Ενώ σε ζητήματα όπως η φυλή, ισότητα των φύλων, ο βιασμός, ο HIV/AIDS, η σεξουαλικότητα, οι ψυχικές ασθένειες, οι τηλεοπτικοί σταθμοί καθιστούσαν σαφές ότι θεωρούσαν τη μία πλευρά «σωστή», στην περίπτωση των αμβλώσεων, έκαναν τα πάντα για να δείξουν «και τις δύο πλευρές» με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα έρχεται από το Cagney & Lacey (1981 – 1988) του CBS, στο επεισόδιο “The Clinic”. Οι ντετέκτιβ Christine Cagney και Mary Beth Lacey —η οποία είναι έγκυος— κατηγορούνται ότι βοήθησαν μια παντρεμένη λατίνα, την Herrera, να φτάσει σε μια κλινική αμβλώσεων. Η Herrera θέλει να κάνει άμβλωση για να μπορέσει να συνεχίσει να πηγαίνει στη σχολή διοίκησης επιχειρήσεων και να αποφύγει την ανάγκη να βασιστεί σε προγράμματα κρατικής βοήθειας.

Η κλινική βομβαρδίζεται από έναν βίαιο διαδηλωτή κατά των αμβλώσεων, σκοτώνοντας έναν άλλο ασθενή. Η βομβιστής απειλεί να σκοτώσει τις δύο ντετέκτιβ και τον εαυτό της, αλλά σταματά όταν μαθαίνει ότι η Lacey είναι έγκυος.

Από την πλευρά των δικαιωμάτων στην άμβλωση βρίσκονται η Herrera, προφανώς, αλλά και ένας γιατρός που υποστηρίζει τα θύματα βιασμού, αιμομιξίας και ακραίων καταστάσεων. Η Lacey υποστηρίζει επίσης σταθερά το δικαίωμα στην άμβλωση και αποκαλύπτει ότι είχε μια άμβλωση στο Πουέρτο Ρίκο ως έφηβη.

Από την πλευρά κατά των αμβλώσεων βρίσκεται η Cagney που αμφισβητεί την ηθική της διαδικασίας και ο καθολικός πατέρας της είναι κατηγορηματικά εναντίον όταν συζητούν την υπόθεση. Οι ντετέκτιβ συναντούν επίσης την αρχηγό μιας ομάδας κατά των αμβλώσεων, που παρουσιάζεται ως λογική και μη βίαιη, η οποία συγκρίνει το έργο της με την πρόληψη του Ολοκαυτώματος.

Το δικαίωμα να διαφωνήσει κανείς με την επιλογή μιας γυναίκας απεικονίστηκε ως ίσης αξίας με τη σκόπιμη προσπάθεια να την εμποδίσουν να κάνει αυτή την επιλογή μια επικίνδυνη ψευδής ισοδυναμία.

Τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότερες, συγκριτικά, σειρές έχουν απεικονίσει ρεαλιστικά το θέμα των αμβλώσεων καταρρίπτοντας την όλη δαιμονοποιήση γύρω από το θέμα.

Στη σειρά Sex Education (2019 – ), η Maeve έπειτα από ένα ατύχημα μένει έγκυος και χωρίς να το πει σε κανέναν παίρνει την απόφαση να προχωρήσει στον πρόωρο τερματισμό της κύησης. Η σειρά δείχνει το πόσο ψυχολογικά επίπονη μπορεί να είναι αυτή η διαδικασία για μια γυναίκα με τη Maeve να αμφιταλαντεύεται αρκετά. Επιπλέον, η σειρά παρουσιάζει πόσο επαγγελματικά αντιμετωπίζεται η διαδικασία από το προσωπικό της κλινικής και πόσο καθαρή και γεμάτο φως είναι η αίθουσα.

Στην κλινική η Maeve συνδέεται και με μια άλλη γυναίκα, μεγάλη σε ηλικία, με χαμηλό εισόδημα, η οποία έχει ήδη παιδιά και, από τον τρόπο που αντιμετωπίζεται, φαίνεται ότι δεν είναι η πρώτη φορά που περνάει τη διαδικασία. Με αυτόν τον τρόπο, η σειρά δείχνει ότι το να είσαι νεαρός και όχι έτοιμος να γίνεις γονιός δεν είναι η μόνη λόγοι για να προχωρήσεις σε άμβλωση, αλλά και το να είσαι αδύναμος να συντηρήσεις τα παιδιά που ήδη έχεις ή περιμένεις αποτελούν εξίσου σημαντικοί λόγοι.

Το δικαίωμα στην άμβλωση αποτελεί βασικό ανθρώπινο δικαίωμα. Αποτελεί επιλογή κάθε γυναίκας να κάνει ό,τι κρίνει αυτή με το σώμα της. Η αφαίρεση του δικαιώματος αυτού είναι επικίνδυνο για την υγεία των γυναικών∙ από θανατηφόρες για τη μητέρα επιπλοκές στην κύηση μέχρι κορίτσια που υποχρεούνται από τον νόμο να φέρουν σε πέρας την κύηση μετά από έναν βιασμό -και μάλιστα οι περιπτώσεις αυτές παρουσιάζουν υψηλό ποσοστό αυτοκτονιών έπειτα ή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, από ψυχολογική και οικονομική αδυναμία μέχρι γυναίκες που απλά δεν επιθυμούν τη μητρότητα, η πρόσβαση σε ασφαλείς αμβλώσεις είναι πολύ σημαντική. Το μόνο που καταφέρνουν οι χώρες που δεν προστατεύουν το δικαίωμα αυτό είναι να ενθαρρύνουν τις μη υγειονομικά ελεγμένες παράνομες εγκαταστάσεις, να ανεβάζουν τα ποσοστά ψυχολογικών προβλημάτων γυναικών και αντρών και να φτωχοποιούν τους πολίτες, αφού μέσα σ’ αυτούς τους νόμους δεν αναφέρεται τίποτα περί επιπλέον οικονομικής ενίσχυσης των ζευγαριών που έχουν παιδιά.